Alþýðublaðið - 16.05.1981, Síða 8

8
Laugardagur 16. rhaí'1981
ísland, gögn þess og gæði
ÞJÓÐAREIGN
Hver er réttur almennings til gæBa landsins?
Nokkur undanfarin þing hafa
þingmenn Alþýöuflokksins flutt
þar þingsályktunartillögu þess
efnis, aö rikisstjórnin skipaöi
nefnd sérfróöra manna til aö
semja frumvarp aö lögum um
eignarráö og eignarréttindi yfir
byggöu landi sem óbyggöu, stööu-
vötnum i byggö og óbyggöum,
fallvötnum, jaröhita og hvers-
konar námum og vinnslu verö-
mæta úr jöröu. Stefnt skyldi að
þvi meö frumvarpsgeröinni, aö
lögfest yröi, aö alndiö allt, gögn
þess og gæöi væru alþjóöaeign, en
umráöaréttureigna þessara væru
i höndum Alþingis. 1 þingsálykt-
uninni var tekið fram, að böndum
skyldi frjálst aö vera eigendum
jaröa sinna til búrekstrar, ef þeir
kysu slfkt fyrirkomulag fremur
en taka jaröeignina á erföafestu,
til lifstiöarábúðar eöa styttri
leigu frá rikinu (þjóöinni). Af
hálfu allra þingflokka annarra en
Alþýöuflokksins var brugöist hart
gegn þingsályktunartillögu þess-
ari, og þó hún væri borin fram
þing eftir þing, fékkst hún aldrei
afgreidd úr nefnd.
S.l. vetur brá Alþýöuflokkurinn
á þaö ráö aö flytja eigiö frumvarp
um eignarráö á landinu og var
stefna flokksins og skilgreining á
máli þessu þar reifaö drjúgum
nákvæmara en i þingsályktunar-
tillögunni áöur. Uröu enn miklar
umræöur um máliö á Alþingi en
sem fyrr fékkst þaö ekki afgreitt
úr nefnd. Hins er ekki að dylja, aö
máliö hefir vakiö sivaxandi at-
hygli, og augljóst, að viöhorf hafa
tekið umtalsveröum breytingum
siöan máliö kom fyrst fram. Hitt
ereðlilegt, aö mörgum sýnist sitt-
hvaö um hin ýmsu atriði þess, og
þá ekki sist um tilfærslu eignar-
réttar frá einstaklingi til al-
þjóöar.
Rök og gagnrök
lagagrein þessi svo gömul, aö
ýmsar þær eignir, sem nú væru
þjóöinni hvaö dýrmætastar, svo
sem vatnsafliö og jarövarminn,
heföi nánast ekki veriö til I hugum
manna sem eignir, er lagagreinin
var sett, og deila mætti a .m ,k. um
og draga stórlega i efa, að laga-
greinina mætti alhæfa svo, sem
andmælendur vildu staöhæfa.
Auk þess geröi frumvarp Al-
þýöuflokksins ráö fyrir eigna-
bótum fyrir eignaupptöku, nema
varðandi vatnsafl og jarövarma
neöan viss dýpis. Þá væri fjarri
lagi að segja, aö eignarstefnu Al-
þýöuflokksins varðandi landeign
væri stefnt gegn bændum. Hitt
væri rétt, að henni væri stefnt
gegn braski meö jarðeignir, en
brask með jarðir væri búrekstri
bænda augljós hætta, svo sem
sala veiðijarða vegna veiöi-
sóknar, en ekki búskaparvilja.
