Vísir - 18.02.1971, Síða 7

VlSIR . Fimmtudagur 18. febrúar 1971.
cTVíenningarmál
SKEMMTUN OG
SKÁLDSKAPUR
Gomerset Maugham heitinn
^ sagöi einhvern tímann að
þýðingarlaust væri fyrir mann,
sem fengist við að skrifa sögur,
að reyna að setja fram fordóma
laust einhverja regiu um, hvern-
ig bezt yrði og skynsamlegast
að því farið. Sú regla yrði aldrei
annað en samantekt höfundar á
þeirri aðferð, sem hann sjálfur
notaði, þvi að vissi hann ein-
hverja aðra aðferð betri mundi
hann tvímælalaust bróka hana.
Síðan hélt Maugham að sjáif-
sögðu áfram og lýsti hugmynd-
um sínum, hvernig bezt vaeri
farið að því að skrifa.
Vissulega hef-ur hver og einn
sinar hugmyndir um, hvernig
góðar baekur skuli vera — og þá
einkum og sér í lagi þeir, sem
fást við að skrífa bækur. góðar
eða vondar.
Þessar bugmyndir eru að Hk
indum ekki ýkjamikils virði, að
mmnsta kosti ekki áður en þær
komast í framkvæmd. En rétt
etns og sumir menn hafa gaman
aif skák ellegar fótbolta hafa
aðrtr gaman af því að velta fyrir
sér bugmyndum eða teóríum,
Þetta getur orðið töluvert
hættulegt sport, þvi að sumir
eiga það til að fá ailt í einu
einhverja eina hugmynd á heil-
ann, eina hugmynd, sem þeir
fcelja, að fel; í sér lausn á öll-
twn hinum margslungnu vanda
má'kim trlverunnar.
Tjví er ekki að neita, að ýmsar
1 nýjar bækur eru skrifaðar
af s'kynsamlegu viti, kunnáttu
samiega skrifaðar, jafnvel vel
skrifaðar. Þar er vakin athygii
á vandamálum, og þar er deiit
á það. sem miður fer í þjóðfélag
inu.
Þær eru skrifaðar af skynsemi
og skarpskyggni. þvi verður ekki
móti mælt, en gallinn er sá, að
þær eru Restar leiðiniegar af-
lestrar, jafnvel svo að þrátt fyrir
einlægan og góðan vilja endist
maður ekk; til að Ijúka þeim.
Vð lestur þessara bó'ka hlýtur
lesandinn að viðurkenna að höf-
undur sé glöggur maður og skyn
ugur og ófeimirm við að benda
á veilumar í umhverfi sínu, en í
flestum tilfellum er aldeilis
brennt fyrir, að þessi gáfaði og
ábyrgi höfundur geti verið mann
legur, hvað þá skemmtilegur.
Það litur út fyrir, að þegar
höfundar eru sem uppteknastir
við að lemja náttúruna með lurk
gleymi þeir, að lesendur eigi yfir
iei-tt nokkra hönk upp í bakið
á þeim.
Það er aó visu álitamál hvort
listamenn eiga nokkrar skyldur
að rækja við annaö en list sína.
En það er engu að siður hlutverk
þeirra að skapa list og breiða
hana út meðai fólks, listamann
inum og fóikinu sjálfu til sameig
inlegrar blessunar. Það er barna-
skapur að álíta, að listin eigi
ekki og geti ekki mótazt að ein
hverju leytj af smekk almenn-
ings. Efniviðurinn í kiarna lista
verksins er fólginn í listamann-
inum sjálfum og umhverfi hans.
og það er aimenningur, sem mót
ar þetta umhverfi og er hluti af
því.
Sömuleiðis er ekki hægt að
horfa á það með blinda auganu
aö almenningur gerir þá kröfu,
að f list sé fólgin einhver
skemmtun, eitthvað sem hrífur
hugann.
Það er kannski villandi að
segja, að í list hljótj einhver
skemmtun að vera fólgin. Ef til
vill er réttara að komast banníg
að orði að listin hljótj að vera
hrífandi.
Hún getur verið hrífandi á
ötal vegu. dapurleg, glettin. ögr
andi, ógnandi, nýstárleg o.s.frv.,
o.s.frv. En umfram allt verður
hún að vera lifandi, hafin yfir
kakia rökhyggju, mannleg og
margræð, og höfða i senn til til-
finninga og skvnsemi þess, sem
hennar á að njóta. enda er lisíin
afsprengi skynsemj og tilfinn-
inga listamannsins.
Auðvitað kann að vera álita-
má! hvað er hrífandi og hvað
ekki, en sé miðað við þá almenn
ings'hylli, sem ýmsar nýiegar,
i'slenzkar skáldsögur hafa hlotið
að undanförnu, freistast maður
til að álykta, að fólk telji þær
lítt hrífandi og lélega skemmtun.
\Targar kenningar hafa verið
settar fram um, undir
hverju velgengni og vinsældir
bóka séu komnar. Ein kenning
er sú, að iesandinn þurfi að
að geta fundið til skyldleika við
persónur þær, er bókin fjallar
um, og samsamazt þeim að ein
bverju leyti.
Kannski er þetta rétt, því að
upp á síðkastið hafa söguhetj
urnar í mörgum bökum ekki ver
ið fóik heldur tákn og persónu
gervingar og það er býsna erf-
itt að setja sig í spor og finna
til með táknum og persónugerv
ingum.
Firring er mikið tízkuorð og
um „bil“ er mikið talað, bilið
millj kynslóða til dæmis.
Ef til vill eru suinir meðal
íslenzkra listamanna að ,,firr
ast‘‘ almenning, ef til vill er
að myndast bil milli listamanna
og almennings.
