Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1936, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
109
Á miðvikudaginn kemur (8.
apríl) eru 100 ár síðan einn af
einkennilegustu og merkustu
mönnum á seinni hluta 19. aldar,
síra Oddur Vigfús Gíslason, fædd-
ist hjer í Reykjavík.
Hann var set,tur til menta, út-
skrifaðist úr lærða skólanum 1858
og prestaskólanum 1860. En ekki
tók hann þá prestvígslu og liðu
svo 15 ár. Var hann allan þann
tíma við sjómensku hjer á Suður-
nesjum og vann þá kappsamlega
að því að bæta hag sjómanna.
Átti hann margar hugsjónir til
bóta fyrir þá, en þær mæ,ttu
kulda og misskilningi eins og oft
vill verða um mestu nauðsynja-
mál og bjargráð. Á þessum árum
tók hann upp á því að gufubræða
þorskalifur og fekk verðlaun fyr-
ir gufubrætt þorskalýsi suður í
Bologna. Með því móti sýndi hann
íslendingum það fyrstur manna,
að gamla bræðsluaðferðin var
röng og hægt var að framleiða
hjer miklu betra og verðmætara
lýsi en áður hafði verið gert.
Á þessum árum komst hann í
kynni við ýmsa Englendinga og
ferðaðist með þeim um landið.
Talaði hann ensku vel og ávann
sjer vináttu ýmissa merkra Eng-
lendinga. Ferðaðist hann til Eng-
lands einu sinni eða oftar og
kynti sjer þar kristilega starf-
semi meðal sjómanna og slysa-
Varnastarfsemi. Vann hann og
langa hríð fyrir Kristilega smá-
ritafjelagið í London.
Prestvígslu tók hann 1875 og
þjónaði þá Lundi í Borgarfirði til
1878, en síðan var hann prestur
að Stað í Grindavík fram til 1894.
Hús'akynni voru þar smá og ljeleg,
en börnin 15 og fátækt í búi. En
það sagði síra Oddur, að sjer
væri ljettas.t um að semja ræður,
þegar ekki heyrðust orðaskil fyr-
ir hávaða í krökkunum og þrjú
eða fleiri væri á hnjám sínum og
baki. Sjálfur reri hann hverja ver-
tíð og var talinn afburða góður
formaður og ægði honum hvorki
sjóvolk nje svaðilfarir*. En kæmi
einhver til að finna prestinn, þeg-
ar hann var á sjó, var breidd hvít
voð á bæinn, og reri Oddur þá
þegar að landi hvernig setn á stóð,
því að preststörf sín ann’aðist
hann með mestu samviskusemi.
Síra Oddur var ■ annálaður ræðu-
maður og svo hefir gömul kona í
Grindavík sagt, að þeim þar finn-
ist þeir ekki hafa heyrt guðsorð
síðan hann fór. Sje'rstaklega var
Oddur frægur fyrir giftingarræð-
ur sínar. Þóttu þær svo góðar, að
menn lærðu þær ufanbókar. Fór
hann þá sínar eigin götur. Einu
sinni gifti hann hjón í Njarðvík-
um og hafði þá fyrir texta: „Það
* Einu sinni sigldi hann einn á 4
sða 6 manna fari í norðanroki frá
Reykjavík til Garðs. Þótti það gapa-
sigling, og var lengi í annálum höfð.
getur hvest þótt nú sje logn“.
Segir sagan að hjúskaparfley það
hafi mætt hvassviðrum.
En þrátt fyrir þetta helt hann
ótrauður áfram starfi sínu meðal
sjómanna og ferðaðist úr einni
veið’stöðinni í aðra til þe'ss að
berjast fyrir hugsjónum sínum.
Stofnaði hann svokallaðar bjarg-
ráðanefndir í verunum og var
þannig frumkvöðull slysavarna
hjer á landi. Hann brýndi það fyr-
ir sjómönnum að vanda sem best
allan útbúnað skipa, að hafa jafn-
an með sjer lýsispoka á sjó og að
hafa kjalfestupoka, sem hann
sjálfur mun hafa fundið upp og
látið búa til.
Árið 1892 rjeðist hann í það að
gefa út blað t’l þess að koma á-
hugamálum sínum í framkvæmd.
Var það sjómannablað og hjet
„Sæbjörg“. Kom það út mánaðar-
lega, en vegna fjárskorts gat hann
ekki haldið því út nema eitt ár.
í blaði þessu kemur hann víða
við. Fyrst og fremst e“ru það
slysiavarnirnar. Þar brýnir hann
það meðal annars fyrir sjómönn-
um hve nauðsynlegt þeim sje að
kunna sund. Sjálfur var hann
syndur eins og selur. En hann
kemur víðar við. Hann bendir
sjómönnum á það að þeir verði að
blóðga hvern fisk undir eins og
þvo fiskinn vel undir salt, svo að
hann verði góð verslunarvara.
Hann skrifar um þara og þang-
brenslu og hverjar aukatekjur
menn geti af því haft. Þá um
nauðsyn áttavita og að róðrar-
bátarnir sje of litlir. Þá talar
hann um hver nauðsyn sje að afla
góðrar beitu. Enn fremur um það,
að menn geti hænt fisk að vissum
slóðum og jafnvel stöðvað þorsk-
göngur með því að bera nógu vel
niður fyrir fiskinn hausa, slóg og
hrogn. Hann skrifar um kolaveiði,
línuveiði og hrognkelsaveiði og
hvern hag íslendingar geti haft
af þeim ef þeir stunduðu þær með
fyrirhyggju. En þá vi 11 hann líka
gera selinn útlægan og rjett dræp-
an, því að hann sje hinn vetsti
skaðræðisgripur fyrir þessar fisk-
tegundir. Og ótal margt fleira
falar hann um sem útgerðinni var