Ráðstefna Sameinuðu
þjóðanna
Voriö 1976 var haldin á vegum
Sameinuöu þjóöanna fjölmenn
ráöstefna um búsetu mannsins á
jörðinni. Nefndist hún HABITAT
og fór fram i Vancouver i
Kanada. Sóttu ráöstefnu þessa
fulltrúar rúmlega 120 þjóöa, en
ekki sá islenska rikisstjórnin
ástæöu til aö senda fulltrúa og ber
aö harma þaö. A ráöstefnu þess-
ari voru geröar viötækar sam-
þykktir, sem yfir 120 þjóöir stóöu
aö einum rómi. Meöal annars er
þar kafli um landiö, og er at-
hyglisvert fyrir islenska þjóö að
kynnast efni hans. Er þar
skemmst af að segja, aö ráö-
stefnan varö einróma sammála
um stefnu varöandi landiö sem er
mjög i sama anda og tillögur Al-
þýöuflokksins um eignarrétt á
landi, gögnum þess og gæöum svo
sem hér skal sýnt i þýðingu
nokkurra atriöa úr samþykkt-
inni:
Inngangsorð: „Félagslegt
réttlæti, endurnýjun byggöar
(borga) og framþróun, sem eru
skilyrði fyrir mannsæmandi hús-
næöi og heilsusamlegu umhverfi
fólksins nást þvi aöeins aö landiö
sé notaö i þágu þjóöfélagsheildar-
innar”.
Samþykktir:
1) „Landiö er takmörkuð auðlind
og meöferð þess á að vera háö
opinberu eftirliti eöa stjórn i þágu
alþjóöar”.
2) „Breytingar á landnotum, sér-
staklega frá landbúnaöi til þétt-
býlis, eiga aö vera háöar opin-
beru eftirliti og reglum”.
3) „Overöugan hagnaö, sem
myndast af þvi aö land hækkar i
veröi vegna breyttra landnota,
vegna opinberra framkvæmda
eöa ákvarðana eða vegna al-
menns vaktar samfélagsins,
skulu opinberir aöilar (þjóö-
félagiö) geta endurheimt, nema
aðstæöur kalli á aörar frekari aö-
gerðir, svo sem breytta eignar-
aöild eöa upptöku lands”.
4) „Timabundinni eöa varanlegri
þjóöareign skal beita, þegar
nauösynlegt er að tryggja.stjórna
og vernda land, sem þarf fyrir
vöxt þéttbýlissvæöa, einnig til
framkvæmdar á almennum um-
bótum í borgum og sveitum til aö
tryggja almenna þróun hag-
kvæma þjóöfélaginu”.
5) „Eingarréttarformi liöins tima
ber aö breyta til samræmis við si-
breytilegar þarfir þjóðfélagsins,
svo aö það sé hagstætt þjóðfélags-
heildinni.”
Af þessum tilvitnunum má ijóst
vera aö þær skoöanir ryöja sér nú
mjög til rúms, aö taka þurfi
eignarráö á landi, gögnum þess
og gæöum til itarlegrar endur-
skoöunar og.umbreytinga.
Gróðabrall
Það er ekki viöfeildin staö-
reynd, aö fósturjöröin sé á brask-
hrakningi. Svo er þó raunin i dag:
Hitaveituréttindi, veiðiréttur,
sumarbústaöalönd, lóöir og
lendur i og við þéttbýli eru eftir-
sótt verðmæti, svo aö engu hófi
sætir i kaupum og sölum. Með
frumvarpi Alþýöuflokksins um
eignarráð yfir landinu er lagt til,
aö þessi brask- og verðbólguhvati
sé frá einstaklingum tekinn al-
fariö með þvi aö þessi verömæti
séu gerö aö sameign þjóöarinnar,
þannig aö ekki veröi framar ork-
aö á hitaveituréttindum, góöar
bújarðir fari ekki úr búskapar-
notum vegna gifurverðs, sumar-
bústaöalönd fáist á sanngjörnum
kjörum fyrir þéttbýlisbúa er þess
óska og sveitarfélög þurfi ekki
framar aö kaupa sér „lifsrúm” á
okurveröi né lax- og silungsveiði-
menn aö sæta afarkostum til
slikra veiöa.
Hér er um sanngirnis- og skyn-
semismál aö ræöa, sem hlýtur aö
vinna sér land.
