Tíminn - 20.07.1966, Síða 8

8
TÍMINN
MIÐVIKUDAGUR 20. jólí 1068
GÍSLI G. AUÐUNSS ON, LÆKNIR:
LÆKN ASKORTU R
DREIFBVLISINS

FRA SJONARHOLI UNGS LÆKNIS
Nýlega máttl lesa í fréttum dag
blaðanna, aS enginn læknir hafði
sótt um héraðslæknisstöðum í fjór
um, fyrrum mjög svo girnilegum,
læknishéruðum (m.a. Vestmanna-
eyjum, fsafirði og Húsavík). Þá
var þess einnig getið, að önnur
4 héruð væru að losna og lítil
von væri fll þess, að þangað fengj-
ust læknar. Líklegt má telja, að
frétt þessi hafi orðið öllu hugs-
andi fólki nokkurt áhyggjuefni, og
vonandi dylst nú fáum lengur, hví-
líkt vandamál læknaskortur dreif-
býlisins er. Málið hlýtur því að
vera ofarlega á baugi og því ekki
úr vegi, að einhver úr hópi ungra
lækna ræði, það af hreinskilni á
opinberum vettvangi, því lausn
þess hlýtur að vera undir okkur
komin öðrum fremur.
Þó er það vissulega svo, að
þetta vandamál hefur blasað við
undanfarin ár, þar eð telja má
á fingrum annarrar handar þá ný-
bakaða lækna, sem setzt hafa að
úti í héruðum til frambúðar. Þáð
hefur því löngu orðið ljóst þeim,
er hugsuðu um þessi mál af al-
vöru, að til auðnar myndi horfa
í héraðslæknastétt landsins þegar
gömlu mennirnir hyrfu frá starfi,
ef ekkert væri að gert. Og nú —
sumarið 1966 — er svo komið, að
ekki eru skipaðir héraðslæknar í
% hluta læknishéraða landsins.
Þau eru ýmist setin af læknakandi-
dötum eða stúdentum eða standa
hreinlega auð.
Það er nú rétt að athuga að-
gerðir heilbrigðisstjórnarinnar og
alþingis til lausnar þessu vanda-
máli. Ég verð að játa, að ég hef
ekki kynnt mér niður í kjölinn,
hver þrekvirki alþingi hefur unn-
ið á þessu sviði, en eftir lauslega
athugun er mér nær að halda, að
þau séu næsta lítil. Alþingi hefur
með öðrum orðum skort allan
skilning á þessu vandamáli og jafn
an spyrnt fast við fótum gegn breyt
ingartillögum lækna á héraðaskip-
aninni. Nær eingöngu virðast hafa
ráðið hin þrengstu sjónarmið
hreppspólitíkuririnar, að öllum lík-
indum af hræðslu þingmanna við
atkvæðatap. Það hefur því verið
stefna alþingis að hafa læknishér-
uðin sem allra flest. Þegar læknar
hafa svo ekki fengizt til að setjast
að á mestu útkjálkunum, hefur ver
ið gripið til þess bráðsnjalla ráðs
að neita þeim um lækningaleyfi
hér á landi, fyrr en þeir hefðu
afplánað svo og svo langa skyldu-
vinnu úti í héruðum landsins.
Rétt er að vekja á því athygli,
að slíkrar . þegnskylduvinnu er
ekki krafizt af nokkurri annarri
stétt landsins. Þessi „héraðsskylda“
er nú 3 mánuðir, og er það
ákvörðun alþingis, eftir að land-
læknir hafði lagt til, að hún yrði
felld niður ( var áður 6 mán.).
Héraðsskyldan hefur valdið því, að
sums staðar er skipt um lækni a
3ja mán. fresti. Ekki hefur þing-
mönnum okkar brugðizt bogalist-
in á þessu sviði frekar en öðrum
til bjargar dreifbýlinu. Hvernig
skyldi þeim falla að skipta um
lækni á 3ja mán. fresti eða hafa
engan ella?
