Vísir - 16.05.1974, Side 7

Vlsirl ihVnmÍudkgur 16. maí 19Í4.
cTVIenningarmál
Biskup Jón______________
09 Skugga-Sveimt
Hetjur og píslarvottar fyrir aftökuna I Skálholti, Ari og Björn biskups-
synir: Hákon Waage og Gisii Alfreðsson og Jón biskup Arason.
Þjóðleikhúsið:
JÓN ARASON
Sjónleikur i fjórum þáttum
eftir Matthías Jocumsson
i leikgerð Gunnars Eyjólfssonar
Tónlist: Þorkell Sigurbjörnsson
Leikmyndir: Sigurjón Jóhanns-
son
Brúningar: Lárus Ingólfsson
Leikstjóri: Gunnar Eyjólfsson
Á þjóðminningarári er
það í sjálfu sér vel til fund-
ið að taka upp harmleik
Matthiasar Jochumssonar
um Jón Arason, hetjuóð
þjóðskáldsins um hinn síð-
asta islending, sem enginn
minni maðuren Jón forseti
nefndi svo. Auk þess má
segja að leikhús á fslandi
hafi fram á þennan dag átt
höfundi Skugga-Sveins
ógoldna skuld: að freista
þess að gera skil því leik-
húsverki hans sem hann
lagði sjálfur i langmestan
metnað.
Það væri annars vel vert að
huga nánar að þvi hvað likt sé og
skylt með Skugga-Sveini og Jóni
Arasyni, svo óllkum hetjum sem
hér er þó saman að jafna. En báð-
ir eru þeir uppreisnarmenn og út-
lagar úr samfélagi sinu, þreyta
báðir baráttu við ofurefli, biða
ósigur og falla með sæmd, og
draga báðir sina nánustu fylgjara
með sér i heljar-djúp. Báðir eru
þeir hnignir á efri ár og hefur
förlast hinn fyrri kraftur þegar
leikirnir fara fram. Af Skugga er
litið eftir nema skapið og raustin
ramma. Jón Arason finnur fyrir
þvi i lögréttu að orka hans er á
förum, en skapið er samt eftir.
Píslarvottur
og þjóðhetja
Hitt er afdrifameira, þótt nán-
ari likindi kynni að mega finna,
sem á milli ber leikjanna. Og það
er sá fyrst að Skugga-Sveinn er i
verúnni djúpsettari og marg-
ræðnari mannlýsing en Jón bisk-
up. Undir niðri er Skugga-Sveinn
hetja, sagði Matthias sjálfur, en
það eru örlög hans sem hafa gert
hann slikan heljarþegn sem hann
er. t meðförum mikilhæfs leikara
verður þessi örlagasaga, skap-
gerðarlýsing Skugga, ótvirætt
einn af rauðu þráðum leiksins.
Jón Arason er hins vegar alfarin
hetja og pislarvottur og i leiknum
um hann fjarska litil drög eigin-
legrar mannlýsingar. ósigur að
Sauðafelli, dómur og aftaka i
Skálholti verður til að skýra til
hlitar fyrir honum köllun hans:
að frelsa lif sitt með þvi að glata
þvi, leggja allt i sölurnar fyrir trú
sina. Við svo búið gengur hann
hetjulega fram til pislarvættisins.
t annan stað eiga leikirnir það
sammerkt að hið ævintýralega og
hetjulega meginefni þeirra, lýs-
ing útlaga á fjöllum uppi, sagan
um baráttu, ósigur og fall Jóns
biskups og sona hans, er fellt i all-
fjölskrúðuga umgerð og aukið
ýmsum öðrum efnum til gagns og
gamans. En Skugga-Sveinn er
auðugra verk að mannlýsingum
og þjóðhátta en leikurinn um Jón
biskup Arason — af þvi að hin
þjóðræknislega og hetjulega
mælska hans ber annað efni leiks-
ins ofurliði. Areiðanlega á samt
hin lifslifandi þjóðháttalýsing og
fjölbreyttu persónugervingar
sinn rika þátt i vinsældum
Skugga-Sveins eins og annarra
hinna „þjóðlegu leikrita” okkar
frá öldinni sem leið og fram undir
þennan dag.
Úr þvi ráðist er i að setja Jón
Arason á svið virðist um tvo kosti
eða aðferðir að efninu að ræða.
önnur gengi i raunsæisátt, leitað-
ist við að gera lýsingu biskups
sem mannlegasta, neytti eftir
föngum annarra mannlýsinga og
efniviðar þjóðlifslýsingar I leikn-
um. En hin aðferðin, og sú sem
hér er valin, leggur allt kapp við
þjóðræknisanda og eldmóð verks-
ins, hina miklu mælsku þess,
málar upp örlög biskups sem
dýrlings islenzkrar þjóðernis-
stefnu og sjálfstæðis. Það er nú
likast að þessi aðferð eða megin-
stefna i meðferð leiksins lýsi
meiri trúnaði við anda og efni.
hans og sé að þvi leyti til vænlegri
til árangurs, enda viðeigandi þeg-
ar öðrum þræði er leikið i þjóð-
hátíðarskyni. En við þvi verður
ekki séð að einmitt hin þjóð-
ræknislega boðun leiksins er
furðu fyrnd og fölskvuð orðin,
hvað sem verið hefur i upphafi, og
þyrfti á að halda liftaug innblás-
innar mannlýsingar biskups til að
komast fram og njóta sin. Og hætt
við að hin háttstemmda mælska
snúist, þegar til átaka dregur,
upp I tóman hávaða.
