Lesbók Morgunblaðsins - 30.03.1941, Blaðsíða 6

110
LESBÖK MORGUNBLAÐSIN’S
fram aðra óviðkomandi menn, er
jeg hafði svipuð kvnni af á aesku-
árunum.
Svo liðu árin. Jeg fór að „róa
suður“ í fyrsta sinn árið 1883, þá
19 ára að aldri; reri jeg þá í
Gróttu og fyrir hlut eins og þá
var enn algengast. Aflaðist vel og
varð árangur mjög góður. Næstu
2 vetrarvertíðir, 1884 og 1885, reri
jeg á Minni-Vatnsleysu og við
hlutaskifti eins og áður. Þær ver-
tíðir báðar urðu mjög aflarýrar
við innanverðan Faxaflóa og fiski-
göngur óvenjulega óreglulegar og
mishittar, enda þótt þær virtust
með eðlilegum hætti yst í Garð-
sjó. Var um kent sívaxandi neta-
lögum þar. Þóttu hinar margföldu
þorsknetagirðingar í Garðsjó
trufla mjög fiskigöngur og jafn-
vel útiloka þær algerlega frá hin-
um mörgu, áður aflasælu grunn-
miðum og verstöðvum í innau-
verðum flóanum. Arangurslaust
reyndist að jafnaði, að leggja net-
in annarsstaðar en í Garðsjó og
af því leiddi að þar myndaðist
ógurleg netastappa, sem brátt
drógst saman, fyrir föllum og sjó-
gangi, í óviðráðanlegar bendur og
risavaxna hnúta; var þá gagn af
þeim glatað með öllu yfir þá ver-
tíð og oft töpuðust netin alger-
lega, stundum full af fiski, grotn-
aði í hinum samantvinnuðu neta-
hnútum, sem stundum var bjarg-
að á land — eftir margra viknu
hrakning — með samtökum þeirra
sem hlut áttu að; en stundum
voru rúðir öllu sem flotið gat og
í náðist, en hurfu svo að lokum
í hafsins dimma djúp.
Út af þessu ástandi varð til
hin fræga fiskiveiðasamþykt fyrir
sunnanverðan Faxaflóa, er komin
var í gildi fyrir vetrarvertíð 1886
og bannaði algerlega, að viðlögð-
um sektum eða fangelsi, að leggja
þorskanet í sjó utan línu dregna
frá Stóra-Hólmi í Leiru beint á
Keilisnes. Með því áttu fiskigöng-
ur að geta farið óhindraðar inn
með landi alla leið í Hafnarfjörð.
Um þessar mundir var það far-
ið að tíðkast, að útgerðarmenn á
Suðurlandi tækja menn úr öðr-
um landshlutum er komu til að
stunda róðra, upp á kaup og fæði
m. m. Voru þessir aðkomumenn
þá kallaðir „útgerðarmenn" til
aðgreiningar frá hinum, sem reru
fyrir hlut af afla. Þetta fyrir-
komulag færðist í aukana á fiski-
tregðuárunum 1884 og 1885. Á
þessum árum hafði hlutur minn
ekki hrokkið fyrir útlögðum
kostnaði og því síður að jeg hefði
fengið eyris virði fyrir vinnu
mína. Mjer þótti ekki mega svo
til ganga í þriðja sinn, að inna
af hendi stranga vinnu í 10—11
vikur og fá engin laun fyrir.
Næstu vetrarvertíð, árið 1886,
rjeðist jeg því sem útgerðarmað-
ur hjá útvegsbónda nærri Reykja-
vík, sem var þektur að því, að
liafa bæði vilja og getu til að
borga gott kaup, sem þá var tal-
ið. Maðurinn, sem jeg rjeðist til,
var sjálfur formaður á áttæringi
og vorum við skipverjar 9 alls,
eins og venjulegt var á áttrónum
skipum. Af þeim voru 5 aðrir en
jeg samsveitungar mínir. Voru
þeir allir á besta skeiði, fáum
árum eldri en jeg og viðurkendir
dugnaðarmenn bæði á sjó og landi.
Aðeins 1 af þessum mönnum reri
fyrir hlut. Allir aðrir voru út-
gerðarmenn og heimamenn for-
manns.