Þetta var þáttur alþingis.
Þá er komið að hinni virku yf-
irstjórn heilbrigðismálanna í land-
inu. Til er ráðuneyti, sem nefn-
ist dóms- og kirkjumálaráðuneyt-
ið. Ráðuneyti þetta fæst við það
í hjáverkum að stjórna heilbrigð-
ismálum landsins. Mega menn af
þessu glöggt merkja, hvílíkur mið-
aldablær er yfir þjóðfélagi okkar
á ýmsum sviðum ennþá, þar sem
ríkið heldur uppi ráðuneyti fyrir
kirkju og klerkdóm, en heilbrigð-
ismálaráðuneyti finnst ekkert. Lík
legt þykir mér, að ráðuneyti þetta
hafi ærin verkefni á sviði dóms-
og kirkjumála og líti því aukaget-
una, heilbrigðismálin, fremur
óhýru auga. Enda mun raunin sú,
að hinn daglegi rekstur heilbrigð-
ismálanna hvílir ekki með neinum
ofurþunga á dóms- og kirkjumála-
ráðuneytinu, heldur á herðum land
MINNING
Ólafur Gunnlaugsson
Enn er einn af samferðamönn-
unum fallinn frá, óvænt, og fyr-
ir aldur fram. Ólafur Gunnlaugs-
son garðyrkjubóndi að Laugabóli
í Mosfellssveit lézt 12. þ.m. á
heimleið úr skemmtiferð til æsku-
stöðva sinna við ísafjarðardjúp.
Þar var hann fæddur 15. júlí 1904,
i Hattardal, og ólst upp við Djúp-
ið sem hann batzt við þeirri átt-
hagatryggð sem entist æfilangt.
Um tvítugsaldur fluttist Óiafur
hingað suður í Mosfellssveit og
ílentist hér. Nam hann garðyrkju-
störf hjá Jóhannesi Boskov kunn
um garðyrkjumanni, sem þá var
forstöðumaður Garðyrkjunnar á
Reykjum. Síðan fór Ólafur til Dan
merkur til að afla sér fyllri þekk-
ingar í þessari atvinnugrein sem
síðan varð aðal ævistarf hans.
Stofnaði hann þá Garðyrkjustöð-
ina á Laugabóli og gerðist þar
með einn af landnámsmönnum á
viði garðyrkju og gróðurhúsarækt
Laugabóli
ar hérlendis. Síðar byggði hann
einnig gróðurhúsastöð að Nesja-
völlum ásamt Ólafi Methúsamlems
syni og veitti henni forstöðu um
nokkurt skeið.
Ólafur var geðþekkur maður og
traustur sem óx við nánari kynni.
Hann var snyrtimenni í allri fram-
komu og umgengni, glaðsinna og
góður viðskiptis. Hann tók virk-
an þátt í ýmsum félagsmálum og
var þar góður liðsmaður. M.a. var
hann starfandi í Oddfellow-regl-
unni og einn af stofnendum Lions
klúbbs Kjalarnessþings.
Á vettvangi félagsmála voru hon
um falin ýms trúnaðarstörf og þó
sérstaklega í stéttarfélögum garð-
yrkjubænda. Hann var lengi gjald-
keri Garðyrkjufélags íslands og
um skeið formaður Sölufélags garð
yrkjubænda og lengst af í stjórn
þess og fleirj störf innan þessara
félagssamtaka voru falin honum.
— Af þessu sést, að Ólafi hefur
verið treyst til þeirra hluta sem
nokkurs var um vert að vel tækj-
ust í framkvæmd og þar reynd-
ist hann jafnan eins og vænst var.
Og aldrei mun hann hafa tekið að
sér neitt verkefni sem hann gat
ekki innt af hendi með fullri
sæmd og því stóðu vonir til að
hann gæti enn um skeið verið
virkur þátttakandi í ýmsu því sem
félögum hans og samferðamönn-
um mætti verða til ávinnings og
nokkurrar lífsfyllingar.