Heistu mótrök andstæðinga
þeirrar eignarráöstefnu sem
þingsályktun Alþýöuflokksins
boðar, og siðar frumvarpið eru
þau, aö gert sé ráö fyrir eigna-
upptöku, sem samrýmist ekki 67.
gr. stjórnarskrár landins, en hún
er svohlóðandi:
„Eignarrétturinn er friöhelgur.
Engan má skylda til aö láta af
hendi eign sina, nema almenn-
ingsþörf krefji: þarf til þess laga-
fyrirmæli og komi fullt verö
fyrir”. Þessu næst hefir mjög
verið hamraö á, aö eignarstefna
Alþýöuflokksins væri árás á
bændur.
Um 67. gr. stjórnarskrárinnar
hafa málflytjendur Alþýöuflokks-
ins svaraö þvi, til, aö bæöi væri
Jón S. Olason:
Til umhugsunar
Þaö hlýtur aö teljast sjálfsögö
krafa aö allir hafi húsnæöi yfir sig
og sina. En þaö er ekkert gaman-
mál fyrir ungt fólk sem er aö
hefja búskap aö komast i
húsaskjól. Framboö á leigu-
húsnæöi er mjög litiö miöaö viö
þann stóra hóp sem er húsnæöis-
iaus. Leigusalar geta hreinlega
haldiö uppboö á leiguhúsnæöi.
Þaö er erfittfyrir ungt fólk aö koma sér upp eigin húsnæöi I verðbólguþjóðfélagi nútimans.
Fólk gerir tilboö er greinir frá
leiguupphæö og fyrirfram-
greiöslu. Sá hlýtur svo hnossiö
sem býöur hæst og mestu fyrir-
framgreiðsluna.
Engin takmörk eru sett fyrir
hversu há húsaleiga má vera
og heyrir möur oft ótrúlegustu
upphæöir nefndar. Þaö þykir t.d.
ekki mikiö nú oröiö aö borga
1500—2000 kr. á mánuöi fyrir litla
tveggja herbergja ibúö. Sjáldgæft
er aö lög um fyrirframgreiöslu
séu virt og leigjendur kjósa aö
■ þegja þunnu hljóöi af ótta viö aö
missa fbúöina sem þeim loksins
tókst aö ná I. Mjög algengt er aö
stór hluti leiguupphæöar sé svik-
inn undan skatti. Aö sjálfsögöu
eru til dæmi um aö fariö sé eftir
settum reglum, en pvl miöur er
þaö allt of sjaldgæft. Já, þaö er
allt annaö en gaman aö vera
leigjandi i dag.
En af hverju ekki bara aö
kaupa ibúö?
Segjum aö þú viljir ráöast i aö
kaupa eldra húsnæði, ef það
skyldi vera viöráöanlegra en nýtt
húsnæöi.
Viö setjum svo aö ibúöin kosti
400 þús. og er þá ekki um neina
lúxusibúö aö ræöa.
Otborgun á slikri Ibúö mundi
vera ca. 280. þús. Þú getur fengiö
lán I Húsnæöisstofnuninni aö
upphæö ca. 50 þús. Þá vantar þig
Jón S. Ólason.
230 þús. upp i útborgunina.
Kannski ertu þá svo lánsamur aö
eiga kost á 60 þús. i lifeyris-
sjóösláni. Samt vantar þig enn 170
þús. til aö geta lokið við útborg-
unina. Og þá eru allir lánamögu-
leikar þinir taldir nema vaxta-
aukalán. Þú veröur meö öðrum
oröum aö eiga i vasanum 170 þús.
til aö ná eignarhaldi á þessari
ibúö.
Kannski áttu þessa upphæö i
handraöanum ef þú ert „gamall
og gróinn.”
En unga fólkið sem er aö stofna
heimili, nýkomiö úr skóla eöa enn
i námi? Er liklegt aö þaö ráöi viö
slik ibúöarkaup? Nei, þvi miöur
er sá hópur ungs fólks allt of stór
sem er á vergangi i húsnæöisbasli
sinu.
Þaö er skuggalegur blettur á
okkar margrómaöa velferöar-
þjóöfélagi.