Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1926, Blaðsíða 7

24. okt. '26.
LESBÓK MOKOUNBLAÐSINS
1
firði, situr ú Hóluin oj' lætur
prest þjóna staðnum, siglir aftur
1592, stendur við lijá vinum sín-
um frægnnx prófessonim við Iio-
stock háskóla, og gefur út í Höfn
bók um ísland á latínu, 1593, til
að hrekja óhróður útleudinga;
hún er þýdd á ensku í Hakluyts
Principal Navigations, 1599. Enn
cr hann tæpra 24 ára, og þó
skrifa 42 frægir menn nöfn sin
og orðtök í minjabók lians, þar
á meðal l’lrik Danaprins. Hann
er settur - aðstoðarmaður Guð'
brands biskups á Hólum, 1596;
gefur Guðbrandur frændi lians
honum sama árið stórbýli í sunr
argjöf; 1598 lcvongast hann SoP
veigu Gunnarsdóttur. Hún var
allra kvenna fegurst og kölluð
lcvennablómi, komin í móðurætt
af Jóni Arasyni biskupi, sem Jón
Sigurðsson kallaði „hinn síðasta
íslending.“ Alt er glæsilegt og
stórfelt um Arngrím, nema landar
liaxis. Síðan rekur hvert stórvirk-
ið annað. iHöf. vill halda minn-
ingu Arngríms á lofti með því
að láta kenslustól í íslenskum
fræðum bera nafn hans, og hann
dregur upp mynd af honum, sem
er tilkomumikil, en þó látlaus:
„oss kemur í hug íslenskur sveita*
prestur, sem af mikilli þolinmæði
situr dag eftir dag vetrarlangt
áriun saman við máð handrit og
dauft ljós og túlkar öðrum rnönn*
um á erlendu tungumáli þá speki
og fræði, sem þau geyma, allt til
fremdar föðurlandi sínu“-Einhvern
tíma verður stofuað embadtið:
I’rof essor Arngrimianu s.
Ætli nokkrum detti í . hug að
stofna það 1930?
Höf. sýuir að það voru þjóð*
ræknir alþýðumenn eins og Björn
á Skarðsá, Bjarni skáldi, Jón
lærði o. fl., sem með óslítandi
lífseigju hjeldu lífinu í þjóðlegum
mentum og bókmentum. „Vjer,
sem sjálfir lögðum verð á vern*
ing kaupmanna — erum nú inni-
byrgðir seui fje í sjávarliólmum“,
segir Björn á Skarðsá. Biskup*
arnir, Oddur Einarsson og Þor*
lákur Skúlason, leita eins og höf.
tekur fram, í söguáhuga sínnm
til alþýðumanna, ekki til lærðra
manna. Höf. er hnittinn og nap*
ur, þar sem hann talar um, að
19, aldar menn þvkist hafa upp-
götvað þjóðrjettindi vor. Já, seg-
ir hann. Jón Arason, Ari -Jóusson
og Jón lögmaður frá Svalbarði
„vita ekki hvað þeir eru að fara,
bera ekkert skyn á stjórnmál.“
Látum það svo vera. Það er þarf*
laust að eltast við slíka dórna.
Trúi hver sem trúa vill.
Lífseigja íslenskrar alþýðu er
ótrúleg. Þrátt fyrir hallæri og
eldgos og drepsóttir, þrátt fyrir
verslunareinokun [Dana, þrátt
fyrir prótestantiska andlega eiu*
okun heldur hún svo föstum tök*
um á lýsigulli fornaldarinnar, að
hún lætur engan sölsa það úr
greipum sjer, í hvaða tilgangi
sem reynt er að gera það. Al-
þýðan hefir stundum vit fyrir
lærðu nvönnunum, sem „depea*
derii af þeim dönsku.“ Birni á
Skarðsá þykir tekið of liart á
mannlegum brestum í hinum
danska Stóradómi, sem hefir
„nú við sektir sett,
sem við stuld og nnnan pretl.
