Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1939, Qupperneq 6

62
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Orgclið ■ Odd&kirkju
Nýlejra var jeg staddur hjá
öldruðum kunningja míu-
um og hlustuðum við á útvarpið.
Einn af okkar írægu einsöngv-
urum var að syngja. Við vorum
sammála um, að það væri ómetan-
leg og dásamleg unun að geta
setið í legubekkuum heima lijá
sjer og hlustað á slíkan söng. Og
við vorum sammála um það, að
ólíkt væri þettu lífinu í fyrri
daga, þegar við áttum heima í
strjálbygðri sveit, í tómlætinu og
fásinninu. — Að vísu var suugið
á sveitaheimilunum í gamla daga,
en það voru helst gamaldags
sálmalög, þá er húslestrar voru
lesnir, og þótti nnglingum lítið í
það varið. ileiri tilbreyting þótti
það, er kveðnar voru rímur á
kvöldvökum í gamla daga, eða
lesnar sögur. I»á var hvert heim-
ili vátaf fyrir sig, ríki í ríkinu.
sem varð að standa á eigin fót-
um í þessu efni. En slíka þjóð-
hætti hafa menn lagt niður. Nú
er það útvarpið, sem annast alt
slíkt fyrir þjóðina. Þar les og
syngur einn fyrir alla þjóðina. A
því má vitanlega finna galla, eins
og flestu öðru, ef vandlega er
leitað, en um bað verður ekki
rætt hjer.
Yafalaust hafa verið hjer til
góðir söngmenn á öllum tímum.
Og sama mun mega segja um
iistamenn og listamannsefni í
iiðrum greinum. En í fvrri daga
vantaði þekkinguna og yfirleitt
flest hin vtri skilvrði til þess, að
slík listhneigð kæmi að gagni.
En nú er öldin önnur. Nú geta
allir, sem einhverja listhneigð
hafa, bvgt ofan á það meðfædda,
eða þroskað hinn meðfædda hæfi-
leika, bæði með bókfræðslu á eig-
in spýtur, eða með tilstyrk skól
anna, þrátt fvrir allan sultarsöng
nútímans. En út í það skal ekki
farið að þessu sinni.
★
Eftir að við kunningjarnir
hiifðum hlustað á sönginn í út-
varpinu, ræddusn við lengi um
breytingar tímans og framfarir
seinni ára. frá því að við vorum
drengir að alast upp langt upp
Eflir Þórð Jónsson
í sveit (fæddir um 1880). Báðir
áttum við það sameiginlegt, að
vera sjerstaklegu söngelskir og
kom okknr saman um, að ekki
hefðu framfarirnar verið hvað
minstar á sviði söngs og hljóm-
listar, enda þótt við hefðum ým-
islegt að athuga við þær breyt-
ingar og værum í vafa um, að þær
væru allar til bóta. Sökum aldurs
vorum við ekki alveg lausir við
karlagrobb, og má vera, að sú
lineigð hafi hindrað það, að við
gætum dæmt rólega og hlutlaust
milli þess nýja og hins gamla,
enda kom okkur saman um það,
að ekki væri hægt að líta með
fyrirlitningu á sönglist og hljóm-
list þá, sem iðkuð var á yngri ár-
um okkar.
Þessi kunningi. minn var alinn
upp í öðru bygðarlagi en jeg, og
höfðum við báðir ýmsar smásög-
ur að segja, hvor úr sínu hjer-
aði. En hvorugur okkar hafði að
vísu þekkingu til þess að meta
rjettilega og dæina hin „æðri tón-
verk“ nútímans. Slík listaverk
hljóta því að fara „fyrir ofan
garð og neðan“ hjá okkur alþýðu-
mönnunum með takmarkaða söng-
mentun. Athygli okkar beinist því
fyrst og fremst að því, sem er
einfalt og skiljanlegt,
★
Mín fyrstu kynni af hljómlist
eru þau, sem nú skal greina í
stuttu máli:
Þegar jeg var 9 ára (eða um
1890) kom jeg í fyrsta sinn í
Oddakirkju á Rangárvöllum. Þá
var prestur að Odda síra Skúli
Skúlason. Hann var eitthvert
mesta glæsimenrn í prestastjett
sinnar tíðar, stórmerkur maður
og athafnamikill hjeraðshöfðingi.
Kona hans var Sigríður Helga-
dóttir, systir dr. Jóns Helgasonar
biskups.
Jeg sat að framanverðu í kórn-
um hjá föður mínum. Þá áttu all-
ir bændur í Oddasókn sín vissu
sæti í kórnum — innri hluta
kirkjunnar. En konur höfðu vtri
helming kirkjunnar og áttu þar
sín vissu sæti. Þá var — að mig
minnir — nýkomið orgel í Odda-
kirkju, og voru þetta því fyrstu
kynni mín af slíku hljóðfærí. Og
einmitt af því er mjer þessi fyrsta
kirkjuferð mín að Odda einhver
minnisstæðasti atburðurinn frá
mínum æsku og uppvaxtaráruiu
Flest alt kirkjufólkið, sem var
mjög margt, hafði sest í sæti sín
og messuathöfnin hófst á venju-
legan hátt, Mjer fanst þctta alt
vera með alvöruþrungnuro og
lirífandi hátíðarbiæ. En þó er
mjer minnisstæðast, er hin tigu-
lega kona, frú Sigríður Helga-
dóttir, settist við hljóðt’ærið—
eftir að liafa raðað söngfólkinu
kringum sig — og tók að leika
á hljóðfærið og söngurinn hófst,
Þeim áhrifum og þeirri hrifn-
ingu, sem þessir tónar frá orgel-
inu höfðu á mig — þessir hljóm-
ar, sem jeg heyrði þarna í fyrsta
sinn á æfinni, mun jeg aldrei
geta fundið orð til að lýsa rjetti-
lega. Mig hafði ekki grunað, að
slíkt töfratæki væri til í þessum
heimi, eða að nokkur snillingur
væri til, sem framleitt gæti slíka
tóna, Jiessa tóna, sem gersamlega
hrifu og seiddu mína ungu barns-
sál og fluttu mig inn í óþekta og
óskiljanlega sæluheima. Mjer varð
þá ljóst, þótt ungur væri, að jeg
gæti ekki án þeirra lifað, ef líf
mitt ætti að verða nokkurt líf og
nokkurs virði. Ef til vill á nútíma-
kynslóðin, sem lifir á hinni miklu
framfara- og lífsþægindaöld, erf-
itt með að skilia það, hve við,
]>eir eldri, ólumst upp við lítil og
fábreytt lífsþægindi, og einnig
það. að jeg skyldi ekki hafa sjeð
eða hevrt til hljóðfæris fvr en jeg
var orðinn níu ára. En þá voru
ekki hljóðfæri í hverju húsi og
flestum sveitabæjum eins og nú á
tímum.
Jeg hefi aldrei, síðan jeg kom
til vits og ára, slept neinu tæki-
færi, sem mjer hefir boðist til að
hlusta á söng og hljómlist, og
oft orðið heillaðui og hrifinn. En
aldrei hefir þó hrifning mín náð
slíku hámarki og þegar jeg var
fvrst kirkjugestur í Oddakirkju.
þá aðeins níu ára, og sem mjer
mun ávalt verða ógleymanleg. Ef
til vill getur enginn skilið þetta.