Alþýðublaðið - 19.05.1979, Blaðsíða 4

nrrr.mai
blaðió
Útgefandi Alþýðuflokkurinn
Ritstjórn og auglýsingadeild Alþýðublaðsins er að Síðu-
múla 11, sími 81866.
Laugardagur 19. maí 1979.
Sigurður E. Guðmundsson:
Löggjöfin um verkamannabústaðina
Hinn 18. mai sl. er skylt að
minnast bess, aö þá voru liðin
rétt 50 ár frá þvi að Alþingi
samþykkti löggjöf þá um verka-
mannabústaði, sem enn i dag er
igildi imörgum meginatriðum.
Flutningsmaður lagafrum-
varpsins var Héðinn Vald-
imarsson, sem þá var einn af 5
þingmönnum Alþýðuflokksins,
2. þingmaður Reykvikinga og
formaður Verkamannafélags-
ins Dagsbrúnar. Aö völdum i
landinu sat rikisstjórn
Framáóknarflokksins undir for-
sæti Tryggva Þórhallssonar og
naut hún hlutleysisstuðnings
Alþýðuflokksins. Naut frum-
varpið stuðnings þingmanna
Alþýðuflokksins og ýmissa
ágætra þingmanna Fram-
sóknarflokksins, en andstæðir
þvi voru einkum þingmenn
lhaldsflokksins og ýmsir aðrir
þingmenn, sem fundu þvi sitt-
hvað til foráttu. Það varð þó aö
lögum, að vfsu verulega breytt
frá frumvarpsgerö Héðins
Valdimarssonar, á siðustu
stundu, bæði i þeim skiiningi, að
það var samþykkt á siöasta degi
þingsins, og eins þeim, að
kreppan mikla reiö yfir nokkru
eftir samþykkt þessog hefði það
þá haft litla möguleika á að ná
samþykki þingmanna. Komu
fyrstu blikur hennar fram
hérlendis þegar á haustmánuð-
um 1929.
íbúðabyggingar fyrir
verkamenn i kaup-
stöðum
1 frumvarpi sinu gerði Héðinn
ráö fyrir þvi, að hlutverk hinna
nýjulaga yrði að aðstoða bæjar-
stjórnir kaupstaðanna til þess
að byggja Ibúðir „fyrir
verkamenn sina”, eins og þar
stendur. Skyldi rikissjóður i þvi
skyni leggja fram, sem óaftur-
kræft framlag, 10% byggingar-
kostnaðar víð hverja ’íb'úð, en
það fé skyldi, ásamt íramlagi úr
viðkomandi bæjarsjóði o.fl.,
renna i byggingasjóð verka-
manna, sem stofnaður yrði i
hver ju þvi bæjarfélagi, sem léti
byggja ibúöir i verkamanna-
bústöðum. I meðförunum
breyttist frumvarpiö verulega,
bæði frá þvi að það var fyrst
lagt fram hinn 8. marsz 1928 og
eins eftir að það var lagt fram
öðru sinni hinn 25. febrúar 1929.
Auk þeirrar póiitlsku gagnrýni,
sem þaö varð fyrir og siðar
verður greint frá, beindist
gagnrýni þingmanna aö þvi, aö
þvi skyldi eingöngu ætlað að
bæta húsakost verkamanna i
kaupstöðum, engu minni þörf
væri á úrbótum fyrir verka-
menn i kauptúnum. Annað
gagnrýnisefni var, aö óheppi-
legt væri að þvi væri eingöngu
ætlaö að bæta húsakost verka-
manna, margar aðrar stéttir
byggju i mjög slæmu húsnæði og
væri ekki minni þörf á að bæta
þar úr. Þriöja gagnrýnisefni af
þessu tagi var, að óheppilegt
væri að stofna sérstakan
byggingasjóö verkamanna i
hverju þvi byggðarlagi, sem
verkamannabústaðir yrðu
byggðir I. Nær væri að hafa
aðeins einn sjóð og er enda
skemmst frá þvi að segja, að sú
varð raunin með lagabreytingu,
sem gerð var 1935.
Afskipti ríkisvaldsins
talin til bölvunar
Framangreind gagnrýni á
frumvarp Héöins var að sjálf-
sögðu mjög málefnaleg. En
frumvarpið varð að sjálfsögðu
einnig fyrir harðri pólitiskri
gagnrýni. Kom hún einkum
fram í andstöðu þingmanna
Ihaldsflokksins, sem beindu
mjög spjótum sinum gegn þvi.