et' brviðnnum veita glensið glett“,
en ,,það er þó mannligt mevjun*
um að unna,“ er viðkvæðið hjá
honum, og „afvenst þetta ekki
par“, segir hann þrátt fyrir líf*
lát og eignamissi. Honum sárn-
ar hnignun þjóðarinnar; áður hafi
íslendingar sjálfir lagt verð á út*
lendan varning, nú sjeu þeir
innibyrgðir sem fje í sjávar-
hólmum, og geti ekki einu sinni
leitað matbjarga í úteyjar fyrir
skipaleysi, sadti sig við hrakkaup,
svikna stiku og sjiilta A’öru- Bjarni
skáldi og Jón lærði taka í sama
strenginn- X hvert sinn og Danir
halda að nú hafi þessir armæddu
íslendingar gefist upp, þá spretta
upp menn fornir í skapi, í lund,
í trygð og trúmensku.Þetta minn*
ir á Dalamenn (Dalkarlarne) og
Gústaf Yasa. Kristján annar
luifði líflátið stórmenni Svía og
bjóst eklci við að aðrir reistu rönd
gegn sjer. Þá eggjaði Gústaf, á
skíðaför sinni um Dali, sauð-
svartan almúgann lögeggjan og
alþýðan lijargaði Svíum undan
Dönum. Höf. segir í lok þessa
bindis, að hinn sívakandi þjóð*
legi andi, „þessi styrkur innan
að( fró alþýðu, hafi valdið öllum
sigrum íslensktar þjóðar síðau."
í athugasemd við bindið uin
Jón Arason, segist höf. nú ekki
vera eins sanufærður um að hanii
hafi ekki reynt að ná til Karls
keisara V.. því í Sigurðarregistri
1550 (eftir son Jóus Arasouar),
er nefnd fjárgreiðsla til Plfs
(Hanssonar kaupmanns) „fyrir
þau 40 gyllini, er Ufr sngði,
að liann liefði útlagt fyrir biskup*
inn í Hollandi fvrir bi'jefalausu
þau, sem l'óru frá keisaranuiu
fyrir konginn“, þ. e. frá Karli V.
til Kristjáns 111. Prófessor Arup
hefir í hinni nýútkomnu ágætu
Daumerkiirsögu sinni sýnt( að
Danakonungar tóku Danmörk að
Ijeni af keisaranum, hver af öðr*
um, og jafnvel Valdimar mikli,
knjekrupu keisara og tóku við
veldissprota og kórónu af hendi
hans. Einhvern veginn hefir þá
Jón Arason komist á snoðir ura
að keisarinn væri ljensherra Dana*
konungs og hefði því rjett til að
segja honuiu til syndanna. Biskup
vissi, að Karl V. hafði sigrað
prótestanta í bardaganum við
Miihlberg, 1547( og var sjálfsagð*
sagður verndari kaþólakunnar
gegn þeim í öllum löndum. Kristj*
án II. var kvongaður svstur Karls.
og keisari vildi hjálpa raág sín*
uiii að brjótast aftur til ríkis i
Danmörku. Var það ekki vitur-
lega gert að minna keisara á. að
hann væri ljensherra Kristjáns
111., og gæti, ef í liart færi, sett
liann af. Hinrik VIII., Englands*
konungur ávarpar ætíð Kristján
HT. í brjefum sem hertoga í Hoi*
stein, viðurkennir hann ekki seiu
konung. Jón Arason mun lial'i
vitað, að bæði keisarinn og Eng*
landskoiiiingur voru fúsir til að
velta Kristjáni III. úr sossi. Stór-
veldin rjeðu lögum og lofum þá,
eins og nú. Hinrik V11T. gat stíað
dönskum herskipum frá Islandi og
jiá gat hertoginn ekki sótt
heim til Ilóla. Eu til vara hafði
biskup Hamborgar'fallbyssur á
virkinu á Ilólum. Döniim hefði
orðið hann torsóttur heiraa i
Hjaltadal, orðið að skilja eftir
mikið lið við skipin, flytja allar
vistir með sjer, en landið illt yfiv*
fcrðar. Norðlendingar mundu ha‘\i
gert þeim margan óskunda( með*
an þeir sátu um Hóla, þeim mundi
hafa leiðst þófið og suúið hejin