Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1933, Blaðsíða 2

74
lesbók morgunblaðsíns
aði vegna þrotlausra úrfella. Sum-
ir náðu þó töðum sínum í þurkin-
um, sem, kom um höfuðdag, en
sums staðar t. d. í Dalasýsfu og
á öllum útkjálkum nyrðra náðist
ekki baggi í hús fyr en í septem
berlok, og var þá heyið orðið svo
hrakið, að það mátti ónýtt kall-
ast. í Rangárvallasýslu Lágu hey
liti fram í októberlok. Sumir drifu
hey sín saman blaut; soðnuðu þau
niður af hita. og brunnu víða. Hey-
fengur varð um Norður og Yest-
urland V\—V2 af heyskap í meðal-
ári að vöxtunum, en að gæðum
margfalt minni.
Aður en ísinn kom höfðu skip
komið með matvæli til Akureyrar
og Blönduóss, en síðan komst
ekkert skip að Norðurlandi fyr en
í ágústlok. Menn höfðu orðið að
gefa skepnum kornmat um vorið
meðan til entist, en alt sumarið
voru verslanir matvælalausar. Og
þegar skipin komust að lokum í
höfn var matvara í sumum þeirra
orðin svo skemd af sjóvolkinu að
það varð að fleygja henni.
Yegna harðindanna um vorið fell
kvikfje unnvörpum og allskonar
faraldur var þá í búpeningi. Lömh
in hrundu niður á sauðburðinum
og var víða svo, að ekki var hægt
að hafa ær í kvíum og óvíða nema
helming á móts við það, sem var
Úrið áður, og þaðan af minna. Kýr
yoru víða skornar af heyjum til
þess að reyna að flevta sauðfjenu
fram á fóðri þeirra, en' fjenaður-
inn dó samt þegar hey og korn-
mat þraut og fjöldi bænda, eink-
um vestra og eystra, stóð uppi
skepnulaus, með allþunga byrði
verslunarskulda 4 bakinu og hafði
ekkert fyrir sig og sína að leggja.
Flosnuðu þái margir upp og fjölg-
aði vergangsmönnum mjög. í Ár-
nessýslu varð ekki mikill horfell-
ir, en svo sem til að jafna það
fórust 1300 sauðir, sem Hreppa-
menn rá'ku á afrjett í góðviðrinu
fyrir páskana. Þá fórst og margt
fje í áhlaupinu eftir páskana í
Rangárvallasýslu og Skaftafells-
sýslu, svo að menn, sem höfðu átt
2—300 fjár, áttu ekki eftir nema
PO—60 skjátur.
Til dæmis um þenna mikla felli
er sagt, að í Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslu liafi verið skornar 24
kýr af heyjum, en sjálfdautt varð :
4600 ær, rúmlega 2200 geldar ær
og sauðir, 3500 gemlingar, rúmlega
6000 unglömb, um 400 hestar og
400 tryppi. í Dalasýslu fellu 12
kýr, 154 liross, 3000 ær, um 1000
roskins geldfjár, 2700 gemlingar
og um 6400 unglömb. í Snæfells-
nes- og Hnappadalssýslu fellu 66
kýr, 30 ltvígur, 214 liross, 130
tryppi, 4500 ær, 550 sauðir, 4000
gemfingar og 4000 unglömb. I
Kjósarsýslu fell um 1500 fjár,
1000 unglömb og 110 hross. Alls
er talið að á öllu landinu hafi
drepist 65.000 unglömb þá um
vorið.
Bæði vegna þessa mikla fellis og
eins vegna hins, að menn urðu að
lóga meira fje um haustið en góðu
hófi gegndi vegna heybrests og
verslunarskulda, fækkaði búpen-
ingi mjög þetta ár, eins og sjá má
á iandshagskýrslum.
Framtalið var 1881 —- 1883
Nautpeningur 20923 — 17.120
Sauðfje 524.516 — 337.420
Hross 38.627 — 30.695
Á þessu tímabili hefir því naut-
peningi fækkað um 3.803, sauð-
fje um 187.096 og hestum um
1 932.
Vorið 1882 var þjargarleysi svo
mikið, að víða sá á fólki. En ofan
á þetta bættust margir kvillar og
farsóttir, en skæðastir urðu þó
mislingarnir. Þeir bárust hingað
til Reykjavíkur frá Kaupmanna-
höfn með póstskipinu 2. maí. Var
reynt að hefta útbreiðslu þeirra,
en tókst ekki, og innan lítils tíma
lagðist fólk í hrönnum. Er talið
að um 1100 manns hafi legið í
þeim samtímis hjer ,í Reykjavík,
eða þriðji hver maður. Varð veik-
in mannskæð og dóu hjer úr hennii
100—120 manns á skömmum tíma,
og gekk þá ekki á öðru en stöðug-
im líkhringingum dag eftir dag
um langan tíma. Svo barst veikin
um landið og varð víða mann-
skæð, en lyf voru engin til í Norð-
urlandi vegna þess að hafísinn
liafði tept allar samgöngur. Varð
veikin aðallega skæð á börnum og
þunguðum konum. Eftir mislinga-
sóttina varð ærið kvillasamt af
ýmsum sjiikdómum, sem af henni
leiddi, og drógu þeir suma til
dauða.
Þess má geta, að þenna vetur
voru hvalrekar miklir, og var það
hið eina happ, sem hafísinn færði.
Þá rak rúmlega 40 stórhveli á
Vatnsnesi. Komu 32 á land einnar
jarðar, Ánastaða, en 5 á land
Balkastaða. lrarð þetta happ allri
Húnavatnssýslu og nærsýslum
að miklu gagni, enda var
þar handagangur í öskjunni
á hvalfjörunni. — Fjóra hvali
rak í Eyjafirði, 5 í Fljótum, einn
á Oddsstöðum á Sljettu, tveir náð-
ust úr ísnum í Lóni, var annar
þrítugixr en hin sextugur milli
skurða. Hval rak í Leirunni, ann-
an í Grindavík og hvalkálf í
Hornaf jarðarósi.
Það varð og Norðlendingum til
happs um haustið, að Slimon kaup
maður í Leith sendi hingað Cog-
hill erindreka sinn til fjárkaupa.
Varð hann mörgum sönn bjarg-
vættur, því að annars hefði menn
ekki haft hálft verð upp úr fje
sínu, með því að skera það niður
heima eða láta það í misjafnar
verslanir. Á svæðinu frá Þingeyj-
arsýslu og vestur í Stykkishólm
kejrpti Coghill rúmlega 22.000 fjár
á fæti og nær 1500 hross og borg-
aði að mestu út í peningum. Gaf
hann að jafnaði 16.50 kr. fyrir
kindina en 50 kr. fyrir hross, og
nam upphæðin fyrir þetta um V2
miljón króna.
Frh.
Skrautvagn Karls 10.
í þorpinu Huamantla í ríkinu
Tlaxcala í Mexiko fanst nýlega
gamall skrautvagn, með skjaldar-
merki Frakkakonunga. Þektist
það, að þetta hafði verið lystivagn
Karls 10. Spanskur jarl keypti
vagninn að konungi liðnum, og
um nokkur |ár var hann lystivagn
landstjóranna í Mexiko, en hvern
ig hann hefir orðið innlyksa í
þessu þorpi vita menn ekki. Vagn-
inn er enn svo lítt skemdur, að
bestum var beitt fjuir hann og
honum ekið til Mexikoborgar, en
það er 100 km. leið. Nú er hann
kominn á þjóðminjasafnið þar.