Tíminn - 24.08.1966, Page 7

MJBVIKUDAGUR 24. ágúst 1966
TÍMINN
MINNING
Séra ESrikur Stefánsson
Auðkúflu
Vorið 1906 var kalt og hrakviðra-
samt- Skiptust á norðanáhlaup og
suðvestan kraparigning. Gróður
kom seint og bændur áttu í vöik að
verjast að halda lambfé sínu á-
fallalausu.
Á þessu kalda vori lögðu leið
sína austur í Biskupstungur ung
prestshjón úr fjarlaogu héraði og
fáuim kunn hér um slóðir. Þar
voru á ferð séra Eiríkur Þ. Stefáns
son nývígður prestur til Torfastað
arprestafcalls og kona hans frú
Sigurlaug Erlendsdóttir, fædd að
Brekku í Mngi, og því bæði Hún-
vetninigar að ætt og upeldi. Síra
Eiríkur Þ. Stefánsson var fæddur
að Bergsstöðuim í Svartárdal 30.
maí 1878, voru foreldrar hans síra
Stefán Magnús Jórrsson prestur
þar, én sfðar og lengst að Auðfcúhx,
og fyrri kiona hans Þorbjörg Hall
dórsdóttir, þingeyzk að ætt. Hann
lauk stúderrtsprófi í Beylóavfk
1902 og guðfræðí frá Prestaskól-
anum 1905, og var nu, þegar hér
var komið sögu, á leið austur í
Biskupstangur txl presbþjónustu
þar. Þetta var brúðkaupsferð
þeirra ungu lijónanna eða brúð-
kaupsferð þeirra tíma. Þau höfðu
igift sig fyrir nofcfcrum dögum, eða
2. júní. Það andaði köldu á mófi
þeirn frá veðurfarinu og enn var
vetrarþlærinn allsráðandi í himirn
gróðursælu sveitam, er leið þeirra
lá um- Þau hafa sjálfsagt gert
ráð fyrir að koma að mannlausum
bæ á Torfastöðum, því ábúandinn
var farinm, en þar ihafði verið prest
Iaust undanfarin tvö ár, eftir að
síraÁþignús Helgason hvarf þaðan
tíl Áérifisíu við Flenzborgarsfcól
ann. Svo varð þó eigi, því að á
Haðinu stóð ungur maður, gáfaður
og geðþefcfcur, og bauð þau vel-
komin. Var hann ráðinn vinnu-
maður þeirra. Eg veit að persónu'
Eitt er það böl, sem sumar þjóð
ír búa við, og hlýtur að vera öllu
öðru böli þungbærara, það er að
þurfa að senda unga menn í hern-
að og sjá á eftir þeitm í dauðann,
svo það verði jafnvel hversdags-
legt að vita þá falla á vígvöUun
um. Á íslandi hefir lengi rílkt sú
blessun, að það þyklr ekki sjáií
sagt að ungir menn deyi. Þó deyja
hér ungir menn. Við sjáum á eftír
þekn í diúp hafsins, slysin i bæj
um og sveít eru of mörg, já jafnvel
á sóttarsænig falla frá margir vask
ir sveinar. En þjóðin öll syrgir
þessa ungu syni, heilu byggðarlög
in eru harmi slegin, þegar þeir eru
hrifnir burt úr miðjum hita og
þunga dagsins, já, þegar menn sízt
varði- Menn neita að sætta sig
við slífct sem sjálfsagðan hlut á
íslandi, við höldum því jafnvel
fram, að hvert mannslíf sé okfcur
dýnmætara en öðrum þjóðuin.
Einn þeirra ungu, sem falllð
hafa á þessu sumri, var Snæhjörn
1 Haukur Helgason frá Grund í
Höfðahverfi, sonur hjónanr.a
Helga Snæbjörnssonar bónda þar,
og Marzbil Sigurðardóttur. Dauða
hans bar brátt að 9. júní s. 1. Fáir,
jafnvel efcfci hans nánustu, munu
hafa vitað, að hann var ekki al-
heill. Sjálfum mun honum þó hafa
verið um það kunnugt.
Snæbjöm var fæddur á Grund,
24. ágúst 1939. Hann ólst upp í
foreldrahúsum, naut þar ástríki
og umhyggju, og lærðl snemma að
verða að liði. Þegar í bemsku kom
í ljós áhugi hans á öllum þeim
leg alúð hans og hlýtt handtak
yljaði þeim að hjarta og fannst
þetta spá góðu um farsæld þeirra
á þessuim stað. Þau voru að von
um ókunnuig flestöllum í sveitinni
en átta þó góða vini, en fáa ,sem
lögðu þeim liðsyrði, gáfu þeim
góð ráð og rétta hjálparhönd, við
að búa um sig á þessu gamla,
fagra prestssetri, sem þeim var þá
framandí. Og þá mun þau ekki
hafa gxunað að framundan væri
hálfrar aldar dvöl á þessum stað.
