Vísir - 24.03.1971, Qupperneq 9

V 1 S I R . Miðvikudagur 24. marz 1971.
IRíkið í bamsfaðemismál við konur?
Þaö er undarlegt hvað þjóðfélagið er tregt að
viðurkenna þá augljósu staðreynd, að þegar
eru fjölmargar giftar konur komnar út á vinnu-
markaðinn. Sama kemur upp hvort sem við lítum
t.d. á löggjafarvaldið eða skipulagningu ríkisvalds-
ins og annarra yfirvalda, þá er engu líkara en að
þessi vinnukraftur sé hreint ekki til. Þessi blekking
yfirvaldanna sem leiðir til sjálfsblekkingar þegn-
anna, skapar hin furðulegustu vandræði, sem eng-
in ein manneskja getur leyst án þess að bíða tjón á
sálu sinni. — Hér er alls ekki til umræðu að
breyta líffræðilegum staðreyndum mannlífsins eða
fikta við sjálft sköpunarverkið eins og kom fram í
nefndaráliti þriggja sjálfstæðismanna á alþingi fyrir
skemmstu. Konur munu eftir sem áður ala af sér
sín börn, en það á ekki að koma í veg fyrir, að þær
njóti sömu réttinda og tækifæra og karlmenn.
Eitthvað á þessa leiö komst
Svava Jakobsdóttir, rithöfundur
sem nú hefur hrist rækilega
upp í umræðum um réttindamál
kvenna með leikriti sínu „Hvað
er f blýhólknum?", að orði þeg-
ar blaðamaður Vísis leitaði til
hennar til að ræða vítt og breitt
um þau mál, sem hún tók fyrir
í leikriti sínu.
Nei, ég hef orðið furðanlega
lítið vör við andstöðu við inni-
hald leikritsins, sem hefur að
sumu leyti komið mér á óvart,
sagði Svava, þegar hún hafði
skenkt blaðamann kaffi að siö
góðra húsmæðra. — Að vísu
hafa nrenn verið að gagnrýna
minniháttar atriði eins og það,
aö þeim fvndist, að Inga hafi
gefizt of fljótt upp. En ég vildi
leggja áherzlu á, að f slfkum
tilfeílum er það ekkert eitt at-
riði sem gerir útslagið, heldur
leggst Mlt á eitt á móti henni,
nema góður vilji eiginmannsins.
Ertu rauðsokka?
Ég er fvMilega sammála beirra
málum. Ég vil, að þessi mál séu
rædd með rósemd og rökum,
finnst alltaf réttara að höfða til
skynseminnar en tilfinninganna
í rökræðum. Ég tel þvf rétt aö
hamra inn upplýsingarnar, þó
að jarðvegurinn verði auðvitað
að vera frjór til að fólk fáist til
að hlusta á þessi mál. Einmitt,
hvað konur hafa þurft að vinna
og hafa viljað gera það gerir það
að verkum, að grundvöllur er
fyrir umræður.
Hvað skortir á að konur
standi jafnfætis karlmönnum?
Málið er engan veginn svo
auðvelt, að unnt sé að benda á
fáein afrnörkuð atriði. Fyrst og
fremst má þó benda á skort
á samfélagslegri aðstoð. svo sem
barnagæzlu og heimilisaðstoð,
auk nauðsynjar á hugarfars-
breytingu f viðhorfi til konunn-
ar bæði sem manneskju og
vinnuaíls. Við búum enn við
þær hugmyndir, að konan eigi
að vinna á sfnu heimili, þó það
sé í hróplegri andstöðu viö stað-
reyndir. Fjöldi kvenna eru fyrir
vinnur eða eru giftar láglauna-
mönnum o? verða þvi að vinna
utan heimirisins til að fjölskyld-
an kfxrrust af. — Þegar bannig
stendur á, að konan verður að
vinna otan heimilisins er anzi
hart, að vitnað sé til sköpunar-
verksins til að réttlæta, að þess-
ar fjölskyldur eigi að búa við
lakari kjör.
Fá konur lægri laun en karl-
ar?
Á því getur ekki leikið neinn
vafi. Ýmsir fordómar hafa ver-
ekki við andlát eiginmannsins
og fyrir konur, sem þannig er
ástatt um, er það beinlínis kvíð-
vænlegt að þurfa að fara út i
atvinnulffið. Sú athöfn ein að
leita sér vinnu er átak gert af
neyð og niðurstaðan verður yf-
irleitt sú, að slíkar konur velj-
ast til starfa langt fvrir neðan
eigin getu.
Hvað er til bjargar í því?
Ekkj er bægt að ætlast til þess
að atvinnurekendur velji annað
en bezta fáanlegan vinnukraft-
inn.