Árið 1931 kvæntist Ólafur eftir-
lifandi konu sinni Ólafíu Andrés-
dóttur frá Hrísbrú og eignuðust
þau þrjá mannvænlega syni sem
allir eru búsettir f Mosfellssveit.
Konu sinni og sonum reyndist
Ólafur jafnan hvorttveggja í senn
góður félagi og ráðhollur enda
hefur fjölskyldusambúðin í Lauga
bóli jafnan verið slík að tii fyrir-
myndar mætti telja.
Guðmundur Þorláksson.
Gísli G. Auðunsson
Tímamynd GE.
læknis. Hins vegar skilst mér, að
hann sé næsta valdalítill, fyrst og
fremst ráðgefandi, en vald allt í
höndum ráðherra.
Þá er rétt að athuga aðgerðir
þessara aðila til lausnar lækna-
skorti dreifbýlisins. Landlækn-
ir hefur góðfúslega lánað mér
sérprentað plagg, sem ber yfir-
skriftina „Frumvarp til læknaskip-
unarlaga (lagt fyrir alþingi á 85.
löggjafarþingi, 1964—65)“. í at-
hugasemdum við lagafrumvarpið
segir m.a.: „Með bréfi, dags. 15.
apríl 1964, lagði landlæknir til við
dóms- og kirkjumálaráðuneytið, að
það gerði „nú þegar ráðstafanir
til þess, að í samráði við lækna-
samtökin í landinu og nokkra aðra
aðila verði rækileg endurskoðun
látin fara fram á læknisþjónustu
dreifbýlisins."
Með bréfi, dags. 22. maí 1964,
skipaði ráðherra 6 manna nefnd,
sem var falið það verkefni „að
framkvæma endurskoðun á lækna-
skipunarlögunum nr. 16 9. apríl
1955 og læknisþjónustu dreifbýlis-
ins almennt, í því skyni að finna
lausn á hinu aðkallandi vandamáli,
sem stafar af skorti á læknum til
héraðslæknisstarfa, einkum í hin-
um fámennari og afskekktari hér-
uðum landsins."
í nefndinni voru landlæknir,
skólayfirlæknir, einn yfirlæknir á
sjúkrahúsi hér í Rvk, prófessor
við læknadeild H.Í., ráðuneytis-
stjóri og ráðuneytisfulltrúi.
Enginn héraðslæknir?
Enginn ungur læknir?
En þó að enginn nefndarmanna
hafi sézt utan bæjarmarka Reykja-
víkur sl. 30 ár eða svo (nema á
skemmtireisum um landsbyggðina)
þaðan af síður við héraðslæknis-
störf, grunaði víst engan aðstand-
anda nefndarinnar annað en hér
væru réttu mennirnir til að leysa
úr læknaskorti dreifbýlisins. Ekki
vil ég þó kasta rýrð á störf netnd
arinnar fyrir fram. hún virðist
hafa tekið verkefni sitt alvarlega,
að minnsta kosti i fyrstu, leitaði
álits héraðslækna og ýmissa ann-
arra og skilaði tillögum „í frum-
varpsformi ásamt athugasemdum,
og voru þær sendar dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu með bréfi,
dags. 7. nóvember 1964.“
Við skulum fyrst lita á grein-
argerð nefndarinnar, sem fylgir
frumvarpinu, því þar hlýtur að
vera að finna forsendur allar. Ég
leyfi mér því að taka upp kafl-
ann „Um orsakir læknaskorts í
dreifbýli,“ en hann hljóðar svo:
,,Tregða lækna tilað gerast héraðs
læknar í dreifbýli á sér margvís-
legar og flóknar orsakir, bæði fag
legar, sálrænar og félagslegar.