Sé svo — er það :kki alveg að
ástæðulausu. Um langan aldur
hefur verið gersamlega aengið
fram hjá listamönnum. þegar
þjóðin hefur skipt með sér vax
andi velmegun. Staða þeirra er
enn jafnótrygg og fyrir nundrað
árum eóa fimmhundruð árum.
Þeir eiga allt sitt undir duttlung
um almennings. Þeir eiga að
þiggja það, er aö þeim er rétt.
Þeir eiga ekki að gera kröfur.
Verk þeirra liggja frammi fyr-
ir almenningssjónum. Hver og
einn hefur rétt til að gagnrýna
þau og dæma án þess að þurfa
að færa sönnur á, aö hann sé
þess umkominn. Þau eru almenn
ingseign. Eign. sem þjóðin metur
víst mikils, ef marka skal allt
snakkið og skálaræðurnar um
lista- og menningarauð þjóðar-
innar — en það þykir sennilega
móðgun við listamanninn að
gera tilraun til að meta verk
hans til fjár og umbuna honum
svq sem vert er.
JKetta ástand er slsemt og hef
ur haft og hefur slæmar
afleiðingar, en þó er hálfu verri
sú afstaða til listar og lista-
manna, sem stundum verður
vart hjá almenningi, sem kýs
gjarna að líta á listamenn með
smáborgaralegri tortryggni og
búralegu skilningsleysi.
Ef þjóðinni hefðu ekki, þrátt
fyrir þessa níðingslegu afstöðu
verið sköpuð andleg verðmæti.
sem seint munu fyrnast væri
sennilega öðruvísi um að litast
hér á landi, og líkast til hefði
íslenzkt þjóðerni dáið drottni
sínum og Danaveldi fvrir æði-
löngu, en eftir væru danskir af
komendur beirrar þjóðar. sem
úti í löndum er nú einkum
bekkt fyrir fornan menningar-
arf sinn os sóðalega umgengni á
siávarafurðum.
Þessi afstaða almennings til
listar og listamanna þarf að
brevtast. Þjóðin verður að viður
kenna að listamenn eru henni
nauðsynlegir og listamenn
verða að viðurkenna, að þeim er
stuðninaur almennings nauðsvn
legur. Rithöfundur án lesenda
er undarlegt fyrirbæri.
Vinsældir eru raunar ekki
mælikvarði, á,.gæði, skortur á
vinsældum heídur ekki. Lista-
menn tjá.sig í verkum.sinum. Ef
til vill getur tjáningin sjálf ver
ið endanlegt takmark. en engu
að síður er það líklegt að tak-
mark listamanns sé vfirleittt að
tiáning hans nái til fólks. Sýni
listamaður verk sín eða gefi þau
út, bendir það ótvírætt til þess
að hann viljj ná til- fólks. og
riúfa þar með einangrun sína.
Slagorðið „Listin fyrir list-
ina“ heyrist nú æ sjaldnar. —
Skrifi einhver bók, er hann tíð-
ast að skrifa hana í þeirri von
að hún verðj lesin.
Það er eins og ýmsum rithöf
undum þyki minnkun að því
að horfast í augu við þessa stað
reynd hvað þá heldur að þeir
geti hugsað sér að taka tillit til
hennar með því að skrifa læsi
legri verk.
Þessi einangrunarstefna get-
ur haft, ef hún hefur ekki þegar
haft, alvarlegar afleiðingar. —
Allur almenningur gefst upp á
þv-í að lesa nýútkomnar bækur.
ef það endurtekur sig æ ofan i
æ, að þessar bækur taka ekki
hið minnsta tillit til óska venju
legs lesanda. sem venjulega er
ekkj kröfuharðari en svo að
langar til að hrífast af því sem
hann les, samsamast þvi, veröa
hann langar til að hrífast með
því er hann les, samsamast þvi,
veröa niðursokkinn.
Jjað væri þess vegna gaman að
vita, hver áhrif það mundi
ha-fa á bókmenntimar, ef rit-
höfundar yfirleitt opnuðu augu
sín fyrir því, að þeir éru’*aöf
einangrast. eÞir skrifa fy-rir fá- ;
mennan hóp áhugamanna um
bókmenntir en allur almenning
ur veit varla af tilveru þeirra.
Almenningur les vondar bækur,
kerlingabækur, dulspekibækur,
hrakningasögur og þýdda reyf-
ara — ekki vegna þess að fðl-k
kjósi vísvitandi að lesa rusL
heldur vegna þess að íslenzkar
samtímabókmenntir eru svo tor
skildar og einangraöar að venju
legt fólk leggur ekki í að lesa
þær.
Það er að vísu erfitt að sanna
þessa staðhæfingu að samtíma-
bókmenntir séu tiltölulega ein-
angrað fyrirbæri, en henni er
þö ekki slegið fram út í bláinn.
Hún er ályktun, sem hefur verið
dregin af daglegum samtölum
við fólk úr öllum stéttum, hún
er persónuleg reynsla, óvísinda
leg, en reynsla ei að síður.
Það væri verðugt verkefni til
dæmis fyrir skoðanakönnun Vis-
is að kanna sannleiksgildi þess
arar staðhæfingar. Reynist hún
rétt mætti kannski einbvern
lærdóm draga af niðurstöðunni.
Reynist hún röng er það sann-
arlega gleðiefni.
NÝTT FRÁ LÍTA VERi
Höfum fengið munstruð teppi í öllum hugsanlegum li tasamsetningum. Breiddir frá 2 m upp í 3.66 m. Verð
frá kr. 597.00 upp í 954.00 pr. ferm. Kynnið yður sölu skilmála vora og staðgreiðsluafslátt.
Aðeins úrvalsvörur í Litaveri.
LITAVER. sf.
Grensásvegi 22-24, s'imar 30280 og 32262