Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1926, Qupperneq 2

3
LESBÓK MO&aUNBLA&aiNa
16. mȒ 1926.
= Prentverk. =
Um leið og vjer tilkynnum að vjer nú höfum fengið
hið nýja og fallega prentletur vort,
viljum vjer vekja athygli á að reynslan sannar, að
hvergi fæst betri, fljótari nje ódýrari prentun en hjá oss.
Miklar birgðir at pappir og umslðgum nýkomnar.
isafoldarprentsmiðja h.f.
nú vera á tvísýnu stigi.
Fyrsta stórmálið ei' hreyfing sú,
sem nú er uppi í þá átt, að sam-
cina allar þjóðir við eitt sáttahorð
— Alþjóðabandalagið og stofnanir
þær, sem það hefir reist. Það eitt,
að Alþjóðabandalagið skuli vera
til, ber vott um, á hvc stórfeng-
legum tímum við lifum. Spekingar
og mikilmenni, alt frá tímum
Forn-Rómverja, Leibniz, Ro-
ussau, Kants, og til þeirra tíma
scm „helga bandalagið“ var vi3
!ý’ði, hafa látð sig drcyma
um bandalag milli Evrópuþjóða.
Enginn þeirra, ekki einn einasti,
gat látið sjer detta í hug, það, ser.i
nú hefir komið á daginn, að stofn-
rm risi, sem tengdi saman þjóðir
alls mannkynsins, nndir forustn
hvítra manna, þar sem allir ættu
sjer fulltrúa og lög væru sett til
verndar hinna verst stöddu lítil-
rnagna.
Yerður hægt að byggja örngga
undirstöðu undir svo margþætta
starfsemi? Getur alþjóðasamvinna
orðið mönnum eðlileg og óþving-
uð, án þess að menn tapi þeirri
uppörfun, sem hið sjerstaka þjóð-
erni veitir einstaklingum og þjóð-
um?
Takist þetta, munu eftirkom-
endurnir líta til þessara ára sem
tímamóta, þegar ný öld hófst, —
heillarík öld fyrir mannkyn. —
Mistakist þetta, verða þessi fir
samt sem áður talin t.ímamót, því
þá mun svo talið, að íitsjeð hafi
verið um, að Evrópumenningin
ætti sjer viðreisnarvon.
Annað stórmálið, sem nú er á
döfinni, er hin mikla umbreyting
1 verklegum efnum, sem örfaðist
mikið á ófriðarárunum. Ný öfl
eru nú tekin í þjónustu mann-
kynsins, einkum á sviði rafmagns,
ný flutningatæki fara í lofti, um
láð og lög og í djúpi hafs. Og
nýjar uppgötvanir á sviði þráð-
lausra sendinga, boða umbylting-
ar í lífi manna, sem jafnast á við
breytingar þær, er stöfuðu frá
vjelamenningu 10. aldarinnar.
Vjelamenning 19. aldarinnar
gerði Evrópuþjóðunum ldeyft að
ná yfirráðum yfir heiminum, en
liún leiddi líka eyðandi spillingu
yfir þjóðirnar, — Hin næsta um-
breyting á þessu sviði á að geta
sameinað þjóðirnar og bætt nr
þeim meinsemdum, sem nú baga
þjóðfjelögunum hvað mest.
Vjelamenning 10. aldarinnar
hrakti fjölda fólks til hins óheil-
næma stórborgalífs, rauf sam-
heldni þjóðanna, skapaði and-
stæðn milli borga og sveita. En
sú breyting, sem nú er í aðsígi,
ætti að jafná þessar misfellur,
milli borga og sveita, og gera það
að verkum, að fólk til sveita geti
jafnt orðið aðnjótandi þæginda
þeirra og skemtana, sem hingað
til hafa verið fyrir borgarbúa
eina.
Miklar umbætur á sviði fjár-
mála fylgdi iðnaðarskipulagi 19.
aldarinnar. Þá tókst að sameina
smálindir sparifjárins, í móðu stór
fvrirtækjanna. Á síðari árum er
framþróun fjármála komin á nýtt
-svið, þar sem er skipulag láns-
trausts og skuldamála um heim
allan. Með þessu er fáum mönnum
fengið álkaflega mikið vald í hénd
ur, sem er hættulegt, fyrir þá sök,
hve lítið ber á því, og hve starfs-
aðferðir em lítt skiljanlegar.
í þessu efni stöndum við á tíma
mótum. Hjer er viðburðanna rás
svo ör, að næsta kynslóð sker úr
því hvort hinar síðustu fram-
farir á verklega sviðinu hafa í
för með sjer nýjar hörmungar og
óþægindi, ellegar þær leiða bjart-
ari og betri daga yfir marmkyn-
ið. —
Þriðja stórmál vorra tíma er
þjóðfjelagsskipulagsmálin. Fram
leiðslan hefir þróast stig af stígi,
og við hverja breytingu, sem ú
hefir orðið, hefir vinnufólkið orð-
ið frjálsara. I irpphafi var vinnu-
fólk í þraddóm og ánauð; síðar
var það sjálfs sín ráðandi, að
nafninu til; þá var samið um
kaup á frjálsum grundvelli. —
Vinnuveitendur voru að vísu svo
sterkir, að þeir höfðu í öllum
höndum við vinnufplkið i kaup-
samningum. En nú eru öll þessi
stig liðin hjá; nú semja fjelög og
sambönd um kaup fyrir heilar
stjettir. En þeir samningar, sem
nú eiga sjer stað, milli verka-
fóllks og atvinnurekenda, eni sí-
feld barátta andvígra flokka. —
Þeir ganga treglega, því þar er
tortrygni og óvild ríkjandi, og
'sprettur af fyrirkomulagi þessn
margt sem ilt er.
Hjer þarf nýja aðferð.
Sumir álíta, að engra brej*t-
inga sje að vænta, fyrri cn
stjettabaráttan er komin í algleym
ing og annar aðili hefir gersigrað,
en hinn sje að velli lagður. En
aðrir álíta, að lausnina sje að
finna með því móti, að samvinna
takist milli andstöðuflokkanna, tr
mætist á miðri leið. Næsta kynslóð
mun sjá, liver endir lijer á verð-
ur, og munu framfarir menningar
vorrar fara eftir því, hvernig tekst
að binda enda á þessi mál. — í
þessu efni virðist sVo sem við
stöndum á tímamótum. Má vera
að hjer stefni til eyðingar og nið-
urdreps — að öðrum kosti renni
upp nýjir tímar friðar og rjett-
dætis.
•Að lokum er svo að sjá, sem