Farið var suður í Leiru fyr en
venjulega. Þar var legið við því
sem næst alla þessa sögulegu og
minnisstæðu vertíð 1886, hina
fvrstu, sem áðurnefnd fiskiveiða-
samþykt var í gildi. Vertíð sem
frá byrjun til loka stóð í háspennu
margþættra lögbrota, lögreglijeft-
irlits og rannsókna, upptökum afla
og veiðarfæra, rjettarstefna, rjett-
arhalda, dóma og sekta. Þessi ver-
tíð öll var okkur fjelögum óslitið
spennandi æfintýri og strangt
starf, að mestu háð fyrir utau
ystu takmörk laga og rjettar.
Þetta æfintýri er of umfangsmik-
ið til þess að fella það inn í þess-
ar æskuminningar og hverf jeg
fráþví að sinni.
Næsta vetur eða vetrarvertíð
1887 og aftur 1888 rjeðist jeg
sem útgerðarmaðu rhjá Jóni ólafs-
syni í Hlíðarhúsum. Hann átti þá
nýlegan áttæring, er hann stýrði
sjálfur, og nefndur var „Ljett-
feti“. Virtist hann fullkomlega
bera nafn með rentu. Hann var
gangskip ágætt, bæði undir segl-
um og árum, „góður í sjó að
leggja“ og ljettur — eftir stærð
— á land að setja. Við vorum 8
hásetar Jóns á Ljettfeta, allir hin-
ir sömu báðar þessar vertíðir. Var
,jeg þeirra lang yngstur, nýlega
23 ára er jeg kom þangað fyrst.
Hinir allir höfðu þá lengi verið
hásetar Jóns og flestir Reykvík-
ingar að uppruna. Einn þeirra,
Þórarinn, var vinnumaður Jóns á
þeim árum, góður sjómaður og
fiskimaður hinn besti. Hinir 6 voru
Teitur í Stakk, þá háaldraður; Helgi
sonur Teits; Torfi Þórðarson frá
Vigfúsarkoti; Sveinn Guðmunds-
son í Sveinsbæ; Sigurður, sá er
fyrstur bygði Bræðraborg (með
Bjarna bróður sínum, og Jón Ei-
ríksson í Mörk, og reru þeir allir
fyrir hlut. Það var jafnan keppi-
kefli að róa fyrir hlut hjá Jóni,
enda munu ekki hafa átt þess
kost nema vaskir menn. Það mátti
líka með sanni segja — þegar hann
var kominn á flot á Ljettfeta me'ö
þessa menn sína — að „þar var
valinn maður í hverju rúmi“.
Þegar jeg kom fyrst til Jóns
Ólafssonar, laust fvrir byrjun ver-
tíðar 1887, varð dvölin á heimili
hans í það skifti fáir dagar. Var
þeim varið til síðasta undirbún-
ings flutningi á skipi, áhöfn og
veiðarfærum suður í Leiru og við-
legu þar yfir vertíðar, eins, og
venja hafði verið um margra ára
skeið. Auk Ljettfeta gerið Jón þá
út sex manna far er hann átti;
því stýrði Guðmundur Sigurðsson,
samsveitungi minn að uppruna, þá
vinnumaður Jóns, sægarpur mik-
ill, síðar tengdafaðir Hjalta hins
þjóðkunna framkvæmdastjóra í
Rvík. Guðmundur varð einnig sfð-
ar frægur fyrir hugrekki sitt og
snarræði, er talið var að hann
hefði bjargað áhöfn og skipi því
er hann var háseti á, í mannskaða-
veðrinu mikla 7. apríl 1906. Báð-
ar þessar skipshafnir Jóns settust
að í verbúð, er haun átti á jörð
sinni, Bakkakoti í Leiru.
Þá voru enn í fullu gildi 2
fiskiveiðasamþyktir fyrir sunnan-
verðan Faxaflóa. Sú eldri bannaði
að leggja net nokkursstaðar í sjó
fyrir 14. mars. Hin bannaði að
leggja net utan Stóra-Hólms—
Keilis-línunnar, Það var því fyrst