Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1938, Síða 2

202
LESBÖK MORGUNBLAÐ9INS
lialda si<^ á tjörniimi frá vori til
liausts.
]>aÖ brejrst <‘ifri, afi norðaustan
illviðri er í aðsigri, ef toppönd
keinur méð unfra sína á lindina.
sem er við norðausturhorn tjarn-
arinnar.
Eitt sinn í fyrrasumar g:í.t veð-
urspáir. um læsrð snðvestur í hafi.
Spámaðiirinn. sem bollalapði um
veðrið „næstu dægur“, var á tveim
áttum um stefnu. lægðarinnar; hún
mundi valda annaðhvort sunnan-
átt hjer á landi. eða þá norðan
op austanátt. Hann hu<rði þó, að
sunnanáttin mundi sigra. en full-
yrti ei<ri. Veður var kvrt 0" sjór-
inn þajrði úti fvrir ströndinni o<r
við sandfjörurnar. I þetta sinn
þurfti að ha<ra sjer við hevskap-
inn með hliðsjón af væntanlepu
veðri. ,Je<r sagrði við fólk mitt, að
vissast væri að búast við norð-
austan illviðri. því að toppöndin
væri nýlega komin í lindina ojr
væri óróle<r. En því meira fas er
á henni sem verra veður er í
nánd. — Þessi völva veðurspár
innar brást ei<ri. Næsta morgun
var komið norðaustan votviðri.
Lægðin hafði farið austur sunn-
an við landið.
Það er raiínaleg sannreynd, í
fuglaveröld sem í mannheimi, hve
úrvals einstaklingar eru fágætir.
Jeg nefudi áðan stórutoppönd á
nafn. Hún er afburða fögur og
tilkomumikil, einkum þó stegginn.
En fátt er af þeim fugli og horf-
ir til eyðileggingar um hennar til-
veru. Löggjöfin hefir gert sjer
það til smánar að gera hana rjett
dræpa að lögum, af því að hún
er fiskiönd — etur síli.
★
Brúsi (himbrimi) er stórfríð-
ur fugl og fágætur viðlíka og
stórmenni eru fágæt. En hann er
t'orspár um veður. Þegar til hans
heyrist, er vís von illviðra, og er
það gamalla manna mál. og sann
ast enn í dag.
Álftir vita á sig óveður, þann
ig að vindurinn kemur í stjel
þeirra og kvaka þær þá á flug
inu. Jeg hefi ótal sinnum svo að
segja þreifað á þessari veðurspá
álftanna.
Lómarnir væla undan illviðrum
og hávellau lætur hátt. En lóm-
ar syngja glatt undan góðviðrum.
Það þótti tíðindum sæta í hitt-
eðfyrra, þegar svartfugl fylti
hillur í Grímseyjarbjargi á þorra
og var þess getið um leið, að
gamlir Grímseyingar teldu það at-
hæfi svartfuglsins boða harðindi.
Svo fór, að veturinn varð fádæma
snjóavetur norðanlands og austan.
Eigi var kaldara í sjónuin en
venja er til. En hvernig vissi
fuglinn þessi snjóalög, fyrirfram.
í alauðu hafi?
Þá er það alkunnugt, að rjiip-
ur og mýs vita á sig á sumri harð-
an vetur. Um þeirra hátterni mun
jeg rita á öðrum stað, og sleppi
jeg þessvegna að útlista þau at
riði hjer.
*
Jeg sný mjer þá að fiskuuum.
Sjómenn hafa sagt mjer, að fisk-
ur bíti á öngla misjafnlega gráð-
ugt, eftir því hvernig sjávarföll-
um er háttað, og líka eftir því
sem vindar haga sjer. Af því að
jeg er landmaður, get jeg eig:
sagt frá tíðindum utan af fiski-
miðum. En jeg hefi stundað sil-
ungsveiði í hálfa öld og þó leng-
ur og hugað og hlustað eftir fram
ferði silunganna í auðu vatninu
og undir ís.
Það hefi jeg margsinnis „rek-
ið mig á“, að silungurinn veit á
sig veður og ókyrrist í vatninu
undan veðrabrigðum. Hann sækir
undir veðrið — áður en það kem-
ur í vatnið. Það sanuast þannig
m. a., að bröndurnar koma í lag-
net miklu fleiri en vanalega þá
nótt, sem er næst á undan óveðri.
Og ef veiðimaður er svo veður-
glöggur, að hann leggur net sín
við það land veiðivatns, sem veðr-
ið hvassa blæs frá, þá bregst varla
veiði. Þau höpp stafa af því, að
silungurinn er ókyr, fer á flug
um vatnið og lendir þá í netin.
Þetta hugboð silungsins kemur
honum að haldi á haustin, í giunn
um vötnum a. m. k., því að þá
getur stórhríð botnfylt grunn
vötn með því að hlaða saman
krapaförum við það landið, sem
er áveðra og ferst fiskurinn í
krapinu, ef hann væri þar. í þessu
dæmi er honum eðlisávísun til
hjálpræðis.
Það er reyndar furðulegt, að
silungur skuli vita á sig ókomið
veður í auðu vatni. En hitt sætir
þó meiri furðu, að hann veit á
sig veður undir álnarþykkum ís.
Jeg stundaði dorgarveiði á ung-
lings aldri, í grunnu vatni. Jeg
gerði mjer til gamans að liggja
á grúfu við vökina og horfa niðrí
til að athuga hátterni silunganna.
Þegar hvassviðri var eða kyrr
viðri í vændum, var silungurinn
hægfara og lystarlítill. Ilann kom
sveimandi hægt að önglinum og
ljet við agninu svo sem hann
væri að þefa af því, og fór svo á
burt jafnhægt sem hann kom.
Stuudum gat jeg sætt færi og
krækt undir neðri skoltinn, dorg-
að önglinum og veitt hann með
þeim hætti, þegar hann vildi eigi
„bíta á“.
En ef hvassviðri var í nánd,
komu bröndurnar á hraðri ferð,
sveifluðu sjer kringum öngulinn
og gleyptu svo agn og öngul.
Tvær uppsprettukvíslar liggja
að veiðitjörninni, önnur sunnan
og austan, hin norðaustan að
henni. Silungurinn sótti að suð-
austurvökinni undan suðlægum
vindi, en að norðausturvökinni
undan austlægri eða norðrænni
átt. Þetta sannaðist með því
móti, að jeg varð eigi var ann
ars kostar.
Það er kölluð — t. d. í Mý-
vatnssveit — gengd í silungi, þeg
ar hann er á ferðinni venju frem-
ur, í net eða að dorg. Þá er sálin
hans uppblásin af vindi eða loft
tegundum. En sál heitir sá belg-
ur, sem er innan í fiskinum milli
slógs og hryggjar. Ef til vill ger
ir þessi belgur fiskinn fjörugan.
Og vera má, að þessi þensla stafi
af breytingum, sem verði í vatn-
inu við það ásigkomulag, sem
skapast kynni í loftinu undan
hvössum bylgjum.
Jeg varpa þessum spurningum
fram fyrir vísindamenn, ef til
mín kvnnu að heyra.
Fjármenn hafa veitt því at-
hygli, að sauðfje er lystugra á
garða undan illri tíð en góðri.