Það er eikfci undarlegt þó að ung
hjón finni til eimmianakendar, þeg
ar bomið er í ókunnugt hórað til
ókunnugs fólfcs. Venjulega fer
þetta vel og svo var að þessu sinni,
enda tel ég að Tungnamenn hafi
jafinan tékið prestum sínum vel og
virt þá og metið að verðleífcum.
Þó var það á enigan hátt vanda
laust fyrir ungu prestshjónin að
setjast að á Torfastöðum. Síra
Magnús Helgason og kona hans
vélum og tækjum, sem þá fóru að
berast til landsims, til að létta nú-
tímans mönnum bústörfin. Hann
lærði að þekfcja þau til hlýtar jafn
óðum og þau komu, þannig að
hann kunni bæði að beita þeim til
mestra afkasta, og lagfæra þau
þegar eitthvað varð að. Fyrir
nokkrum árum hóf Sniæbjörn nám
í bifvélavirfcjun á yerkst.æði Bún-
aðarsambands Eyjafjarðar á Akur
eyri, og átti aðeins eftir briggja
mánaða iðnskólanám til að verða
sveinn í iðn sinni. Hann mun hafa
ætlað að veita heimabyiggðinni
þjónustu sína í framtíðinni, því
að hann hafði þegar leigt sér hús-
næði fyrir verkstæði og hafið véla
víðgerðir á Grenivík nofckrum vik
um fyrir andlát sitt. Snæbjörn
gekk að eiga eftirlifandi konu sína
Ragnhildi A. Hallgrímsdóttur þann
17. júní 1963. og átti hamn með
henni 2 börn, Marzibil Fjólu og
Helga.
Snæbjöm var mjög hugljúfur
ástvinum sínum. Hann víldi livers
manns götu greiða og verða þeim
að liði, sem liðs varð vant í lífsbar
áttunni. Það var bjart yfir svip
hans, þegar við kvöddumst um
viku fyrir fráfall hans.
í dag, á afmælisdegi Snæbjarn
ar heitins, sendi ég öllum ástvin
um hans innilegar samúðarkveðj
ur, og bið þess að algóður kærleiks
ríkur Guð megi styrkja þau í
raunum og blessa þeim bjartar
minningar. Endurfundlr eru í
hans hendi; þess bið ég einnig, að
þeir verði góðir.
J. B.
frú Steinunn Thorarensen höfðu
gert þann garð frægan um 20
ára skeið. Heimilið þótti frábært
að allri reisn og höfðingsskap, og
síra Magnús þjóðfcunnur kenmimað
ur, andlegur höfðiogi og nokk-
uð jafnvígur til veraldarlegra um
svifa, bæði sem bóndi og á félags
málasviði.
Urngu prestshjónin koanu strax
ár sinni vel fyrir borð og unn«
einm stóram 9Ígur. Frumibýlisheim
ilið þeirra varð sttax eins og frið
sæll gróðrarreitur í sveitinmi, þar
sem öllum þótti gott að feoma og
vera, jafnt gestum og hjúum, sem'
voru þar oft í vist áratugum sam
an.
Prestarinn reymdist vera frábær
húsbóndi og unga konan laðaði að
sér æskufóllkið með söng og orgei
leife og leiðsögn í lestri góðra
bóka. Búskapurinn blómgaðist.
Búið stælkfcaði með ári hverju og
gaf góðan arð. Breyttur og bætt
ur húsafcostar, bæði fyrir fólk og
fénað setti svip sinn á staðinn og
varð heimilinu til hagsbótar og
þæginda, bæði úti og inni. Túnið
var sléttað og stæfcfcaði með árun
um. Staðurinn fékfc fyllilega sína
fyrri reisn.
Prestshjónin tóku snemma þátt
í félagslífi sveitarinnar, hún í
ungmennafélaginu, en hann í al-
mennum félagsmálum. Á öðru
prestsskaparári sínu, hóf hami
máls á mterku nýmæli, sem þá var
þjóðinni barla fjariiægt og fram
andi, en það var bygging heima
vdstarbarnasfcóla fyrir sveitina.
Strax fynsta haustið kom prestar
því til ieiðar að ráðinn var barna
bennari, þó ekki væri það lög-
skipað. En fræðslulögin feomu til
framkvæmda árið eftir, og þótti
það mikil framför frá því, sem áð
ur var, að fá Iögskipaðan kennara.
