Vísir - 23.12.1969, Qupperneq 6

K Þorláksmessu er bókaflóð
endanlega fallið að. En
ekki öllu fyrr en í dag; síðbún-
ustu jólabækurnar voru enn
að koma út í vikunni er leið.
Og vel má það vera að hingað
og þangað á skemmuloftum
útgefenda leynist þækur sem
ofseinar hafa oröið á jóla-
markaðinn og verða nú að
bíða betri tíma. Aðrir útgef-
endur tíðka að hafa einskon-
ar leynibækur á framfæri
sínu sem lítt eða ekki eru
kynntar né frá þeim sagt, en
koma þó út. Svo er í ár t.a.m.
um leikrit Agnars Þórðarson-
ar um Jörund, Hundadaga-
kóngurinn, og ljóðakver eftir
Þorstein Antonsson, Þá, nú
og svo framvegis, sem Helga-
fell gefur út. Sem betur fer
eru aðrir útgefendur snemm
búnari með sínar bækur.
Þannig komu út fyrir nokkru
og hafa veriö á jólamarkaði
ljóðaþýðingar eftir Einar
Braga, Hrafnar í skýjum. En
bókin er ársett 1970, og hefur
hún auösæilega oröið tiltæk
úr prentsmiöju fyrr en ráð
var fyrir gert. Væntanlega
gefst tóm til þess síðar að
víkja nánar aö þessum og
öðrum þókum sem hér verða
lauslega nefndar á síðustu
stund. En þessar þrjár „leyni
bækur“ heyra allar til flokki
innlendra skáldrita sem virð-
ist vera meö þunnskipaðra
móti á jólamarkaðnum í ár.
Jgókaútgáfan hófst seinna 1 ár
en einatt áður og af ummæl-
um margra útgefenda má ætia
að hún hafi einnig oröið meö
minna móti. Þó hefur bókaflóðiö
virzt alveg nógu strítt og straum
hart undanfarnar vikur en bóka
talan verður ekki ljós fyrr en síö
ar í vetur þegar árleg bókaskrá
Bóksalafélagsins kemur út. í
bókaskrá einni sem birt var í
auglýsingablaði bóka nú fyrir
skömmu virtust mér taldár um
það bil 200 bækur á almennum
bókamarkaði fyrir jólin. Þó
margt sé efalaust vantalið f
bráðabirgðaskrá sem þessari
kann að mega hafa hana til
marks um bókaflokka og hlut-
föll þeirra á jólamarkaðnum
en af þessum 200 bókum var um
það bil fjóröungur bama og ungl
ingabækur. Af þeim var hins
vegar ekki nema um það bil
fjórðungur frumsamdar bækur,
allt hitt þýtt og margt af þvi,
ur reynzt helzti lftið skáldskap-
arár og fjarskalega Ijóðlítið. Ef
allt er talið ljóðakyns reyndust
bækumar 13 á skránni, þar af
alls sjö nýjar frumortar ljóða-
bækur. Ber þar sýnu hæst nýja
bók, Innan hringsins eftir Guð
mund Böðvarsson, sem áður hef
ur verið getið. Þar á móti koma
þó rúmt 20 skáldsögur og smá-
sagnasöfn á skránni, fjórar end
urútgáfur meðtaldar, og f hóp
hinna nýju skáldsagna er vafa
laust markverðasti skáldskapur-
inn sem út kom á árinu. Viðlika
margar bækur virtust í flokki
ævisagna og endurminninga og
þjóðlegs fróðleiks hvorum um
sig, margt af því tagi framleitt
til jólanna þó annað kunni að
reynast markverðar og þarfleg-
ar bækur. Þýddar bækur af
ýfnsu tagi á jólamarkaönum að
bókmenntum barnanna fráskild
um voru hátt á fimmta tuginn
á þessari skrá, þar af skáld-
sögur 36. Af skránni að dæma
er nær helmingur bókanna á
jólamarkaðnum þýddar bækur
og er þar ef að líkum og reynslu
lætur misjafn margur sauður-
inn. Um þær bækur er sjaldan
rætt né ritað af neitt viðlíka
alvöru og innlendar skáldmennt-
ir og fræði, og hinni innlendu
jólabókagerð er einatt óþarflega
EFTIR
ÓLAF
JÓNSSON
lítill gaumur gefinn. En því fleiri
jólabókaflóð sem maöur buslar
í gegnum, eða fleytir sér yfir,
því forvitnari verður minnsta
kosti undirritaður um hinn
mikla meginstraum jólabókanna
sem enginn tími gefst til að
sinna. Hér er ekki einasta upp-
lýsingar að rækja við lesendur
sína heldur einnig harla fróðlegt
viðfangsefni um islenzkt bók-
mennta og menningarástand
eins og þaö raunverulega er: að
kanna einhverju sinni til hlítar
allt bókaflóð jólanna.
