Alþýðublaðið - 10.10.1981, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 10. október 1981
Letti við styttu Leníns:
KOMDU ÞÉR NIDUR
OD FARÐU HEIM
Lífið og tilveran í Eystrasaltsríkjunum
Eftirfarandi grein, sem er þýdd og endursögð úr bandaríska timaritinu
,,The New Leader”, er eftir mann sem kallar sig Juris Ozolins, en það er
dulnefni. Þar segir hann frá lifi i Eystrasaltsríkjum Sovétrikjanna, og sér-
lega frá lifinu i Lettlandi og Riga, höfuðborg þess lýðveldis. Öll nöfn sem
gefin eru viðmæiendum sem haft er beint eftir, eru fölsk.
Stytta af Lenin á aðalstræti Riga: „Komdu þér niður og farðu
heim!”
t miðbæ Riga höfuðborgar
Lettlandsstendur stór stytta af
Lenin, og er fótstallur hennar
venjulega skreyttur með bldm-
um. Fyrir nokkru sáu þeir borg-
arbúar, sem fara snemma á
fætur óvenjulega sjón. Blómin
við fótstall styttunnar höfðu
verið fjarlægðeina nóttina, og i
staðinn stóð gamalt skópar
framan við stailinn, og á hann
hafði verið skrifað með hvitri
málningu: „Nokap un ej maja”
(komdu þér niður og farðu
heim).
Þetta minnir á þá sterku þjóð-
erniskennd, sem fbúar Eystra-
saltsrikjanna þriggja hafa, en
þessi riki voru sjálfstæö lýö-
veldi, þartil Sovétrikin innlim-
uðu þau fyrir 40 árum. Mörg riki
viðurkenna innlimunina ekki,
og t.d. eru enn viðurkennd
sendiráð allra þriggja rikjanna i
Washington.
bjóðerniskenndin ersterkust i
Litháen, sem er eina katólska
rikið af þeim þrem. Eins og i
Póllandi hefur kaþólska kirkjan
reynst sterkt afl i Litháen. f
Viinius, sem er höfuðborg rikis-
ins, er þröngur en atkvæða-
mikill hópur andófsmanna, og
það kemur út andófsmanna-
timarit einu sinni i viku. f Eist-
landi hefur nýlega komið til
mótmælaaðgerða meðal há-
skólastúdenta, sem vilja mót-
mæla auknum 'kröfum um rúss-
neskukunnáttu i skólum lands-
ins. bó Eistland hafi verið her-
numið land i fjörtiu ár, þykjast
flestir Eistlendingar ekki skilja
rússnesku þegar þeir eru ávarp-
aðir á þvi máli.
Lettland
Andófsaðgerðir hafa ekki ver-
ið eins algengar til þessa i Lett-
landi. Ein ástæðan er að Lett-
land er iðnþróaðasta rikið
meðal Eystrasaltsrfkjanna, og
efnahagskerfi þess mjög sam-
flækt við efnahag annarra rikja
i Sovétríkjunum. Mestur hluti
sovéksra sima, Utvarpa, is-
skápa og ryksuga er framleidd-
ur þar ásamtstórum hluta allra
mótorhjóla og járnbrautar-
vagna. Þá er Riga höfuðborg
kventiskunnar i Sovétrikjunum.
Umfram allterhöfnin i Riga ein
helsta innflutningshöfn Sovét-
rikjanna og stór hluti innflutn-
ings til Sovétrikjanna fer þar
um
En þetta fjölþætta atvinnulif
hefur skapað vinnuaflsskort
sem hefurleitt til fólksflutninga
til landsins frá öðrum svæðum
Sovétrikjanna. Nú eru Utlend-
ingar um 45% af ibUum Lett-
lands, en ibúarnir eru um 2,5
millj. talsins. Hræðslan við að
verða að minnihlutaþjóð i eigin
landiásamtmiklum samdrætti i
vöru- og matarframboði, hefur
tendrað þjóðernishyggju meðal
Letta, sem hafa haft tilhneig-
ingu til að telja sig til V-Evrópu-
búa, eins og hinar Eystrasalts-
þjóðirnar, sem ekki eru af slav-
neskum uppruna, og hafa litið
niður á sina slavnesku nábúa.
Þar að auki hefur innflutningur
um Riga leittaf sér mikið smygl
frá Vesturlöndum.
Sterkasta andstaðan gegn
Sovétrikjunum kemur frá ung-
.lingum og fólki á aldrinum 20 til
30 ára, en fyrir það fólk, þýðir
hugtakið „hiöborgaralega Lett-
land”, en þetta nafn er notað i
sögubókum um sjálfstæðisárin
(1918 til 1940) fagra og rika for-
tið. Áhorninu á Padom jugötu og
Leninstrætis.þarseni unglingar
hittast gjarna, kemur á óvart,
hversu auðvelter að kaupa vör-
ur frá Vesturlöndum. Gallabux-
ur frá Bandarikjunum eru seld-
ar fyrir 200 rúblur, eða um 268
doilara og allt sem kemur frá
Bandarikjunum er selt fyrir
stórfé!.