Hér þarf þjóðfélagið að grípa
inn í með skólum, námskeiðum
og námslaunum, því á einhverju
verður konan að lifa á meðan
hún aflar sér vinnuréttinda.
Slíka endurskólun á raunar
ekki aðeins að miða við þarfir
kvenna. Margir karlmenn hafa
vaknaö upp við þann vonda
draum að hafa ekki valið starf
við sitt hæfi. í flestum löndum
lýsa eftir konum til að gegna
sömu störfum. Þetta getur auð-
vitaö því aðeins gerzt vegna
þess að talið er að konur þurfi
ekki almennt 'afnhá laun og
karlar. Tekjur konu séu aðeins
uppbót fyrir heimilið.
Slíkt er þó alls ekki rétt og
er mikið þjóðfélagslegt mis-
rétti gagnvart börnurn ein-
stæðra kvenna. Með því að upp-
ræta þetta misrétti gagnvart
konum er á sama tíma verið að
uppræta misrétti gagnvart börn-
um þessara kvenna. Eins og nú
er ástatt eru þau dæmd til
annarra og lakari kjara en önr
ur börn.
Vandamál einstæðra foreldra
er annars ekki bundiö við konur
einar. Ekklar og fráskildir
menn með börn á framfæri eiga
ekki síður í erfiðleikum en kon-
ur. Ömmurnar eru ekki lengur
til reiðu til að annast bömin.
Núna eru þær komnar á vinnu-
Rætt við Svövu Jakobsdóttur, rithöfund um stöðu kvenna
ið valdandi, að konur eru á-
litnar lakari og ótryggari vinnu-
kraftur en karlar og því ekki á
það hættandi að setja þær til
ábyrgðarstarfa. Könnun hefur
verið gerð á því, hvemig 'þessi
fullyrðing stenzt, í bönkum héi
í Reykjavík. í þeirri könnun
kom í ljós, að hið gagnstæða var
rétt. Konur í bönkunum höfðu
lengri meðalstarfsaldur en karl-
ar. Vegna fordómanna fara
konur í frekar einhæf og
leiðinleg störf. Pordómarnii
setja konunni ákveðnar takmark
anir í starfsvali, sem kemui
mjög ljóslega fram í tekjumögu-
leikum.
Bæði af persónulegum og
þjóðfélagslegum ástæðum ei
konum haldið inni í mjög litlum
ramma og þeim finnst heimur-
inn svo stór fyrir utan þennan
ramma. Stúlkur er nánast ekki
aldar upp með annað fyrir aug-
um, en að hugsa aðeins um sitt
nánasta, eiginmanninn og böm-
in. Þannig er þeim beint að
hinum verndandi barmi eigin-
mannsins, en við skilnað eða
fráfall hans hrynur öll sú ver-
öld til grunna. Það heyrir til
hreinna undantekninga, ef fé-
lagsleg staða konunnar versnar
gefst mönnum tækifæri í einu
eða öðru formi til að fá slika
endurmenntun. Þó að ég sjálf
sé andsnúin því að miða mann-
réttindi stíft við efnahagslega
hagkvæmni má þó benda á þá
staðreynd, að það er öllu þjóð-
félaginu fyrir beztu, að hvei
vinnu þau störf, sem faila bezt
að getu hans.
Þessi sama röksemd gildir svo
auðvitað um vinnu kvenna al-
mennt. Það hlýtur að vera rangt
efnahagslega séö, að binda vinnu
kvenna viö tiltöiulega fá og ein-
hæf störf Konur eru eins mis-
jafnar og þær eru margar.
Af hverju sætta konur sig við
lægri laun en karlar?
Það er t.d. svo rikt í stúlkum,
að þær séu óæðri verur, að
þær hafa ekki uppburði í sér til
að krefjast réttar síns. Fjölda
mörg dæmi era til um það, að
konur þiggi lægri laun en kar!
ar fyrir sömu störf. Ekki er
alltaf augljóst, hvemig á þessu
stendur. Þö er til frægt dænsi
og blygðunarlaust, af því að það
geröist fyrir opnum tjöldum.
Póstmenn lögðu fyrir nokkrum
árum niður vinnu til að krefjast
hærri launa. Svar póstmála-
stjómar við þessu var að aug-
staðina enda ekki réttlátt að
ætlast sé til þess að þær ali upp
2 kynslóðir. Það er því aðeins
um það að ræða að koma böm-
unum fyrir á dagheimilum.
Meirihluti borgarstjórnar 'hef-
ur komizt að þeirri niðurstöðu,
aö ekki sé heppilegt að hafa
framboðið meira af dagheimila-
piássum en svo, að unnt sé að
mæta brýnustu þörf og varla
það. Því er haldið fram að dag-
vistun sé börnum óholl. — Eins
og búið er að dagheimilum getur
hugsazt að sú staðhæfing sé
rétt. Með betri aöbúnaði dag-
heimila og leikskóla er staöhæf-
ingin hins vegar alveg ósönnuð.
