Tíminn - 23.10.1966, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
SUNNTJDAGUR 23. október 19tíf»
Það er einkum þrennt sem ein
kennir flokkaskipun á íslandi. Lít
ið og minnkandi fylgi Alþýðu
flokksins; stærð og áhrifavaldSjálf
stæðisflokksins, vöxtur Framsókn-
arfloikksins, eina bændaflokks-
ins, sem tekizt hefur að hasla sér
völl í bæjum meðal launþega og
millistétta. Lítt hefur verið leitað
skýringa á þessari sérstöku þró-
un á íslandi. Sagnfræðingar hafa
talið önnur efni sér hugstæðari og
stjórnmálamenn hafa verið treg
ir til að láta álit sitt í Ijós. Fyrir
28 árum birtist þó langur greina-
flokkur í Nýju landi eftir Héðini
Valdimarsson og nefndist Skulda
skil Jónasar Jónssonar við sósial
ismann. Þessi greinaflokkur, sem
síðar var géfinn út sérprentaður, I
Þingmenn Alþýðufiokksins eftir kosningarnar 1934. Fremri röð talið frá vinstri: Stefán Jóhann Stefánsson,
Héðinn Vaidimarsson, Jón Baldvinsson, Haraldur Guðmundsson og Sigurjón Á. Óiafsson! Aftari röð. Páll Þor
bjarnarson, gigurður Eifarsson, Finnur Jónsson, Emil Jónsson og Jónas Guðmundsson.
flutti einkum skoðanir Héðins á
þætti Jónasar Jónssonar í mótun
íslenzkra stjómmálaatburða milli
heimsstríðanna, en hann rakti
einnig ítarlega deilumar innan
Alþýðuflokksins og viðskipti nokk
urra forystumanna hans við komm
únista, sem síðar leiddu til stofn
unar Sameiningarflokks alþýðu
sósialistaflokksins. Héðinn bar
fyrrverandi félaga sína í Alþýðu
flokknum þungum sökum: Sakaði
þá um svik við málstað íslenzkr
ar alþýðu, mútuþægni og bitlinga
sýki og þeir hefðu látið Jónas
Jónsson teyma sig á asnaeyrunum.

Stefán Jóhann Stefánsson, fyrrverandi forsætisráðherra og formaður Al-
þýðuflokksins á bernskuslóðum, Dagverðareyri 1965.
RÍMNATAL
Rímnafélagið hefur nýlega sent
frá sér Rímnatal I—II, sem dr.
Finnur Sigmundsson fyrrverandi
landsbókavörður hefur tekið sam-
an. Fyrra bindið er 572 blaðsíð-
ur að stærð og hefur að geyma
liið raunverulega rímnatal. Þar
cr rímunum raðað í starfrófsröð
eítir heitum, getið höfundar, ef
hann er kunnur, greind tala rímna
í hverjum flokki og hvenær ort-
ar séu, ef þess er getið í rímun-
um sjálfum. Síðan er vísað til
handrita og nefndar útgáfur, ef
til eru, birt upphafserindi fyrsta
mansöngs og efnisupphaf fyrstu
rímu, getið um, hvort nafn höf-
undar sé fólgið í niðurlagi og
stundum birt nafnvísa. Loks er
skýrt frá höfundatölum og vísna-
tölum, sem sum rímnaskáld fella
inn í mansöngva sína, eða ann-
að sem ástæða þykir til að vekja
athygli á.
Síðara bindið er 256 blaðsíður
að stærð. Þar er að finna höf-
undaskrá, sem getur um 480
rímnaskálda, skrá um upphöf
rímna, flokkun rímna eftir öldum
og loks skrá um mannanöfn, sem
fyrir koma í báðum bindum.
Talið er, að rímnakveðskapur
hefjist um miðja 14. öld. Dr. Finn-
ur Sigmundsson tekur um 1050
rímnaflokka, sem varðveitzt hafa,
en af þeim eru einungis 240
prentaðir. Auk þess nefnir hann
rúmlega 300 flokka, sem talið er,
að ortir hafi verið, en hafa ekki
fundist í opinberum söfnum. Ein-
hverjir þeirra fcunna þó að koma
fram í dagsljósið, því að rímna-
handrit eru víða til í eigu ein-
staklinga og eru enn að berast
Landsbókasafni
Rímnafélagið var stofnað árið
1947 og er fyrst og fremst út-
gáfufélag. Útgáfubækur þess eru
nú orðnar 10 talsins, auk Rímna-
tals I—II, þriggja aukarita og
ljóðmæla Símonar Dalaskálds. Á
síðastliðnu ári komu út Brávalla-
rímur eftir Árna Böðvarsson skáld
á Ökrum, sem uppi var á árun-
um 1713—1776. Sá dr. Björn K.