Hann var þó hálfgierður förumaður
sveitarinnar og varð að kenna við
hin frumstæðustu sfcilyrði. Síra
Eiríkur sá okfci þetta hugsjónar
mál sitt, skólabygginguna, bom
ast í framkvæmd fyrr en 20 árum
seinna, þegar heimavistarbarnaskól
inn var byggður í Reykiholti hér
í sveit. Var hann fyrsti fullkomni
heimavistarskólí fyrir börn hér
á landi, þótt áður vœri hafin
kennsla í því forrni, bæðí í Gnúp
verjahreppi og Grímsnesi, en við
mjög ófullkomin skilyrði. Þrátt
fyrir það, að síra Eiríkur hafði
látið af oddvitastörfum þegar skól
inn var byggður, fylgdist hann vel
með öLlurn framkvæmdum og lagði
margt gott til mála, enda var sfcól
inn alla tíð áhugamál hans.
Það var mikill vandi að byggja
slíkan skóla á þeim t.'ma 1927. Þar
sem reynsla og fyrirmynd var eng
in.Því er efcfci að undra þó að nokk
ur mistök yrðu, og þótti þó okkur
öllum, sem við hefðum himinn
höndum tefcið að fá slíkt sbólahús.
Síra Eiríkur fylgdi fast fram
þeim málum, sem hann bar frarn
eða veitti liðsinni, og lét efeki hlut
sinn að óreyndu. Honum var rök
visi í blóð borin og fannst sum-
um, að hann hefði ekki síður sómt
sér í stól lögfræðings en prests,
enda mun hugur hans hafa um
eitt skeið hneigzt til lögfræðináms.
f ræðugerð hans gætti meir raiin
sæis og rökvísi en mifcils hugar-
flugs og hrifningar. Hann hélt sér
fvrst og fremst við maunlífið
siálft í öilum þess margbreytiteife.
Hann var frjálslyndur í trúmálum,
en hélt þó fast við þann grundvöll,
sem kristindómurinn byggist ð.
En hann skildi hina trúariegu, leit
andi þrá mannanna liarna og virti
Framhald á bls. 15
Snæbjörn Haukur Helgason
Sjdtugur í dag:
JÓNJÓNSSON
frá Flafeyri
Það var hart í ári víða í sjávar-
þorpum landsins á fyrstu árunum
eftir 1930. Flateyri var þar engin
undantekning. Aflinn brást og sam
fara kom verðhrun á saltfiski. Það
dugði ekki þótt Flateyri lægi vel
við fiskimiðum, og þar væru nokkr
ir dugmiklir formenn, jafnvel
þótt ertthvað fiskaðist var saltfisk
urinn verðlítill og erfiðlega gekk
að selja hann.
Það var því að ýmsu leyti eðli-
legt að vonleysis og þreyta gætti
meðal íbúanna.
Það lifnaði þó heldur yfir þeg-
ar aðkomumaður frá Reykjavík
kom með hið gamla og vinsæla
skip „Súðina" og keypti fisk og
greiddi strax, sem þá var óþekkt
fyrirbæri, og ísaði í kassa til út-
flutnings. Þetta var nýjung, sem
þótti djörf og vakti athygli, og í
forsvari var maður, sem Flateyr-
ingar þekktu ekki, byggingarmeist-
ari frá Reykjavík, sem hét Jón
Jónsson. Tilraun þessi mistókst og
Flateyringar vissu það, að þessi
Jón Jónsson tapaði á henni aleig-
unni.
Flateyringar gerðu ráð fyrir þvi,
að fyrst svona fór, ættu þeir ekki'
von á að sjá þennan aðkimumann
að nýju og allt myndi faHa í gamla
erfiðleika farveginn aftar.
Þetta fór á annan veg. Þeir áttu
eftir að kynnast Jóni Jónssyni bet
ur. Jón virtist sjá það, sem aðrir
sáu ekki, athafnamöguleika, verk
efni, starfsaðstöðu, þar sem öðrum
fannst hið gagnstæða. Og óneitan
lega urðu Flateyringar undrandi,
þegar Jón Jónssoh kom með fjöl-
skyldu ‘súia til þorpsins, til þess
að setjast þar að árið 1933. Hann
bað um að fá aðstöðu í barnaskól-
anum, meðan hann kæmi sér upp
húsnæði. Með nokkrum ugg var
þetta veitt, því skólinn þurfti að
vera Laus á tilsettum tíma og eng-
inn venjulegur maður hafði látið
hús spretta upp eins og fífil á vori.
En nú sáu Flateyringar ný og
hressileg vinnubrögð. Jón byggði
íbúðarhús fyrir sig á nokkrum
vikum og stóð við loforð sitt um
að rýma skólann á tilsettum tíma.
Þannig lærðu Flateyringar fljótt
að við fyrirheit Jóns og loforð var
staðið.