Margt bendir tii þess, að dvöl
bama á góðu barnaheimili sé
þvi hollari en hjá óánægðri
móður, sem er bundin á móti
vilja sínum innan veggja heim-
ilisins. Ég tel það séu gæði um-
gengni foreldra við böm sín,
en ekki endilega magnið, sem
skiptir höfuðmáli. Kona. sem er
ánægð með tilveruna er líklegri
til að vera góð móðir en hin ó-
ánægða, sem finnst líf sitt hafa
verið eyðilagt vegna kynferðis-
misréttis. Auk þess tel ég, að
stefna borgarinnar í dagheim-
ilismálum skapi óeðlilega mis-
munun á börnum; dagheimilis-
börnum er skipað í óæðri flokk,
með því að líta á dagheimilin
sem neyðarúrræöi.
Hver á að vinna heimilisstörf-
in?
Karlmenn eru ekkert síður
líkamlega til þess gerðir að
vinna heimilisstörf. Það er blekk
ing, að öMum störfum megj að
meira eða minna leytj skipta í
kvennastörf og karlastörf. Það
er t.d alveg ósannaö mál, að
karlmenn séu síður til þess
fallnir að prjóna, sauma, ryk-
suga, skrifa á ritvél, svara í
síma, skúra gólf, rulla eða
strauja. Með styttingu vinnuvik-
unnar er þvi ekkert fráleitt að
hjón geti skipt þessu verki á
milli sín. Nú mun allalgengt að
karlmenn vinrii óheyrilega yf-
irvinnu, sem gerir það að verk-
um, að þeir geta lítið lagt af
mörkum heima fyrir og lítið
sinnt heimilinu. Betra væri fyr-
ir alla aðila, að þeir takmörkuðu
vinnu sína utan heimilisins.
Konan gæti hins vegar fært
björg f bú með sinni vinnu. Þann
ig fengist aukið og betra fjöl-
skyldulíf með meiri tengslum
heimilisfeöra viö börn og eigin-
konu.
Hvað er í blýhólknum?
Konan og smábömin hafa ver.
ið skilin eftir f blýhólknum. Kon
an er látin gjalda þess, að hún
þarf að ala börnin. Fjarvera frá
vinnu vegna þess er látin bitna
á henni fjárhagsl., en það raskar
afkomumöguleikum bamsins.
Barnsburöur ætti á engan hátt
að þurfa að raska fjárhagsaf-
komunni. Þó að konurnnværi
tryggð full laun meðan áfæðingu
bama stendur er alveg fullvist,
að engin kona myndi eignast
börn eingöngu þess vegna. Fæð-
ing bama er miklu stærra atriði
f Iffi kvenna en svo. Það er því
stórt skref aftur á bak, þegar
ríkið fer í barnsfaðernismál við
konur eins og virðist eiga að
gera f nýju frumvarpi um rétt-
indj og skyldur opinberra starfs-
manna.
Ríkiö virðist ætla að tryggja sig
gegn því að þurfa að bera
straum af fæðingarkostnaði
bams, sem komið er undir á
öðrum vinnustað. í nýja frum-
varpinu er gert ráð fyrir þvl,
að kona þurfj að hafa unniö a.
m. k. eitt ár hjá rfkinu til þess
að öðlast rétt á 3ja mánaða
fæðingafríi. Þetta ákvæði ber
keim af þeirri sefasýki, sem
getur gripið karlmann, ef hon-
um er allt í einu kennt barn,
sem hann vill ekki kannast við.
Þó ætla þeir ekki að láta sér
nægja níu mánúði, eins og nátt-
úrulegir feður verða að gera.
Kannskj á að gefa konum pill-
una ókeypis fyrstu þrjá mánuð-
ina, svona til öryggis?
En atvinnurekendur almennt?
Þeir virðast yfirleitt sýna
furðu lítinn skilning á vanda-
málum mæðra. Fáar konur
munu þannig t.d. þora aö bera
fyrir sig veikindi barna ti'l
að fá frf frá vinnu. Flestar fara
út í það að ljúga veikindum upp
á sjálfar sig og eru þar af leið-
andi með afleita samvizku, þó
að þær séu aðeins að rækja
skyldu sfna. Þá muo bað v*r«
hvarfla að nokkrum atvinnu-
rekanda, að faðirinti geti beðið
um frí vegna veikinda bama
sinna. Slíkt þætti eflaust alveg
fráleitt. — Svona leggst hvað
ofan á annað til að eyðileggja
fyrir konum þá möguleika, sem
þær ættu annars að hafa. — VJ