Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1933, Side 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
101
Kjördæmamálið
í Bretlandi,
Síðan kjördæmamálið kom lijer
á dagskrá meðal þjóðarinnar, hef-
ir það oft og einatt komið fyrir,
að menn hafa vitnað til kjör-
dæmaskipunarinnar í Englandi.
Er því ekki úr vegi að minnast
á kosningalög þau, sem þar voru
samþykt fyrir rúmum hundrað
árum, eða 7. júní 1832 og aðdrag-
anda þeirra. Það er vissulega eng-
in ný bóla, að vilja stæla Eng-
lendinga.
Þegar flest öll ríkin á megin-
landi Norðurálfunnar lágu í sár-
um eftir Napóleonsstyrjöldina, var
mænt á England sem fyrirheitna
landið frelsis og mannrjettinda,
en rjett á litið var alt valið í
höndum konungsins og stóreigna-
mannanna-
Efri málstofuna skipuðu aðal-
mennirnir (lávarðarnir) og rjett-
lir þeirra til þingsetu gekk að
erfðum, en konungur nefndi til
nýja þingmenn (lávarða) í mál-
stofuna ef honum þóknaðist eða
ráðuneyti hans þótti þörf á.
Að vísu var í orði kveðnu farið
eftir þingræðisreglum þannig, að
ráðuneytið skvldi skipað sam-
kvæmt vilja' meiri hlutans í Neðri
málstofu, en sannleikurinn var sá,
að um og eftir 1800 var öllu þessu
„snúið öfugt þó“, því konungur-
inn og ráðuneytið rjeðu þvi raun-
verulega hverjir skipuðu meiri
hlutann, einnig í Neðri málstofu.
Árið 1814 sátu 658 þingmenn í
Neðri málstofunni. Yoru 467 kosn-
ir í bæjum (boroughs) 186 í fylkj-
um (eounties) og háskólarnir kusu
fimm.
Á löndin skiftast þingmenn þess-
ir þannig niður. að 513 voru kosn-
iv í Englandi, 100 í írlandi og 45
i Skotlandi.
Mai'gir þessara „bæja“, sem
kosningarjetturinn var tengdur
við, voru ekki bæir eða kaupstað-
ir í venjulegri merkingu, heldur
aðeins bæiarnefnur ef svo má að
orði komast, aðeins fáein hús eða
fáeinar lóðir, sem höfðu þau for-
rjettindi, og flestar þessar fast-
eignir voru í liöndum stóreigna-
mannanna og nefndust ýmist
„nomination boroughs“ eða „rott-
en boroughs“. Til dæmis hjet eitt
kjördæmis „Old Sarum“, en það
var engi stórt eða mörk, skift í
sjö reiti og fyrir hvern reit var
kosinn einn þingmaður og sá sem
„kjördæmið" átti, rjeði kosningu
þessara þingmanna og fór kosn-
inga-athöfnin frani í tjaldi á mörk-
inni.
Eitt kjördæmið hjet ,,Denwish“,
það var löngu sokkið í sjó, þegar
hjer er komið sögunni, en kjör-
dæmaskipuninni mátti ekki raska,
og kosningaathöfnin fór í þessu
kjördæmi fram »þannig, að kjör-
stjórinn setti kjörþingið í bát sem
róið var fram á kjördæmið.
í fylkjunum var kosningarjett-
urinn jafnari, og þurfti til þess
að öðlast kosningarjett, að eiga
land sem gæfi í ársarð kr. 40.0(1
(Shillings). — Verksmiðjubæirnir
stóru svo sem Mancbester og Birm
ingham voru ekki sjerstök kjör-
dæmi en taldir hver með sínu
fylki. í Rkotlandi var kosninga-
rjetturinn miklum mun takmark-
aðri en í Englandi. Til dæmis voru
í kjördæminu „Bute“ um 14000
íbúar, en aðeins um 20 kjósendur,
og sagt er þar frá einu kjörþingi,
þar sem aðeins mætti einn kjós-
andi. Setti bann kjörþingið sam-
kvæmt öllum gefnum fyrirmælum,
eerði fyrirspurn um framkomnar
tillögur, svaraði fyrirspurnum
með því að stinga upp á sjálfum
síer sem þingmannsefni, kaus
"íálfan sig, lýsti sig rjett kjiirinn
bingmann fyrir fylkið og sleit svo
kiörþinginu.
Um 1830 var tala kjósenda í
Englandi ca. 250.000 i fylkjunum
og ca. 190.000 í bæjunum. Aðeins
1/32 hluti íbúa landsins hafði
kosningarjett. Ekki sýnist kosn-
ingafyrirkomulag það, sem hjer er
lýst, hafa verið svo sanngjarnt,
í’ð það gæti haft marga meðmæl-
endu)' eða verjendur, en svo var
'iú samt. Stærsti stjórnmálaflokk-
ur Englendinga á þeim tímum,
,,Toryar“, vildi hvorki láta rýmka
kosningarjettinn nje breyta kjör-
dæmaskipuninni. Á móti þeim
risu ,,Wiggarnir“, sem var annar
stærsti stjórnmálaflokkurinn og
vóru þá aðeins þessir tveir flokkar
uppi í Englandi og hjelst þannig
flokkaskiftingin þar í landi, að
stjórnmálaflokkarnir voru að eins
tveir uns jafnaðarmannaflokknum
óx fylgi.
Árið 1830 var barátta hafin til
þess, að rýmka kosningarjettinn
til Neðri málstofunnar og fá hann
í hendur hinum borgaralegu flokk
um eða miðstjettarmönnum. Jiilí-
byltingin á Frakklandi gaf l>ess-
um frjálslyndu kröfum byr undi'-
báða vængi og Wiggar unnu
glæsilegan kosningasigur nefnt ár.
Stóðu nú hinar hörðustu deilur
um kosningalögin í nærfelt tvö
ár milli Efri málstofunnar, sem í
engu vildi slaka til og Neðri
málstofunnar, sem með miklum
)neiri hluta bafði samþykt frum-
varp til frjálslegri kosningalaga.
Lauk þessa)’i sennu svo. en hún var
einhver hin snarpasta sem nokkru
sinni befir háð verið milli deilda
enska Pa)-lamentsins, að konungur
neyddist til þess, að veita Neðri
málstofunni lið og voru kosninga-
lögin samþykt 7. júní 1832.
Fögnuðurinn bjá þjóðinni yfir
staðfestingu kosningalaganna var
óvenju mikill. hátíðahöld fóru
fram viða, kirkjuklukkum var
bringt og jafnvel í barnaskól-
unum ljetu börnin í ljós fögnuð
vfir þessum úrslitum. Samkva'mt
hinum nýju lögum varð breytingin
á kjördæmaskipuninni sú, að um-
boð 111 þingmanna fyrir 56 lóðir ,
eða smáþorp, þar sem íbúar voru
innan við 2000 manns, voru af
þeim tekin, 30 bæir með íbúatöl-
una 2—4000 manns voru sviftir
fulltrúum sínum, tvö sæti náðust
með því, að stevpa saman nokk-
urum smábæjum í kjördæmi og
þessum 143 þingsætum, sem þannig
losnuðu, var úthlutað 65 til 43
stórbæja, 65 til fylkja, 8 til Skot-
lands og til írlands 5. Tala kjós-
enda jókst í sjálfu Englandi í
fylkjunum úr 250.000 í 370.000 í
bæjunum úr 190.000 í 290.000. Um