Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1926, Blaðsíða 2

tiBSBÓK M0RGTJNBLAÐ8IN8
f. nóv. ’26.
2
inn á villigötur og Jiverfa sam-
an við önnnur hljóð. — Sem damii
má nefna að milli 1200 og 1250
renna saman í eitt liljóð lokað e
í b e r a og opið eí telja og
ber hið síðarn. sigur úr býtum.Um
sama leyti renna saman o (= o)
og 0 (svipað u nú) og mynda vort
núverandi ö hljóð. Ennfr. renna
saman hljóðin œ (þ. e. ö) og æ
(þ. e. e) )og ber hið síðara sig-
ur úr býtum. Loks brenglast hin
fomu hljóð o og á og verður úr
þeim síðar vort á (þ. e. au). Rjett-
ritun vor hefir gefist upp við að
halda í þessar gömlu hijóðtákn-
anir, sVo að allri alþýðu er óljóst,
hve miklar breytingar á hafa orð-
ið og það á næsta skömmum tímn.
En svo að jeg nefni breytingn,
sem öl'lum er kunn og eiga mun
fyrstu rætur sínar nálægt þessu,
þótt eigi komi hún fyrir alvöru
upp fyr en mi’klu síðar (ca. 1450),
þá er það breytingin y > i- Þeirr-
ar breytingar gjalda. nú öll islensk
börn, er læra. eiga listina að skrifa
rjett. — Væri ekki ófróðlegt, ef
barnakennarar vildu gefa. slkýrsl"
ur um það, hve mikið af tíman-
um færi til þess að kenna krökk-
unum, hvar þau eiga að skrifa
einfalt og tvöfalt i.
Hin byltingin á málinu, sem
orðið hefir á siðskiftatímanum er
hljóðdvalarbreytingin, en að hún
komst á, er eflaust að miklu leyti
að kenna undanfarandi breytingu
á hljóðgildi sjerhljóðanna, er hófst
á Sturlungaöldinni. Því ekki var
lengur brýn þörf að greina sund'
ur f a r og f á r með lengdarmur
eftir að hið langa f á r var orðið
f aur.
Báðar þessar byltingar hafa nú
fært oss feti fjær málfari forn-
manna og rjettum skilningi á rit-
ujm þeirra. Einkum hafa þær, og
þá ekki síst hljóðdvalarbreytingin.
gert oss erfitt fyrir að meta rjetti"
lega 'ljóðagerð þeirra, hætti bund-
ins máls og hrynjandi óbundinnar
ræðu. Þetta skin út úr orðum Sig.
Kr. Pjeturssonar í Hrynjandi ís-
lenskar tungu (bls. 216), er liann
segir: „Sá er munur á ritum
flestra höfunda, er uppi hafa ver
ið eftir 1400 og alt til þessa, að
eigi tjáir að taka dæmi hlifðar
laust úr bókum, þótt þær þyki
góðar, ef sýna skal fagra hrynj'
andi.“
Þrátt fyrir alt megnaði Jivorki
Sturlungaöldin nje siðaskiftaöldin
að slíta samhengi málsins. Það
eigum vjer, sem betur fer, órofið
aftur á víkingaöld. En í ölduróti
hennar er íslenskan, sem kunnugt
er til orðin úr frumnorrænu og
þar hefir byltingin orðið svo gag'n
ger, að samhenginu fr slitið við
móðurtunguna. En enginn þarf
að harma það, því feður vorir L
frumöld Norðurlanda hafa ekki
Iátið eftir sig nein stórvirki í
heimi bókmentanna nje markað
nein spor í 'list orðsins.