A ldrei fór samt svo að Heima-
^eyjarfólkið eftir Ágúst Strind
berg yrði eina nýtilega erlenda
skáldsagan á jólamarkaðnum í
ár. Af þessum 36 bókum virðist
mér að hvorki meira né minna
en fjórar séu markverð skáld-
rit. Menningarsjóöur gaf af ein-
hverjum ástæðum út safn „helgi
sagna“ eftir Stefan Zweig sem
séra Pál Þorleifsson hefur þýtt,
Ljósastikan heitir bókin, og hélt
áfram útgáfu sinni á sögu For-
sytanna, eftir John Galsworthy
í þýðingu Magnúsar Magnússon-
ar, I viðjum nefnist annað bind-
ið, en hið fyrsta kom út fyrir
jól 1 fyrra. Endingargóöur verð
ur áhugi sjónvarpsáhorfenda að
vera á sinni dægradvöl ef hann
á að hrökkva svo seinlegri bóka
útgáfu til framdráttar, en vin-
sæll framhaldsþáttur í sjón-
varpinu i fyrra, mun ástæðan
til að farið var að gefa út þetta
stóra skáldverk — eins og að
sínu leyti Heimeyinga Strind-
bergs. En merkasta erlenda
skáldsagan í haust er alveg vafa
laust Griðastaður Williams
Faulkners sem Mál og menning
gefur út f þýðingu Guörúnar
Helgadóttur, en vert er að
vekja athygli á því að Mál og
menning er það forlag sem
einna mesta stund virðist leggja
á útgáfu vandaðra erlendra
skáldrita á íslenzku. Þó einatt
sé óglöggt hvaða röik ráði bóka
valinu og útgáfan gangi meö
mestu hægð fyrir sig, hafa all-
mörg ágæt skáldrit áður komið
út hjá forlaginu i sömu sniöum
og saga Faulkners nú. Meira á-
litamál er hvort þessar bækur
séu raunverulega á jólamark-
aönum þar sem þær heyra til
félagsútgáfu Máls og menningar
og munu eiga mestan markað
sinn þar. En mætavel sómir
Griðastaður sér á sínum stað í
bókaflóðinu og kann aö svara
þörfum lesenda betur en ætla
mætti fyrirfram: æsilegur reyf-
ari að efninu til — sem um leið
má lesa sem sígildan mann-
legan harmleik.