Vestrænt popp
Ungt fólk i Riga þekkir nýj-
ustu poppgrúppurnar á Vestur-
löndum og kannast við vinsæl-
ustu lögin á hverjum tima,
vegna þess að það hlustar á
Radio Luxemburg. Eftir að
kassettutækin komu á markað-
inn hefur verið mun auðveldara
að smygla og fjölfalda útlenska~
tónlist og gefur það góðar tekj-
ur. Upptökuraf plötum sem vin-
ir og vandamenn gefa, eru seld-
ar á 13 dollara stykkið.
Einn ungur maður, Ojar
Bersins segir að oft opni toll-
verðir plötuumslög sem send
eru i pósti, og geri nokkrar upp-
tökur af þeim, til að drýgja sín-
ar eigin tekjur. Ojar Bersins
hefur nýlega lokiðnámiog biður
nú eftir þvi að verða kallaður i
herinn. Hann klæðist gallabux-
um, Adidasskóm og hár hans er
klippt eftir nýjustu tisku og
hann fyrirlítur sovéska kerfið.
„Þegar Lettland var sjálfstætt,
fluttu Lettar út matvæli. Við
vorum á svipuðu stigi og Dan-
mörk og Holland. NU verðum
við að fara i biðraðir tii að
kaupa smæstu hluti og flestar
búðireru tómar. Stundum kom-
um við saman nokkrir vinir og
syngjum gamla þjóðsönginn.
Við kunnum hann allir, þó hann
sé bannaður”.
Ojar og vinir hans hafa sig
mjög i frammi og fela ekki þjóð-
ernishyggju sina. Sumir hafa
látið sauma skjaldarmerki hins
sjálfstæða Lettlands á skyrtur
sinar.aðrir ganga i bolum, sem
á er prentað á ensku „Latvian
Power”. A popptónleikum með
lettneskum hljóðsveitum dansa
þeirog hafa hátt, meðan RUssar
sitja grafkyrrir og klappa
kurteislega.
Hættulegasta og augljósasta
formið af andófi þessara ung-
linga, er að brjóta niður rúss-
nesk minnismerki eða að ráðast
á Rússa og berja þá. Fyrir ekki
löngu voru nokkrir vinir Ojars i
hópi 20 Letta, sem voru hand-
teknjr fyrir „ofbeldi” gegn
Rússum.
Herþjónustu, þegjandi
og hljóðalaust
Enþrátt fyrir andófiðog háv-
aðann, fara allir ungu mennirn-
ir i herinn, þegar kallið kemur.
Enginn kemst undan tveggja
ára herþjónustu. „Ég vona bara
að ég verði ekki sendur til
Afghanistan eða Póllands”,
segir Ojar. Enginn veit hvert
hann verður sendur þegar hann
gengur í herinn. Flestir her-
mennirnirsem eru íherbúðum i
kringum Riga, virðast vera frá
M ið-Asiulýðveldunum.
Miervaldis Vilhelms, er 23 ára
og hefur nýlokiö herskyldu
sinni. Hann segir frá heræfing-
um nálægt pólsku landamærun-
um fyrrá þessu ári. „Okkur var
sagt að vera viðbúnir andstöðu
frá skæruliðum, ef við færum
inn’ ’ segir hann. „Flestir menn i
minni herdeild vonuðust eftir að
fá einhver skyldustörf að baki
viglinanna. Enginn vildi berjast
við Pólverja. Hann segir einnig
frá þvi, að svæðið allt að 50 kiló-
metrum frá pólsku landamær-
unum er nú lokað og engin um-
ferð leyfð um það, án sérstaks
leyfis.
Miervaldis og aðrir ungir
Lettar virðast öfunda Pólverja
af þvi sem þeir hafa áorkað á
siðasta ári. Það er athyglisvert
að þeir benda sifellt á kaþólsku
kirkjuna sem uppsprettu styrks
Pólverja. Lúteröisk mótmæl-
endatrú, sem er ráðandi i Lett-
landi og Eistlandi er gagnrýnd
fyrir það.að „krefjast of litils af
fólki”.
Almennt virðist ungt fólk í
Riga vel að sér um það sem er
að gerast i heimsmálunum. Ot-
sendingar frá útvarpsstöðvum
eins og Frjáls Evrópa, BBC og
sænskum stöðvum eru mikið
notuð. Otvarpsstöðin Frjáls
Evrópa er gagnrýnd fyrir það
að vera of hlutdrægá stundum i
fréttaflutningi, hinsvegar er
lettneskum útsendingum frá
Sviþjóð hrósað, þviþar er einnig
sagt frá náttúruhamförum,
flug- og járnbrautaslysum sem
verða á Eystrasaltssvæðinu, en
frá sliku er aldrei sagt i sovéks-
um fréttum.
Þessi skortur á öllum nei-
kvæðum fréttum i fjölmiðlum
heima fyrir veldur þvi, að ffétt-
ir berast hratt á milli manna.
