Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1929, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
381
veTsla, vegna þess að frjettirnar
af máli hans höfðu borist þangað.
En með hjálp Etienne Skuludis,
sem síðar varð forsætisráðherra,
tókst honum að halda í sjer
lífinu þar.
Vopnaverslun.
I lok ársius 1877, þegar Zaharof
var í þann veginh að snúa bakinu
við Aþenu, gerðist atburður sem
gerbreytti lífi hans, og gaf hon-
um þann sess í veraldarsögunni,
sem lengi mun geyma nafn hans
með sögu vopnaverslunarinnar
fram á vora daga.
Sænskur skipstjóri, sem um
nokkur ár hafði verið umboðsmað-
ur í Grikklandí og Litluasiu fyrir
Nordenfelt, hinn sænsk-enska
vopnásmið, sótti um lausn frá því
embætti, og fyrir áhrif Skuludis
var Zaharof valinn. í hans stað.
Hann kunni um þetta leyti öll mál
á Balkanskága og nokkur mál í
Litluasíu, auk þéss sem hann
hafði lært nokkuð í Vesturianda-
málum meðan hann dvaldi í Eng-
iandi.
Hafði Zaharof verið rjetti mað-
urinn til að fara með þetta umboð.
þá voru nú ekki síður hentugir
tímar fvrir vopnasala, sem hafði
hug á, að afla sjer auðs og gengis
Þetta var um það leyti sem stríðið
skall á milli Rússa og Tyrkja.
Sigrar Rússa höfðu þau áhrif, að
flest ríkí á Balkanskaga voru í
þann veginn að gera samblástur
á móti Tyrkjum. Þegar Plevna
gafst upp, urðu jafnve'l Grikkir
til að skerast í leikinn, og Zaharof
var daglegur gestur í hermála-
neytinu í Grikklandi. Á þessari
verslun græddi hann svo mikið f je,
að hann gat með því lagt horn-
steininn að auðæfum sínum, sem
nú eru hin mestu, sem safnast
hafa í Evrópu.
Samsteypan milli vopnasmiðjanna.
Á nokkrum árum var Zaharof
orðinn aðaleigandi Nordenfelt-
verksmiðjanna. Hann hafði rekið
þá verslrm svo vel, að þessi vefk-
smiðja hafði um skeið alla forystu
á markaðinum, og var einkasali
til stó.rveldanna. — En nú kom
yopnasmiðja á markaðinn, sem
virtist ætla að verða skæður keppi-
nautur. Það var Hiram S. Maxim,
sem hafði fundið upp Maximbyss-
urnar, sem seinna urðu heimsfræg-
ar. Kepnin var lengi skæð milli
þessara vopnasala, og það er sögð
skemtileg saga af viðskiftum
þeirra. Einu sinni var Maxim að
sýna austurrískum herforingjum
og Frans Jósep Austurríkis-keis-
ara fram á ágæti byssanna.
Hafði þá Zaharof valið sjer stað
meðal blaðamanna, sem viðstaddir
voru. Þegar einn af æðstu her-
foringjunum bað Maxim að sýna,
hve góð.byssan Væri, lagðist hann
á hnje og skaut í hundrað metra
færi í spjakl. Skaut hann stafina
F J í spjaldið, en það voru upp-
hafsstafirnir i nafni Frans Jóseps
keisara. Nú spurði einn blaða-
mannanna, hvað þessi byssusmiður
hjeti. Zaharof svaraði að hann
hjeti Nordenfelt, Daginn eftir lof-
uðu öll blöðin í Vín ágæti Norden-
felt.-rifflanna.
Þetta barst Maxim til eyrna,
og varð það að nokkru leyti til
þess, að Maxim gerði Zaharof það
tilboð, að steypa saman verksmiðj-
unum. Zaharof átti þá e'inn meiri-
ldutann af hlutabrjefum Norden-
feltsverksmiðjunnar. 1888 var síð-
an samsteypan stofnuð og nefnd
„The Maxim Nordenfelt Guns and
Amunitions Companv."
Ensk v.opnaverslun gengur
í samband við Zaharof.
Nokkru fyrir aldamót tókst
Zaharof að fá enska firmað Vickers
Sons & Company til að • ganga
í vopnaverslúnarhring sinn. Eftir
það er talið, að liann hafi ráðið
meir en nokkur annar um utan-
ríkispólitík Breta. Voru nú komin
í hring hans öll þau fjelög, seTn
nokkurts máttu sín í vopnasmíði.
Nó var rekstu", verslunarinnar
orðinn allur annar. Áður hafði
hann einn stjórnað öllu af fjár-
málaviti sínu. — Nú hafði hann
fremstu menn stjórnmálanna í
þjónustu sinni. Þingmenn og ráð-
herrar gengu nú erindi hans, og
ef þeir gátu ekki leyst þau verk
af hendi, sem hann setti þeim, þá
gat hann sjeð til þess, að þeir urðu
af embættum sínum. Ef stjórnirttar
sáu sjer ekki fært að kaupa nóg
af vopnum af Zaharof, þá sá hann
um, að utanríkispólitíkinni var
brevtt, svo að til ófriðar horfði.
Nj ósnarstarf semi.
Þangað til í stríðsbvrjun hafði
Zaharof selt hverjum vopn, sem
liafa vildi. En þegar stríðið braust
iit, varð firma hans auðvitað að
takmarka sölu sína til banda-
manna. Enda þótt hringur hans
væri ekki einn um vopnasöluna,
þá mátti samt, græða laglegan
skilding á stríðinu. Auk þessarar
verslunar hafði hann á hendi ann-
an og þýðingarmeiri starfa, en
það voru njósnir og sendiferðir
fyrir ensku stjórnina. Eins og vit-
anlegt er, átti hann hægra með
að fara um löndin í erindum
stórveldanna heldur en opinberir
erindrekar. Hann hafði sambönd
TLÍt um alt, var allsstaðar kunnugur,
talaði iill mál og var einn gáfaðast.i
njósnari sem sögur fara af. Það
kostaði hann of fjár að halda
skoðunum sínum að almenningi
gegnum blöðin, en það er líka ætl-
að, að hann muni hafa átt einna
drýgstan þátt i þeirri andúð,
sem blöð um allan heim reyndu
að. vekja gegn Þjóðverjnm og
Miðveldunum.
í Aþenu var á styrjaldarárunum
öll njósnarstarfsemi ófriðarríkj-
anna sáman komin. Þar þektust
erindrekar ríkjanna, og verslunin
með leyndarmál fór fram næstum
opinberlega.
Það þurfti því þar ekki annað
en að bjóða nógu hátt í frjettirnar
til að fá þær keýptar. Zaharof Var
líka vanur að bjóða hátt, og eúda
þótt þessi starfsemi hans kostaði
of fjár, þá græddi hann meir á
henni en nokkru öðru fyrirtæki
sínu.
Það var ekki hægt að bera á
móti því, að hann varð banda-
mööhum til ómetanlegs gagns með
starfi sínu í þágu þeirra, og hann
fekk því að verðleikum tvö heið-
ursmerki. Annað var stórkross
heiðursfjdkingarinnar frönsku, en
hitt Bath-orðan, en hehni fylgdi
það, að hann öðlaðist titilinn Sir.
Hitt ljek auðvitað ekki á tveim
tungum, að þánn hafði haft sinn