Tafnan eru gefnar út til jól-
" anna bækur sem einkum
eru til að njóta með sjóninni,
bækur til að skoöa og handleika
fremur en lesa þær. í því flóði
erlends mjmdaprents sem undan
farin ár hefur leitað inn á bóka
markaöinn er sérstök ástæöa til
aö gleöja sig við þaö íslenzkt
handverk sem fram kemur af
þessu tagi og sómir sér í sam
keppninni. Svo er í ár um bók
með hinum nafnkenndu mynd-
um W. C. Collingwoods úr ís-
landsför hans 1897 Á söguslóð-
um, sem Menningarsjóður gefur
ur út en Haraldur Hanness. hef-
ur annazt. Þaö er kunnara en
frá þurfi aö segja að þorrinn af
myndum Collingwoods sem enn
eru til, er nú kominn í eigu
Þjóðminjasafns, fyrir örlæti er-
lends gefanda, en þær hafa
löngum fyrr verið notfærðar i
íslenzkum bókum af ýmsu tagi,
sögum, sagnaritum og kennslu-
bókum. Sá siöur er nú að líkind
um tekinn að fymast. Og bezta
ráðiö til aö viðhalda myndunum
í almenningseign er vafalaust út
gáfa þeirra með slíkum hætti
sem í þessari bók. Hún hefur
prýöilega tekizt: litprentun
myndanna er meö því bezta sem
hér hefur sézt og bókin að öllu
leyti vel og smekklega úr garöi
gerö, en Haraldur Hannesson rit
ar gagnort og skilmerkilega um
Collingwood, Islandsferð og
myndir hans. Helzt er eftirsjá í
þvi að ekki skuli fleiri myndir
prentaðar í litum í bókinni þó
betra en ekki sé aö hafa þær
svart-hvítar ásamt með teikning
um Collingwoods. En í vatns-
litamyndum hans birtist í skírri
birtu hið „hómerska" Island ald
arinnar sem leið sem Halldór
Laxness ritar oft um í seinni
tíð og mar^ir aörir minnast meö
trega, menningararfur og upp-
runaslóð allra okkar hinna sem
skemmra munum.
jpallegasta bókin á jólamarkað
A í ár er samt að líkindum Ljóð
mæli Gríms Thomsens, sem
Sigurður Nordal sá um en Mál
og menning gaf út i svipuðum
sniðum og Kvæöi og sögur Jón-
asar Hallgrímssonar áður. Þetta
eru fallegar bækur, veglegir og
vandaðir gripir meö virðulegum
brag eldri bókageröar eins og
við á. Nordal hefur gefið ljóð-
mæli Gríms út af nosturslegri
nákvæmni, hiö næsta þeirri
skipan sem hann hafði sjálfur
á þeim i fyrri útgáfum, og þarf
varla að óttast aö óþarfleg
fylgni við verk og villur fyrri út
gefenda verði aö slysi eins og
því miður varö í Jónasarbók
meö síöubrengli úr heildarút-
gáfu Matthíasar Þórðarsonar.
Ljóðmælunum fylgir alkunn rit-
gerð Sigurðar frá 1920, um skáld
iö ásamt greinargerö um skáld
feril hans og um útgáfuna, en
mest er um það vert að hér eru
ljóömælin sjálf svo aðgengileg
lesanda sem verða má. En skyldi
enn f dag vera þörf á þeirri máls
vörn Gríms gegn aðfinnslum
„snápa" sem Sigurður Nordal
hefur talið nauðsynlega áriö
1920? Ætli það: enginn vefengir
lengur þjóðskáldsstööu Gríms
þónda á Bessastöðifrrt. Það er
svo annaö mál hvort ljóðmæli
hans eru Iesin jafriihikið nú á
dögum og vert væri, en efasemd
ir um það efni eiga sannarlega
einnig við önnur þjóðskáld 19du
aldar. Mikið má samt vera ef
ekki hafa fleiri lesendur sömu
reynslu og undirritaður, sem
fljótlega rifjaöist upp við aö
fletta hinni nýju og viöhafnar-
legu útgáfu, aö fár eöa enginn
skáldskapur frá hinni róman-
tísku öld, að Jónasarljóðum ein-
um frátöldum, höföi jafn skjótt
og gagngert til lesanda nú á
dögum og einmitt Ijóðmæli
Gríms, ekki sízt ungra manna.