Töldu þeir frumvarpinu helst til
foráttu. Lögðu þeir
margir þunga áherzlu á
það i ræðum sínu, aö þótt
frumvarpið yrði að lögum
myndi það ekki hafa i för með
sér neinar úrbætur i húsnæðis-
málum verkafólks, það væri
nánast „kák”ogaðeins „flutt til
að sýnast”. Það myndi verða til
ills eins og skaða, þvi miður,
m.a. vegna þess, að það myndi
draga mjög úr sjálfsbjargar-
hvöt manna I húsnæðis- og
byggingamálum og myndi siðan
orsaka hækkun áhúsaleigu. Auk
þess myndi þaö ekki koma
hinum efnaminnstu til góða,
þeir myndu ekki geta greitt af
þvi 85% láni, sem fylgja myndi
ibúðunum. Um þetta efni fluttu
þeir bæði háfleygar og iærðar
ræður, sem m.a. fjölluðu af
þekkingu um ástandið i hús-
næðismálunum bæði i Bret-
landi og Bandarikjunum. Töldu
þeir afskipti hins opinbera i
Bretlandi sanna það, að afskipti
rikisvaldsins væru aðeins til
bölvunar rétt eins og afskipta-
leysi stjórnvalda j Banda-
rikjunum leiddi til blessunar og
framfara i húsnæðis- og
byggingamálum. Þingmenn
sveitanna töluðu af öörum
sjónarhól. Þeir töldu flestir að
vönduöognýtizkuleg húsakynni
verkafólks við sjávarsi'ðuna
myndu auka mjög á fólks-
flóttann úr sveitunum og væri
það illa farið, þvi að þar byggi
kjarni þjóðarinnar. Þyrfti
frekarað styrkja hann i sessi og
efla en grafa undan honum með
þvi aö byggja svo vönduð húsa-
kynni i þorpum og kaupstöðum,
aðunga fólkiði sveitunum sækt-
ist eftir aö búa i þeim. Þar að
auki bentu þeir á, vafalaust
réttilega, að húsakynnin i sveit-
unum væru litið eða ekkert
skárri en það húsnæði, sem
almenningur viö sjóinn mætti
sætta sig við að búa i. Væri þvi
ekki si'öur þörf á nýbyggingu
húsnæðis þar. Svöruðu þá tals-
menn frumvarpsins þvi til, að
sú uppbygging væri hafin fyrir
tilstilli þess Byggingar- og
Landnámssjóðs, sem þingið
hafði þá stofnað litlu fyrr.
Afleitur húsakostur til
sjávar og sveita
Af þeim umræöum, sem fram
fóru i þinginu um verkamanna-
þaö þvi ótvirætt sannmæli. sem
Héðinn sagði i framsöguræðu
sinni hinn 25. febrúar 1929, að
„fátt væri hægt að gera verka-
mönnum meira til hagsbóta en
að hjáipa þeim að eignast gott
og ódýrt húsnæði”.
Verulegar breytingar á
frumvarpi Héðins
Þegar lögin um verkamanna-
bústaði, eins og þau voru sam-
þykkt 18. mai 1929, eru borin
saman við frumvörp Héðins
heitins Valdimarssonar, kemur
glöggt i ljós hve margt hefur
breytzt I meðförunum og einnig
hverjir hafa ráðið mestu þar
um. Þannig er glöggt að þaðeru
áhrif Tryggva Þórhallssonar,
bústaðafrumvarpiö i febrúar —
mai 1929 má ráða, að þjóðin
hefurbúiö viðafleitan húsakost,
jafnt til sjávar sem sveita. 1
framsöguræðu Héðins Valdi-
marssonar fyrir frumvarpinu
og þeim ræðun, sem hann flutti
um málið siðar, kenur fram, að
bæjarstjórn Reykjavikur hafði
um það leyti látið fram fara
itarlega húsnæðiskönnun. Kvað
Héðinn niðurstööu hennar á
þann veg, að um 2000 ibúðir I
Reykjavik væru 1-2 herbergja,
ýmist án eldhúss eða meö
aðgangi að eldhúsi með öðrum.
Taldi hann, að i þessum ibúðum
byggju um 5000 manns. Hann
kvað 1700 þessara ibúða vera I
loftherbergjum eða kjallara
-nolum, sem ,,að dómi lækna og
allra mannúðarmanna væru
óhæfar til ibúöar og hlytu að
ieiða til meiri eða minni tortim-
ingar fólks þess, sem þar býr”,
eins og hann komst að orði.
