Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1940, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
427
aldraður risnubóndi, Jón að nafni
Þórðarson. Hjálmur Pjetursson í
Norðtungu var þá þingmaður
Myramanna og ljet sig miklu
skifta öll hjeraðsmál. Andrjes
Fjeldsted var }>á 1 flva meðal á-
hrifaríkustu bænda hjeraðsins.
Unnu þessir bændur að því — og
ef til vill fleiri málsmetandi memi
— að fá Stafholtsey fyrir læknis-
setur. En þá voru góð ráð dýr.
Jón Þórðarson gaf kost á því að
víkja frá Stafholtsey með því eina
móti, að fá Norðtungu keypta ogí
lausa til ábúðar, en þar bjó þá
Hjálmur Pjetursson á eignárjörð
sinni og óðali föður síns. Urðu
þau úrslit, að Hjálmur seldi Jóni
Þórðarsvni Norðtungu, sem flutti
þangað, en Hjálmur gerðist leigu-
«*
grassía, verk- og vindeyðandi
dropar, lífsinsbalsam og plástrar
af ýmsum tegundum. Þá var einu
eða fleiri blóðtökumenn í flestum
sveitum og gátu margir þeirra líka
kipt í lið, þegar þess var þörf.
Fyrsta kastið eftir að hjeraðs-
læknir var kominn hjer til sög
unnar, hjeldu menn við sitt gamla
lækningakák, svo lengi sem ekki
var beinn voði á ferðum. Þá fyrsc
var læknis vitjað. Tannpína mátti
þá heita fátíð, en fór óðum að
magnast síðustu áratugi 19. aldar.
Botnlangabólgu hafði þá enginn
sveitamaður heyrt nefnda og »kki
berklaveiki. En lungrtatæringu
heyrðu menn nefnda og deildu
lærðir menn um það fram undir
síðustu aldamót, hvort hún væri
liði á Hamri í Þverárhlíð. Sýnir þí til hjer á landi. Hómópatalækning-
þetta dæmi, að ýmsir áhrifamenn J ar náðu hámarki um og eftir
hafa viljað mikið á sig leggja, til J. 1870. Drógu þær meðal annars
þess að hlynna að hag þessa unga’
læknis, sem náði strax miklu áliti .•
sakir manngildis og hæfileika.
^ s
Nú á dögum myndu flestir ætla,^
að það væri ofraun hverjum
manni að gegna læknisstörfum -i
því svæði, sem nú er skift í þrjú
læknisumdæmi. Þá var miklu
fleira fólk í sveitum en nú, en
mestu skifti þó. bvað hjeraðið var
óvegað. Alt að þrjátíu brýr eru
nú á, ám og giljum á þessu svæði.
sem þá voru farartálmar. Komst
því hjeraðslæknir Borgfirðinga oft
í krappan dans á þeim árum, líkt
og Sveinn Pálsson, sem Grímur
Thomsen kveður um. En alþýðan
í sveitum landsins var þá búin
að vera sinn eigin læknir frá kyni
til kyns. Fólkið þóttist kunna
fjölda ráða við ótal meinum. Voru
það kölluð „húsráð‘‘ á máli sveita-
rnanna. Mörg þessi húsráð voru
bæði handhæg og kostnaðarlítii,
svo sem munnvatn af fastandi
maga, sem ótæpt var notað við
sinadrætti, æxlum og æðahnútum.
Við hálsbólgu, sem þá var kölluð
kverkaskítur, var lagður illeppur
úr skóm þess sjttka. Óteljand'
læknisráð þessu lík kunni fólkið
á sína tíu fingur. Þá voru sumir
að brugga lyf og smyrsl úr jurt-
um, samkvæmt kenningum Egg-
erts Ólafssonar í Búnaðarbálki, og
enn aðrir höfðu dálítið hús-apótek
Voru þar uppsölumeðul, laxerolía,
[ nokkuð úr aðsókn til hjeraðslækn-
. ‘ is. Urðu tveir prestar í Þingeyjar-
’.-sýslu næstum átrúuaðargoð í þeim
Aefnum. Voru það Þorsteinn Páls-
son á Hálsi og Magnús Jónsson
á Grenjaðarstað. Leituðu margir á
þeirra náðir úr öllum fjórðungum
landsins, sem voru þjáðir af
ímynduðum eða raunverulegum
sjvikdómum. Urðu flestir þeirra
sjúku heittniaðir á mát-t hómó-
patanna, þótt nú sje blómaöld
]>eirra meðala löngu liðin.