T>ókaflóð fellur að og frá, og
brátt er hávaðinn af þvi
sem betur fer fallinn í
gleymsku. En sem betur fer
rísa jafnan upp úr kafi þess
nokkrar þær bækur sem líklegt
er að endingarbetri reynist,
hvort sem líkur þykja til að þær
endist ár eða öld. Þegar bóka-
flóö tekur að fjara á Þorláks-
messu eru sem betur fer eftir
allmargar bækur sem maöur
hyggur gott til að eiga ólesnar
um hátíðina og á nýju ári. Þó
skáldskaparár reyndist í minna
lagi í ár komu út nokkur rit-
gérðasöfn sem eftirtekt og á-
huga vekja og margt var eins og
endranær ritað um söguleg efni.
Ný bók, enn stórvaxnari hinum
fyrri, £ ritsafni Þorsteins Thor-
arensen um aldamótasögu, Mór
alskir mcistarar heitir þessi, fell
ur aö vísu mætavel viö jólahas-
arinn. En hún er líka líkleg eft-
ir reynslu fyrri bóka til að
stjaka við mönnum, hrista upp á
nýtt viðtekinn sögulegan hug-
myndaforöa, og fyrst og fremst
til aö orða læsilega söguleg frá-
sagnarefni. Þó ólíku sé saman
að jafna, brunandi ferð Þor-
steins eftir skeiövelli frásögunn
ar, og fræöilegri nákvæmni,
nostursamrj vandyirkni Vil-
mundar Jónssonar munu margir
lesendur eiga sér skemmtunar
von ekki síöur en fróðleiks af
hinu stórvaxna ritgerðasafni
hans, Lækningar og saga, sem
Menningarsjóður gefur út, þar
sem síðasta ritgerðin af tíu er
heil bók og ekki smávaxin.
Nafn og orðstlr höfúndarins vek
ur forvitni urn verkið, einnig
lesenda sem lítt múndu hirða ell
egar um læknirigasögu. Menn-
ingarsögulegs eðlis er lfka sú
ævisagan sem mestan áhuga
vekur á jólamarkaðnum, saga
Sveinbjamar Sveinbjömssonar
eftir Jón Þórarinsson, sem Al-
menna bókafélagið gefur út. En
útgáfa þess hefur verið með 6-
venjulegum myndarbrag í haust
laus viö glys og gyllingar. Fyrir
utan mikilsvert framtak for-
lagsins að koma út í einu lagi
Skáldverkum Guðmundar Kamb
ans, sem getiö var hér i blaðinu
á laugardaginn, er að nefna nýtt
bindi í safni fslenzkra þjóðfræða
annað bindi íslenzks orðtaka-
safns eftir Halldór Halldórsson
prófessor. Það er bók sem lík-
legt er að lengi verði höfð hönd
á eftir að aörar eru fymdar í
skápum. Með þessu verki Hall-
dórs og málsháttasafni Bjarna
Vilhjálmssonar og Öskars Hall-
dórssonar sem kom út fyri*
nokkrum árum er mikill auður
máls og hugmyndaforöa gerður
aögengilegur öllum þeim sem
lesa og bisa við að skrifa fs-
lenzkt mál um þessar mundir.
Og loks gaf félagið út mikils-
háttar tillag til náttúrufrseða,
mikið rit um Hafísinn sem er
afrakstur hafísráðstefnu þeirrar
sem haldin var í bvrjun árs-
ins. Hvemig sem slík bók stend
ur sig á jólamarkaönum — °S
hvers vegna skyldi hún ekki
standa sig? — eru svo skjót við-
brögð um útgáfu fræöilegs efnis
til mikillar fyrirmyndar.
TTg þannig er sem betur fer
ljóst að þótt nú taki um sinn
þverlega fyrir alla. bókaútgáfu
hérlendis verður enn nokkuð ao
lesa og melta með sér fram eft-
ir árinu. Þegar þvi er lokið er
bókaflóö ársins endanlega fjar
að út. Og þá fer líka með hægð
inni að hilla undir nýtt flóð eí
að vanda Iætur.
eftir nöfnum bókanna og fyrri
reynslu að dæma, reyfarar og
ruslbækur. 1 ár hefur ennfrem-