Veigamikil ástæða, sem á jafnt við
um lækna sem aðra, er hin al-
menna tilhneiging landsmanna til
að búa í þéttbýli, en auk hennar
koma til sérstakar ástæður, sem
leggjast á sömu sveif og eiga að
mestu eða öllu leyti við um lækna
eina, og eru þessar helztar:
1. Starfsleg einangrun og starfs-
ábyrgð. Víðast á landinu hagar
svo til, að héraðslæknir verður að
starfa einn. Að jafnaði verður slík-
ur héraðslæknir að taka ákvarðan-
ir og vinna læknisverk án þess að
geta leitað álits eða aðstoðar ann-
arra lækna, og líf sjúklingsins get-
ur oltið á réttum úrskurði og við-
eigandi aðgerðum. Á héraðslækn-
um hvílir því mjög þung starfs-
ábyrgð. Hin flókna, marggreinda
nútímalæknisfæði krefst hópstarfs
í æ ríkara mæli, og þótt sumir
þættir starfsins hljóti eðli sínu
samkvæmt að verða unnir af ein-
um lækni, vilja nútímalæknar eiga
þess kost að taka þátt í þvílíku
hópstarfi sjálfir eða geta komið
sjúklingum sínum í hendur slíks
starfshóps, þegar þess gerist þörf.
Hið fyrmefnda er einangruðum hér
aðslæknum fyrirmunað, og hið síð-
arnefnda krefst þess, að sjúkling-
ur sé fluttur burtu, oft með ærn-
um kostnaði, mikilli fyrirhöfn og
jafnvel áhættu.
2. Fagleg einangrun og afleið-
ing hennar. Hin öra þróun í lækn-
isfræði leggur læknum á herðar þá
skyldu að fylgjast vel með í fræði-
grein sinni, en til þess er þeim
jafn nauðsynlegt persónulegt sam-
band og samstarf við stéttarbræð-
ur sem lestur læknisfræðirita. Ein
angraður læknir hlýtur að dragast
aftur úr, þegar til lengdar lætur,
hversu vel sem hann leggur sig
fram, og þá er hætt við, að starfs-
áhugi hans og starfsánægja dvíni
smám saman. Þetta er engum ljós-
ara en læknunum sjálfum, og sú
tilhugsun er ungum læknum mjög
ógeðfelld.
3. Vaktskylda, vinnutími og
vinnuskilyrði. Héraðslækni er
skylt að sinna kalli jafnt að nóttu
sem degi. Fyrirfram á hann sér
aldrei vísa hvíldarstund, og hann
tekur ekki á sig náðir án þess
að mega eiga von á, að ró hans
verði raskað. Starfið er erilsamt
og krefst oft mikils líkamlegs og
andlegs þreks, og ósjaldan verður
læknirinn að tefla á tæpasta vað
í ferðalögum. Vinnutími hans er
óreglulegur og fer ekki aðeins eft-
ir heilsufari í héraði, heldur einn-
ig geðþótta héraðsbúa. Svo látlausr
ar vaktskyldu mun ekki krafizt
af öðrum þegnum þjóðfélagsins.
Vinnuskilyrði héraðslækna eru að
vísu ekki að litlu leyti háð fram-
taki þeirra sjálfra, en augljóslega
skortir einangraðan héraðslækni
með nútímalæknisþjálfun ýmis skil
yrði til að hagnýta sér til fulln-
ustu kunnáttu sína og leikni, og
setja ungir læknar þetta mjög fyr-
ir sig. '
4. Vanmat á almennum lækms-
störfum. Almenn læknisstörf njóta
minni virðingar en sérfræðistörf
bæði í augum sjúklinga og lækna.
Fólk treystir sérfræðingum jafn-
vel betur til almennra heimilis-
starfa en almennum læknum og
virðist lítinn greinarmun gera á
einstökum sérgreinum. Að þessu
leyti hefur skapazt óraunsætt of-
mat á sérfræðingum. Héraðslækn-
um finnst, að hinir sérfróðu lækn-
ar í þéttbýlinu líti héraðslæknis-
störf smáum augum, og í greinar-
gerð eins af fremstu héraðslækn-
um landsins, segir m.a.: „Þar við
bætist, að læknar i Reykjavík líta