Taldi hann þetta ástand
„einhvern svartasta blettinn á
Iþjóðskipulagi okkar”. 1
greinargeröinni með frum-
rarpinu sagði ennfremur, að
„alþýöan I bæjunum búi engu
siður I lélegum húsakynnum
leldur en til sveita, sérstaklega
þó i Reykjavik. Kjallarakomp-
rrnar þar og köld og rakasöm
loftherbergi stytta ævi verka-
lýðsins, auka barnadauðann og
aru gróðrastia fyrir berklaveiki
ógaðra næma sjúkdóma”. Var
fyrst og fremst, sem valda þvi,
aö frumkvæði um byggingu
verkamannabýstaða eru tekin
úr höndum sveitarstjórnanna og
- flutt I hendur samvinnufélaga
verkafólks, er siðar báru ýmist
heitiö byggingarfélög alþýðu
eða byggingarfélög verka-
manna. Eftir sem áður er þó
gert ráð fyrir þeim möguleika,
að komi ekki til stofnunar sliks
félags i einhverju byggðarlagi
getisveitarstjórnin sjálf gengist
fyrir byggingu slikra bústaða á
grundvelli laganna. önnur
breyting verður lika á þá leið,
að lögin ná jafnt til kauptúna
sem kaupstaða. Þriðja verulega
breytingin er sú, að ibúðirnar
eru ekki aöeins ætlaðar verka-
mönnum, heldur öllum þeim,
sem ganga I hin væntanlegu
byggingarfélög, svo fremi að
þeir fari ekki yfir ákveðið
hámark tekna og eigna ,,á
siðustu þremur árum”, eins og
þar segir. Efnislega er þetta
ákvæði óbreytt enn þann dag i
dag og gildir það raunar um
mörg önnur meginatriði
þessara elztu verkamanna-
bústaðalaga. Þrátt fyrir miklu
breytingar, sem orðiö hafa á
islenzku þjóðlifi og þá miklu
verðbólgu, sem hefur þjakað og
þjáð atvinnu- og efnahagslif
hérlendis um áratugaskeiö,
hafa lögin reynzt svo vel úr
garði gerð, að meginhugsunin i
þeim hefur staðið timans tönn.
50 ára
Er þvi unnt að taka undir með
samþykkt kjaramálaráðstefnu
ASl hinn 24.2. 1977, að „frá
félagslegu sjónarmiöi orki vart
tvi'mælis að verkamanna-
bústaðakerfið hafi gefið beztu
raun”.
Byggingafélög verka-
manna stofnuð
Skömmu eftir samþykkt
verkamannabústaðalaganna
var hafist handa um stofnun
byggingafélaga verkamanna.
Voruhinfyrstustofnuðáriö 1930
á Akureyri, Siglufirði, Flateyri
og í Reykjavik. Munu siðan
fyrstu byggingaframkvæmd-
irnar hafa hafizt á Akureyri og
Reykjavik. Fyrsti byggingar-
áfanginn i Reykjavik var
byggður viö Hringbraut,
Bræðraborgarstig og Asvalla-
götu og eru i honum 54 ibúðir.
Þær voru teknar i notkun i mai
1932, þrem árum eftir samþykkt
laganna. Hvildi á hverri þeirra
85% lán til 42 ára.
Frá upphafi og til siðústu ára-
móta hafa verið byggðar og
teknar i notkun samtals 2316
ibúðir, þar af voru 1748 ibúöir
byggðar á grundvelli verka-
mannabústaðalöggjafarinnar,
sem i gildi var, ýmislega breytt,
fram i mai 1970, er núgildandi
löggjöf tók við. Séu taldar með
1221 ibúö, sem Framkvæmda-
nefnd byggingaráætlunar hefur
reistÍReykjavik, erhér um 3537
ibúðir að ræða. Ætla má, að i
þeim búi nú um 15-20 þúsund
manns. Hafa þær verið reistar i
41 byggöarlagi I landinu.
Frá þvi, að núgildandi löggjöf
var sett hinn 12. mai 1970 hafa
framkvæmdir hafizt við
byggingu 842 ibúða. Um siöustu
áramót var þar af lokið
byggingu 568ibúöa i 21 byggðar-
lagi. A árinu 1977 hófust fram-
kvæmdir við byggingu verka-
mannabústaða i aðeins 3
byggðarlögum. Var þar um að
ræða 216 ibúöir i Reykjavik, 8
ibúðir á Selfossi og 3 ibúöir á
Seyðisfirði. A siðasta ári hófust
framkvæmdir I aðeins 2
byggðarlögum. Var þar um að
ræða 21 ibúð á Akureyri og 14
ibúðir á Sauðárkróki. Um
siðustu áramót voru i smlðum
274 ibúðir i verkamanna-
bústöðum i 7 byggðarlögum i
landinu.
Langbesti húsnæðis-
kostur alls almennings
Enginn vafi er á þvi, að lög
þau, sem sett voru um 80%-lán-
veitingar til byggingar leigu- og
söluibúða sveitarstjórna utan
Reykjavikur á árinu 1973, hafa
Framhald á bls. 3
Alþýðuflokksfélag Reykjavíkur:
SnÚRNMAlAVHIHORFID

Alþýðuflokksfélag
Reykjavíkur boðar til
félagsfundar um
stjórnmálaviðhorfið
í dag kl. 14.00
Fundurinn verður
haldinn í
Alþýðuhúsinu gengið
inn frá Hverfisgötu
Ræðumenn
verða:
Sighvatur Björgvinsson formaður þingflokks Alþýðuflokksins
og þingmennirnir Johanna Sigurðardóttir og Vilmundur Gylfason
Fundarstjóri verður Bragi
Josefsson StjÓrnÍU
FUNDDR UM