Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1941, Blaðsíða 4

92
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Guðmundur Friðjónsson:
Eldgamlar vísur í umbúðum
Niðurlag.
átur eru gamlar í hettunni og
bólar á þeim heldur en ekki
í Fornaldarsögum Norðurlanda,
fyrir tilstilli Gestumblinda, í höll
Heiðreks konungs. Hjer verður ein
gáta talin sem er dóttir tóskapar
og tóvinnu, glettin og gamansöiu
á yfirborði og undirniðri:
Gettu hvað jeg gerði mjer til
gamans vinna: —
bjó jeg til fyrir blíðan svanna —
böggul milli rekkvoðanna.
Maðurinn vatt af snældu fyrir
kvenmann, lá í rúmi, undir brek-
áni, eða áklæði og bjó til hnykii
úr bandinu.
Önnur gáta er um ferðalag
manns, er datt á höfuðið:
Svefns mjer gaman glettu vann, —
gekk jeg framan dauðan mann,
storðar raman fák jeg fann, —
fór með sama á talbúann.
(Svefns gaman; myrkur; gekk
dauðan mann: veginn; storðarfák-
ur: bær — rakst á bæ; á talbú-
ann: fór á kollinn, höfuðið —
Dalakoll).
Yísan um björg er nokkurskon-
ar gáta, eða úrvals orðaleikur;
Ollur mönnum bjargar björg,
björgin hressir alla;
en að sækja björg í björg
björgulegt er valla.
Þessi vísa um björgina mun vera
skráð í Bragfræði síra Helga, sein
fjallar um rímnahætti, og er höf-
undur hennar þar ef til vill nefnd-
ur. En ekki get jeg nú gengið úr
skugga um það atriði.
Jeg hljóp áðan yfir vísu, sem
er augljós barnagæla:
Jeg skal kveða við þig vel,
ef viltu hlýða barnkind mín,
faðir þinn er að sækja sel,
sjóða fer hún mamma þín.
Þorvaldur Thoroddsen getur
þess í ferðasögu, að útselur hafi
verið mjög víða etinn norðanlands
á „selaárunum". Jeg buskaði stór-
um ösku og mykjuhaug fornan
fyrir 25 árum og gerði að sáð-
reit, sem var morandi af búfjár-
beinum, fiska og sela.
Þá er enn vísa sem er ávarp
til vorsins:
Jeg skal kveða við þig vel ef viltu
hlýða,
láttu ekki lundur skíða
langræknina hjá þjer bíða.
Þetta er kvenlega ljúft í sam-
anburði við ráðleggingu meistara
Jóns. Hann segir við syndara: að
honum sje skaðsamlegt að vera
svo langrækinn, að „reiðin úldni
í hjartanu“. Þetta mun tákna það,
að hjartað úidni, þegar það her
í sjer til lengdar fýlulyndi eða
orm ólundarinnar. „Þeir voru vitr-
ir þeir gömlu“, að sögn Guðmund-
ar mormóna. Og Hákon Hlaðajarl
ljet svo um mælt við Þorleif jarla-
skáld, að oft væri gott það sem
gamlir menn kveða. En Þorleifur
gerði sig gráskeggjaðan og hrum-
an á fæti, áður en hann gekk fyrir
jarl.
Þá mundi næsta vísa vera sprott-
in upp undan tungurótum lífs-
reynslu:
Enginn lái öðrum frekt,
einn þó nái falla.
Hver einn gái að sinni sekt.
'Syndin þjáir alla.
Þessi höf. hefir kunnað listina
þá, að skrifa skuld í sand. Vísurn-
ar sem nú voru greindar og kalla
mætti spakmæli, fremur en harna-
gælur sóma sjer vel á vörum
þeirra sem þekkja orðskviðinn
forna: Kennið þeim ungu að
ganga á guðsvegi, og munu þeir
eigi af honum beygja þegar þeir
eldast.
Annars gerðu gömlu Söngva-
Borgurnar og Kvæða-Kelarnir lír-
ið að því að prjedika fyrir hörn-
unum umfram það sem vísurnar
sjálfar gerðu og gera.
Spakmælavísur geta fallið í frjó-
an jarðveg, þó kveðnar sje yfir
börnum sem skilja þær eigi til
fulls fyrr en seint og „síðar meir“.
Endurminningin getur stundum á-
vaxtað höfuðstól;
Latur maður lá í skut,
latur var hann þegar sat.
Latur oft fær lítinn hlut.
Latur þetfa kveðið gat.
Þessi náungi gleymdi eigi að
snoppunga sjálfan sig, ásamt hin-
um. .Þessi bragarháttur er rík-
mannlegur. Og efni vísunnar er
eigi af vanefnum tekið. Staka
þessi getur litið framan í Háva-
mál, sem segja, að liggjandi úlfar
fari á mis við her og sofandi mað-
ur vinni eigi sigra. En morgun-
stund (þ. e. árvekni) gefur gull
í lófa. Þessir spekingar hafa fyrir
augum stundlegu gæðin. Þeirra
verður eigi án verið, meðan menn-
irnir eru nauðbeygðir til að krafla
í mold og drepa fingrum í kalt
vatn og saltan sjó. En sum al-
þýðuskáld horfa fram á veginn,
eigi skemra en stórskáldin, og sjá
gegnum holt og hæðir. Þeim er
sanngirni í blóð borin, eða þau
hafa áunnið sjer hana með lífs-
reynslu.
íslensk veðrátta er sjaldan á
báðum áttum og umsagnþ> skáld-
anna um hana eru sjaldan mæltar
á tæpitungu. Jeg kann eina vísu
sem stingur í stúf við aðrar veð-
urvísur að þessu leyti:
Yeðrið er hvorki vont nje gott,
varla kalt og ekki heitt;
það er hvorki þurt nje vott,
það er svo sem ekki neitt.
Höfundur þessarar vísu mun
hafa verið skyldur, líkamlega eða
andlega, bónda, sem var á næstu
grösum við mig, þegar 'jeg var
unglingur. Eitt sinn gerði illviðri'
á slætti, og urðu griðkonur hans
að forða sjer í húsaskjólið. Bóndi
gekk í smiðju og fór að dytta
að amboðum. -Hann kom inn í
baðstofu eftir nokkura stund og
var spurður eftir veðrinu. Hann
gaut hornauga til vinnukvenn-
anna, sem flúið höfðu inn irndan