Nú hófst nýtt tímabil i sögu
Flateyrar, og það sem meira var,
ekki eingöngu þessa þorps, neldur
flestra annarra á fjörðum þar
vestra. Það spurðist sem sagt mjög
fljótt um nærliggjandi byggðir, að
Mateyri væri í sókn. Kjarkur
manna og framkvæmdahugur
hefði aukizt og að Jón Jónsson
stæði þar fyrir byggingarfram-
kvæmdum af miklum krafti og
myndarskap.
Jón Jónsson og kona hans, Vil-
helmina Kristjánsdóttir höfðu
ekki lengi búið á Fiateyri með
börnum sínum, þegar heimili
þeirra var orðið nokkurs konar
miðstöð og gistihus. Til Jóns leit-
uðu margir ráða. Fyrst Fiateyring
ar og síðar menn af hinum fjörð-
unum. Og ráð Jóns þóttu duga vel,
því hann var allt í senn, hagsýnn,
framfarasinnaður og kjarkmikill
og sá oft tvö ráð og möguleika,
þegar aðrir sáu engan veg.
Á Flateyri rak Jón trésmíða-
verkstæði og byggði þar mörg íbúð
arhús, samkomuhús, kirkju og hrað
frystihús.
Hraðfrystihúsið á Flateyri var
eitt mcðal fyrstu hraðfrystihúsa
landsins og tók til starfa fyrir
stríð. Jón hafði allan veg og vanda
af þeirri framkvæmd og var fljót-
ur að átta sig á þeirri tækr.i og
nýjungum og möguleikum, sem
þar voru á ferðinni. Frystihúsið á
Flateyri lánaðist vei og vakti at-
hygli.
Þegar Jón hafði um skamman
tíma búið á Flateyri, var tíl hans
leitað frá Patreksfirði, Súganda-
firði, Bíldudal og Bohingárvík
með byggingar á margvfslegum
mannvirkjum. íbúðarhús, sam-
komuhús, kirkjur, frystihús og
fískimjölsverksmiðjur byggði hann
á hinum f jörðunum og virtist geta
verið alls staðar á svo að segja
sáma tíma og Játa allt ganga greið
lega. Það var því næsta eðlilegt
þótt sagt væri, þegar spurt var
hver byggði, það gerir hann Jón
„á öllum fjörðunum“. Og ekki var
til Jóns leitað eingöngu frá þeim,
heldur einnig frá Skagaströnd,
Stykkishólmi, Ólafsvík og víðar.
Eftir því sem árin liðu varð frysti-
húsareksturinn stærri þáttur í
starfi Jóns til ómetanlegs gagns
fyrir Flateyri og einnig þá, sem
nutu ráða hans og leiðbeininga
við sams konar rekstur.
Jón var í nánu sambandi við
þá, sem í Reykjavík og í útgerðar-
stöðvum hér syðra glímdu við
svipuð verkefni. Hann var hvata-
maður að stofnun S.H. og einn af
áhrifamönnum þar um margra
ára bil.
Búseta Jóns á Flateyri varð um
10 ár. I-Iann flutti aftur til Reykja
víkur árið 1943. Þar hafði hann
ungur maður byggt mörg íbúðar-
hús og unnið með dugnaði og
einbeittum vilja að því að skapa
sér og fjölskyldu sinni örugga af-
komu. Hann fæddist að Krókshús-
um á Rauðasandi 24. ágúst 1896,
en ólst upp hjá Ólafi Thorlacius
í Bæ. Til Reykjavíkur fór hann
um tvítugt og lærði hér trésmíði.
Hann vann sér skjótt traust og
álit þeirra, sem hann átti viðskipti
við, og þegar hann fluttist til
Reykjavíkur aftur, átti hann ekki
aðeins stóran hóp vina og kunn-
ingja fyrir vestan, heldur einnig
hér syðra frá fyrri tímum. Og
þótt Jón legði byggingarstarfsemi
að mestu til hliðar eftir að hann
kom suður aftur, þá byggði hann
og rak síldar- og fiskimjölsverk-
smiðju í Njarðvík og var áfram í
tengslum við frystihúsarekstur.
Á þessum árum átti hann sæti
í stjórn Áburðarverksmiðjunnar
h.f. og sá um byggingarfram-
kvæmdir í Gufunesi. Þar risu
byggingar upp á skömmum tíma
og átti forysta Jóns og röskleiki
þar í drýgstan þátt.
Jón varð að draga sig-til hlés
fyrr en skyldi vegna þess að heilsa
'hans og sjón bilaði. Slíkt er mikið
álag fyrir mann með hans skap-
lyndi og framkvæmdahug. En Jön
getur vel við unað það, sem hann
hefur áorkað til gagns og upp-
byggingar, ekki aðeins fyrir Flat-
Framlhald á bls. 15.