En víkjum nú aftur að því,
er í öndverðu var frá horfið, en
það er ástand og horfur málsins
nú. fslenskan er — eins og hið
fyrirlitna landsmál Norðmanna —
sveitamál, bændamál, munurinn er
sá að íslenskan hefir um langan
aldur verið tamin við bækur, en
landsmá'lið eigi. Rosknir menn
nmna þá tíð, að ekki var öðrum
atvinnuvegum til að dreifa hjer
á landi en búskap til lands og
sjávar, á báðum stöðunum með
alíslensku afgömlu sniði, er hald-
ist hafði óbreytt eigi aðeins um
tugi heldur um liundruð ára. ís*
lenskir fjármenn hafa auðgað mál-
ið að heitum á - litarauðkennum
sauðfjár, og íslenskir fiskimenn
eru höfundar að heitum á hverju
einstöku beini og vöðva þorsk'
haussins. Þetta er ævagömul inn-
lend menning bygð á fábreyttum
takmörkuðum venjum og lifnað'
arháttum. Meðan svo gekk, var
ekki mikil hætta á því að tungan
bréyttist.
En nú, — nú er alt á hverf-
anda hveli í þjóðlífinu. Framfar'
irnar ern kunnari en frá þurfi
að segja og stórstígari en dæmi
eru til úr sögu Mendinga á um-.
liðnum öldum- Sjávarútvegurinn
hefir gerbreyst: gömlu mennirnir
rjeru á m\in í opnum bátum,
yngri inennirnir róa á mótorbát'
um, án þess þó að hafa árar á
þorð, en yngsta kynslóðin „fer í
túra“ á togurum, ef jeg kann
að fara rjett með það. Með upp-
gangi sjávarútvegsins hefir farið
vöxtur sjávarþorpanna. Nú era
hjer til jafnvel litlar borgir með
öTTti riíheyrandi • brrrgrmmm og bol-
víkingum, auðugum mönnum eða
a. m. k. efnuðum mönnum, kaup-
mönnum og útgerðarmönnum, og
fátækum verkalýð. Og stjettabar'
áttu höfum við einnig fengið,
þótt enn sje hún eigi svo liörð
og víða annarstaðar.
Ennþá hanga íslenskir bændur
á horriminni við gamált búskap-
arlag, sem nú er löngu hætt aö
vera gott, En hve lengi verður
það? Allir vilja breyta til, þótt
getuna vanti víst æðimarga eða
flesta. En þetta kemur með tim'
anum. Væntanlega á grasræktin
eftir að taka stórmiklum framför-
um og verða rekin í stórum stíl
með verkfærum, sem enn eru
óþekt á íslenskum sveitaheimilum.
Og hver veit nema innan skamms
rísi upp í sveitunum stóreflis iðju-
ver við orkulindir vorar, fossana,
og eigi það eftir að gjörbreyta
enn lifnaðarháttum sveitamanna.
Mjer virðist margt ólíklegra en
að svo kunni að fara.
Lengra þarf ekki að rekja þetta
mál. Niðurstaðan er sú, að svo
virðist sem alvarlega verði að
gjalda varhuga við tímamótun'
umí ef tungan á eigi að brenglast
í rótinu sem á er lífi manna, hlut'
um og hugmyndum nútímans.
Nú býst jeg við að mörgum
þyki þetta firrur og bendi til
þess, sem er alkunnugt, að nú er
ritmál vort með fornlegra og
hreinna blæ en það hefir haft um
langan aldur, og nú eigum vjer
skóla, sem líklegir ættu að vera
til þess að halda málinu hreinu
og jafna mállýskur, sem annars
em ávalt vanar að hverfa fyrir
ailkinni skólamentun og auknum
samgöngum manna á meðal.Marg*
if haldalíka, að vjer tölum alveg
eins og vjer skrifum, þótt heldur
sje sú trú e. t. v. í rjenun síð'
ustu árin. Enda væri þá eitthvað
meira en lítið bogið við viUur
þær, sem börnin fyíla stílana sínn
með.
Sannleikurinn er nu sá, að mái'
ið virðist vera að breytast, og það
á svipaðan hátt og það breytt-
ist á Sturlungaöldinni, og það
sem verst er: hljóðin virðast nú
ekki ætla að verða samferða, held-
ur riðlast úr einum flökki í ann'
an og valda þar með ruglingi á
ytrá úflíti málsíns.