Það eraðeins þegarslikar sögur
eru farnar að ganga fjöllunum
hærra, viðurkenna stjórnvöld að
vandamálséfyrir hendi. Nú ný-
lega t.d. gekk orðrómur um að
mikill skortur á sykri væri fyr-
irsjáanlegur, það leiddi af sér
mikið hamstur á sykri og varð
þess valdandi að skorturinn
varð mjög mikill. Til þess að
koma reglu á aftur varð rikis-
stjórninað lokum að viðurkenna
hvert vandamálið var.
Stríðið i
Afghanistan
Hvað varðar Afghanistan,
berast fréttir manna á milli á
sama hátt. En fólkið í Eystra-
saltsrikjunum veit liklega
meira um striðið i Afghanistan,
en fiestir Vesturlandabúar þvi
það heyrir sögur frá hermönn-
um,sem snúa aftur. (Fjölskyld-
ur geta dregið þá ályktun að
sonurinn sé i' Afghantistan, ef
bréf hætta að berast frá honum,
þvi'þaðan eru engar bréfaskrift-
ir leyfðar).
Þvi er almaint haldið fram,
að lik um 50 hermanna séu send
heim á hverjum mánuði, i sér-
legum innsigluðum flugvélum,
og aldrei er leyft að opna kist-
urnar fyrir greftrun. í Riga má
heyra margar hryllingssögur
frá Afghanistan, frá ýmsum
aðilum. Þæreru venjulega eitt-
hvað á þá leið, aö sovéskur her-
maður vaknar upp.einn morgun
og sér aö mennirnir sem sofa
næst honum hafa verið myrtir i
svefni. Frásagnir af rússnesk-
um hermönnum, sem hafa verið
teknir fastir og siðan drepnir,
með þvi að loka þá inni með
soltnum rottum, hafa einnig
heyrst. Yfirleitt virðast allir
sem til þekkja vera þeirrar
skoðunar að striðið i Afghanist-
an sé ekki vinnanlegt fyrir
Sovétrikin, að Afghanir verði
aldrei kúgaðir.
Það sem sóvéskir borgarar
eiga erfiðastmeð að skilja hvað
varðar li'f á Vesturlöndum, er
það hversu auðvelt er að kaupa
inn þar. Þegar þeir heyra að
innkaup fyrir fjölskyldu i
Bandarikjunum kunni að taka
aðeinstvo timaá viku i kjörbúð-
um,. verða þeir forundraðir, þvi
i Riga tekur það allt að þrjá
tima á dag, fyrir húsmóður að
kaupa inn til daglegra þarfa.
Biðraðir myndast áður en búð-
irnar oþna og stræti borgarinn-
areru full af fúllyndum borgur-
um ileitað vörum allan daginn.
Vinnutimi er sveigjanlegur og
margirtaka sér hreinlega fri til
að versla. Þegar svo margir eru
að eltast við takmarkað fram-
boð á neysluvörum, er óhjá-
kvæmilegt að mikið er um
hrindingar og dónaskap. Þegar
inn i' búðirnar kemur finna við-
skiptavinirnir enga brosandi af-
greiðshimenn, aðeins þreytta og
geðilla verkamenn, sem hafa
varla tima til að lita upp frá
peningakassanum.
Búðakapphlaup
„Otlendingar segja alltaf aö
við virðumst eldast hraðar
hér”, segir Ingrida Lacis, sem
er 37 ára gömul, meinatæknir
býr i' tveggja herbergja i'búð
með eiginmanni sinum og syni.
„Þegar þú ert sifellt að hugsa
um það hvar er hægt að fá kjöt,
eða hvar má kaupa mjólk, er
ekki hægt að slappa af. Jafnvel
þegar ég fer í leikhús er ég að
hugsa um hvern ég geti talað
við, eða hvað ég á sem ég get
skipt á fyrir vörur. Það er ekki
að undra að við virðumst vera
eldri hér.”
„Ástandið fer versnandi”,
segir Viktors Lacis, 38 ára
gamall rafmagnsverkfræð-
ingur. „Enginn kunningja
minna trúir þvf að kom múnism-
inn valdi þvi að bæta ástandið.
Ekki einu sinni fólkið sem
skrifar slagorðin i blöðintrúir
þvimeir. Þeirhafa allir augu og
geta séð. Kannski einhver af
toppunum trúi þvi, en ég efast
um það. Fyrir tveim árum voru
biðraðirnar ekki svo slæmar.
Raunar öfunduðu allir Rússar
Rigabúa. En nú hefur þessu
verið jafnað út. Biðraðimar hjá
okkur eru alveg jafnlangar og
búðirnar alveg jafn tómar.”
Viktors og Ingrida tilheyra
kynslóð Letta sem fara varlega
i þjóðernishyggju sinni. Þau
hafa lært að lifa undir sovéska
kerfinu og nota það sér til fram-
dráttar. tbúöin þeirra er litil og
þröng, enþau eiga bil, sjónvarp
og plötuspilara. Þau eiga
sumarbústað við ströndina lika.
„Peningamir eru ekki vanda-
málið”, segir Viktor. „Viö eig-
um nóg af þeim. Vandamálið er
að finna eitthvað til að kaupa,