Smátt og smátt fjellu öll hin
gömlu lnisráð og húsmeðul úr
sögunni, en fólkið snerist á þá
sveif að varpa öllu á herðar hinna
lærðu lækna. Páll Blöndal hafði
flesta þá kosti, að hið fylsta traust
væri borið til hans, bæði sem
manns og læknis. Hann átti jafn-
an úrvalsreiðhesta, bæði trausta
og vel alda, sem hann hafði ætíð
á takteinum, bæði sumar og vetur.
Tamdi hann hesta sina sjálfur og
kunni vel að gera góðan hest úr
göldum fola. Sat hann þá að sið
bestu reiðmanna og náði hjá þeim
fegurstu og bestu kostum gæð-
inga. Eru mjer minnisstæðastir
þrír af gæðingum hans, ljósskjótt-
ur, rauðskjóttur og rauðkúfóttur.
Alt voru þetta stólpagripir, sem
báru ljettilega þenna mikla mann.
sem aldrei var glæsilegri en þegar
Iiann var kominn gæðingum sín-
ura á bak, sem lutu vilja hans í
einu og öllu. Þurftu því sendi
menn að vera á ósviknum hestum,
til þess að geta fylgst með lækni,
þegar líf lá við, því þá reyndi
hann á þol gæðinga sinna.
Mentaferli Páls Blöndals er jeg
ekki kunnur, en ekki efast jeg
um það, að hann hafi verið strax
á námsárum strangur reglumaður,
eins og hann var öll sín embættis-
ár. Þótt hann neytti víns, var því
svo í hóf stilt, að engin dæmi
vissi jeg til þess, að hann sæíst
ölvaður. Jeg var með honum í
veislum, á fundum, sótti hann til
sjúkra og heimsótti liann í ýmsum
erindum og undir öllum kringum
stæðum Arar hann hinn virðileg-
asti siðgæðismaður, sem hafði ó-
bilugt vald vfir orðum sínum og
gerðum. Hann fylgdist vel með
landsmálum og var nokkuð heit-
ur í pólitík, ef hann mætti and-
t
mælum, en gætti þó sem endranær
orða sinna og gerða. í veislum og
gestaboðum sómdi hann sjer hið
besta. Glaður við hóf, en laus við
Ijettúð og gáska. Söngmaður var
hann góður, með bassarödd djúpa
og þýða.
Hann hafði mikið að segja í
hjeraðsmálum og sat lengi í sýslu-
nefnd sem fulltrúi Andkílinga.
Var hann þar sem annarsstaðar
áhrifaríkur og mikilsmetinn. Að
Iíkamsgerfi var hann hinn glæsi-
legasti, meira en meðalmaður á
hæð, íturvaxinn og þreklegur.
enda karlmenni að burðum. Skytta
var hann ágæt og hneigður til
veiðiskapar; við önnur störf, sem
hevrðu undir dagleg vinnubrögð,
sýslaði hailn lítið. En heimilisræk-
inn var hann í besta lagi og rjeði
fyrir um vinnulag og framkvæmd-
ir. Voru fjármál hans jafnan í
ágætu lagi og ukust efni hans með
ári hverju. Keypti hann góðjarð
irnar Stafholtsey og Iiangholt,
sem nú eru óðul sonarsona hans.
Með aldri varð hann nokkuð
þungfær og feitur og af öfundar-
mönnum var hann þá kallaður
hóflífur og kræsinn. Um van-
rækslu embættis varð hann þó
aldrei sakaður.
Ást hans á Vatnsdal og bernsku-
heimilinu, Hvammi, gat aldrei
kólnað, og eftir margra ára fjar-
Framh. á bls. 430.