Stórt í stíl
Það verður sem sé ekki sagt að
sýning Þjóðleikhússins á Jóni
Arasyni hafi leitt fyrir sjónir nýtt
„þjóðlegt sögudrama” sem lik-
jegt sé til langlifis á sviðinu. Sýn-
ingin er sprottin af virðingar-
verðri ræktarsemi við verk og
minningu þjóðskáldsins, en hún
leiðir engar likur að þvi að verkið
sjálfthafi verið vanmetið eða af-
rækt til skaða alla þá stund sem
liðin er siðan það kom á bók. En
þar fyrir er þvi sist að neita að
Jón Arason verður á sinn hátt til-
komumikið verk á sviði Þjóðleik-
hússins, unnið af hagleik og
glöggskyggni á möguleika og úr-
kosti efnisins. Mikil rækt er lika
lögð við allan ytri umbúnað hinn-
ar fjölskipuðu sýningar, leik-
mynd Sigurjóns Jóhannssonar,
öll i tré, einföld og stór i stil, var
verulega svipmikil, einkum
kannski Hólakirkja og stofa i
fyrsta þætti og hin einfalda
kirkjumynd að Sauðafelli. Og
tónlist Þorkels Sigurbjörnssonar
við söngva og kveðlinga i leiknum
ásamt ekki sist kvæði séra
Matthiasar um andlát biskups,
sem vel fór að auka við leikinn,
fannst mér tilkomumikil, allur
flutningur hennar mætavel sam-
inn að sýningunni.
1 þessum og þvilikum efnum
má auðvitað lengi deila um
smekk. Mér fannst það i lengsta
lagi gengið þegar tekið var að
sveifla sjálfri Likaböng fyrir opn-
um tjöldum unz heyra mátti hana
bresta að lokum — og orkaði þetta
bara glepjandi á lfkför biskups og
sona hans á sviðinu. Sjálf loka-
mynd leiksins, þar sem sunginn
er sálmur Lúters, Vor guð er
borg, undir kónglegu skjaldar-
merki, auðkenndu hrisvendi og
svipu — hún var aftur á móti af-
bragð. En átti ekki i rauninni að
fella þetta tvennt i eina mynd?
Fólk í sögu og leik
Matthias Jochumsson hlaut
sjálfur og sætti sig við þann dóm
um Jón Arason að hann væri i
fyrsta lagi „læsedrama” og hent-
aði ekki til leiks. Til að koma hon-
um á svið þarf i fyrsta lagi að
stytta leikinn verulega. I leikgerð
Gunnars Eyjólfssonar er afnumið
ýmislegt aðskotaefni og auka-
getur i leiknum og atburðarás að
öðru leyti einnig einfölduð, allt I
þvi skyni að birta sem skýrast hið
þjóðræknislega meginefni leiks-
ins. En ásamt úrfellingum og
samdrætti efnisins eykur Gunnar
nokkru nýju efni við. Inngangur
leiksins, messusöngur og lestur
páfabréfs, er hans viðbót, og þótt
öll þessi latina verði ivið lang-
dregin hæfir inngangurinn leikn-
um vel og tekst mætavel að semja
hann að efninu: páfabréfið verður
beinlinis skýring á sóknhörku
biskups. Annað lagar hann i hendi
sér: hiö langa eintal biskups i
fangastofunni i Skálholti er hér
sviðsett i dómkirkjunni, uppgjör
biskups við sjálfan sig fer fram
undir handarjaðri þriggja helgra
forvera hans, Þorláks helga, Jóns
Ogmundssonar og Guðmundar
góða. Og Gunnar eykur nýju hlut-
verki við leik séra Matthiasar,
LEIKHÚS
EFTIR ÓLAF JÓNSSON
séra Sigurðar biskupssonar,
væntanlega af sagn-
fræðiástæðum, til að hann sé lika
með, en texti hans fellur að mestu
til frá húsfrú Helgu móður hans
og Ara lögmanni, bróður hans.
Það á við um allar þessar til-
færingar að þær eru gerðar með
smekk og útsjónarsemi og trú-
mennsku við efni og anda leiks-
ins. En með þessu móti er vart
um að tala nema eitt eiginlegt
hlutverk i leiknum, Jóns Arason-
arsjálfs: Rúrik Haraldsson lýsir
hinum ellihruma eldmóðuga
biskup með miklum svip og flytur
með kynngi boðskap hans um trú
og köllun, landslög og guðslög. Af
öðrum sögulegum manngerving-
um i leiknum fannst mér kveða
mest að séra Jóni- Bjarnasyni,
ráðsmanni I Skálholti: Baldvin
Halldórssyni og Daða i Snóksdal:
Ævari Kvaran. Hinn metnaðar-
sjúki klerkur og drembilegi
heimsmaður fengu langmestan
svip af fjölskrúðugu persónusafni
leiksins.
Frumsýning á Jóni Arasyni var
i byrjun prentaraverkfalls, 27.
marz. Leikurinn er sýndur i
kvöld, og eru nú fáar sýningar
eftir að sögn.
Þessi karl á þingiö reið: Rúrik Haraldsson i biskupsskrúða.
ÓTRÚLEGT VERÐ!
RAPIDMAN-1220 rafreiknir
• MINNI
• PRÓSENTUTAKKI
• KONSTANT
• STILLANLEGIR AUKASTAFIR
• 12 STAFA ÚTKOMA
• FLJÓTANDI KOMMA
• 1 ÁRS ÁBYRGÐ
• VERÐ KR. 12.300.-
SKRIFSTOFUTÆKNI h.f.
Laugavegi 178 — Sími: 86511