Þórólfsson um þá útgáfu og ritar
gagnmcrkan inngang um skáldið
Framhald á bls. 11.
Meðal þeirra manna, sem kald
ar kveðjur fengu frá Héðni í
Skuldaskilunum, var þáverandi for
maður Alþýðuflokksins, Stefán
Jóhann Stefánsson. Héðinn sagði
m.a., að Jónas Jónsson hefði lagt
leyniþráð frá köngulóarneti sínu
utan um Stefán og farið vel að
honum, kitlað hégómagirnd hans
og aflavon. Muni Jónas eftir,
kosningarnar 1937 hafa komið því
til Stefáns Jóhanns, að Jón Bald
vinsson færi nú að gerast las
burða og bráðlega þyrfti mann
í hans stað. Það væri nauðsynlegt
fyrir hið góða samstarf við F'ram-
sófcnarflofckinn, að slíkur
maður væri mótaður í mynd Stef
áns Jóhanns, en til þess þyrfti
tyrst að gera varaformann flokks'
ins (Héðin Valdimarsson) áhrifa
lausan eða útrækan úr fiokknum.
Þetta hafi fyrir alvöru bitið sig
fast í Stefán, þegar hann lá flak
andi í sárum eftir að hafa misst
þingsæti sitt (Skuldaskil bls. 9&—
100). Iléðinn segir nánast berum
orðum, að Stefán Jóhann hafi
stuðlað að klofningi Alþýðuflokks
ins og bolað Héðni burtu til að
geta síðan setið sjálfur einn að
völdunum í flokknum. Marga 'furð
aði á þeim tíma, að foringjar A1
þýði^flokksins, Stefán Jóhann og
aðrir, skyldu láta þessar ásakanir
Héðins, sem vind um eyru þjóta
og virða þær ekki svars. Drógu
sumir því þá ályktun, að kannski
hefði Héðinn haft rétt að mæla.
Þegar það fréttist fyrr á þessu,
ári, að von væri minninga Stefáns J
Jóhanns Stefánssonar, rifjuðust j
upp fyrir mörgum skrif Héðins j
og var efcki laust við, að marga j
fýsti að fræðast nánar um sögu i
Alþýðuflokksins og atburði þess j
ara ára frá sjónarhóli formanns
hans, Stefáns Jóhanns Stefánsson
ar. Alþýðuflokksmenn myndu nú
fá uppreisn æru sinnar og verða
hvítþvegnir af ásökunum Héðins,
enda væri Stefán Jóhann manna
bezt fær um að túlka sjónarmið
forystumanna Alþýðuflokksins.
Þegar Stefán Jóhann Stefáns
son varð formaður Alþýðuflokks
ins var fylgi hans 19% allra kjós
enda á landinu. Þegar hann yfir
gaf forystusveit flokksins, hafði
það fallið niður í rúm 15%, og
hefur ekki vaxið síðan. Stefán
Jóhann Stefánsson sat því í for
sæti á hnignunarárum Alþýðu
flokksins og ber framar öðrum
foringjum hans á þessum tíma
ábyrgð á örlögum hins íslenzka
jafnaðarmannaflokks. Mætti því
ætla að í minningum slíks manns
fyndust einhverjar skýringar á
þeim örlögum. í bókinni er hins
vegar ekkert sem varpað getur
nýju ljósi á sögu Alþýðuflokksins
frá því, að Stefán Jóhann gekk í
hann í lok fyrri heimsstríðs og
tn lýðveldisstofnunar. í skrifum
sínum leiðir Stefán Jóhann varla
nokkuð fram sem ekki var áður
ritað og sumt af því, sem sagt er,
fer ekki heim og saman við aðrar
heimildir. Má þar nefna hinar
frægu bréfaskriftir foringja Al-
þýðuflokksins og Jónasar Jónsson
ar eftir myndun ríkisstjórnarinn-
ar 1934. Telur Stefán Jóhann, að
þeir Alþýðuflokksmenn hafi orðið
fyrstir til bréfaskriftanna, en Héð
inn segir bréf þeirra vera svar
við bréfi frá Jónasi. Um átökin í
Alþýðuflokknum og klofning hans
1938 er í minningum Stefáns Jó-
hanns næsta lítið að finna, sem
ekki var áður vitað. Hann stiklar
mjög á stóru. Afgreiðir Alþýðu-
flokksþingið 1930, þegar kommún-
istar klufu sig út úr með einni
setningu. Deilunum við Héðin og
umræðunum innan Alþýðuflokks-
ins um afstöðuna til sameiningar-
fylkingarinnar er veitt næsta lítið
rúm í bókinni. Því miður virðist
Stefán Jóhann ekki hafa viljað
svara ásökunum Héðins né varpa
nýju ljósi á atburðina fyrir 30
árum. Hann hefur kosið að segja
sem minnst og aðeins það, sem
áður var vitað; leiða hjá sér allar
-----•
inningar
Stefáns
Jóhanns
Stefáns-
sonar
umræður sem skýrt gætu nánar
aðgerðir og afstöðu Alþýðuflokks-
mannanna. í rauninni víkur Stef-
án Jóhann ekki einu orði að ásölt-
unum Héðins. Hins vegar er ým-
islegt, sem sjálfsagt óvart rennir
stoðum undir þær. Á bls. 149 í
minningunum fjallar Stefán Jó-
hann í senn um afstöðu sína vi
Héðins og spurninguna um for-
mennskuna í Alþýðuflokknum.
Stefán játar, að hann hafi látið
mikið til sín taka í allri barátt-
unni við Héðin Valdimarson.
Hann hafi líka orðið þess var, að
Jón Baldvinsson átti ekki von á
því, að hans myndi njóta lengi
við. Jón hafði minnzt á það, hve
ætti að taka við formennsku
flokksins og fór ekki dult með
þá ósk sína, að Stefán Jóhann
tæki við því sæti. Frásögn Héð-
ins Valdimarssonar og þessar máls
greinar í minningum Stefáns Jó-
hanns benda til, að framalöngun
hafi iað líkindum ráðið miklu um
afstöðu ýmissa forystumanna Al-
þýðuflokksins í þeim deilum, sem
síðar leiddu til klofnings fíokks-
ins og skópu honum um leið þau
örlög í íslenzkum stjórnmálum að
vera smár og án mikilla áhrifa.
Þótt minningabók Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar leggi lítið að
mörkum til sögu Alþýðuflokksins
og verkalýðshreyfingarinnar á ís-
landi, og höfundur hafi kosið að
lóta ásökunum Héðins Valdimars-
sonar ósvarað, þá hefur bókin
samt töluvert gildi fyrir sögu ís-
lenzkrar samtíðar. Það gildi er
fyrst og fremst fólkið í þeim köfl-
um, sem fjalla um viðsMpti ís-
lenzkra ráðamanna við erlendar
þjóðir: Breta og Bandaríkjameno
á stríðsárunum og Dani varðandi
sambandsslitin. í þessnm fcöfluna
birtist ýmislegt, sem ekM var áð>
ur skráð opinberlega. Stefán J6-.
hann vitnar í samræður og einka-
orðsendingar og skýrir með þv|
nánar sjónarmið-og aðgerðir ým-
issa þeirra aðila, sem mestan þátt
tóku í þessum atburðum. Fróðlegt
er t.d. að frétta, að Bjami Bene-
diktsson hafi verið einn helzti mál
svari hlutleysisins á fundi ís-
lenzkra stjómmálamanna um
veradunartilboð Bandaríkjanna. í
þessum tveimur köflum gætir
meira hispursleysis í frásögn en í
hinum, sem fjalla um algjörlega
innlenda atburði, og þeir nægja til
að réttlæta útkomu bókarinnar.
Minningabók Stefáns Jóhanns
er einnig merMleg heimild um
uppvaxtarár og mótun þess manns
sem varð einn helzti foringi Al-
þýðuflokksins og meðal áhrifa-
mestu íslenzkra stjómmálamanna
um árabil. Stefán Jóhann lýsir
hreinsMlnislega og með einlægni
viðhorfum sínum á æskuárum.
‘Sveitadrengur sækir feiminn og
uppburðarlítill skóla á Akureyri
og í Reykjavík en elur jafnframt
I brjósti vonir um frægð og frama.
Fyrra bindi minninganna er að
mestu frásagnir af ungum pilti,
sem ærið snemma ákvað að verða
þingmaður og komast í raðir fram
ámanna þjóðarinnar, án þess að
hafa mótað sér ákveðnar skoðan-
ir um málefni þjóðfélagsins. Þetta
er fyrst og fremst saga um fá-
tækan sveitadreng, sem v.egna
gáfna og atorku og stuðnings góð-
viljaðra manna komst til mennta
og áhrifa í þjóðfélaginu. Minning-
ar Stefáns Jóhanns era ekM saga
íslenzkrar verkalýðshreyfingar,
ekki saga Alþýðuflokksins, ekki
bók skrifuð til að réttlæta stjórn-
málaaðgerðir höfundar. Þrátt fyr-
ir marga annmarka bætir hún
samt nokkrum dráttum við hina
óljósu mynd íslenzkra stjórnmála
þessarar aldar. Og þá drætti beÁ
vissulega að þakka þótt þeir menn
sem birta almenningi æviminning-
ar í krafti þess, að þeir séu
histórískar persónur ættu vissu-
lega að sMpa historiunni hærri
sess.
Ólafur Ragnar Grímsson.
/