Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1943, Blaðsíða 2

210
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
var söng’vinnari þeirra foreldr-
anna. Hún var ágætis píanóleik-
ari og kennari og veitti honum
snemma góða tilsögn í píanóleik
og að nokkru leyti í tónfræði, og
hefir það gert sitt til að móta
skap sonarins. Ástin til móður-
innar var eitt af sterkustu öflun-
um í sál hans, og til hennar samdi
hann m. a. hið fallega lag við
kvæði Vinje: „Du gamle mor“.
Bergen var fæðingarbær Grieg,
eins og áður er nefnt, en í þá
daga var varla hægt að hugsa sér
ljörugra og margbrotnara um-
hverfi í Noregi. Á torginu í Berg-
en hittu bæjarbúar sjómenn og
i tvegsbændur frá fjörðunum í
kring og skiftust þar á varningi
og mynt og kjarnmiklum orðum.
Skipin, sem lágu á höfninni, juk-
ust sífellt að tölu. Þau sigldu til
framandi landa og sneru aftur,
lauguð ævintýraljóma og færðu
heim ný áhrif utan úr víðri ver-
öld. Bærinn var auðugur að sögu-
legum minjum, en Björgvinjar-
búinn horfði ekki eingöngu um
öxl; hann var lifandi og fram-
gjarn, hress í bragði eins og haf-
golan, sem lék um hann. Hann
var í nánu sambýli við náttúruna
og andstæður hennar, nægtir og
skort, hamsleysi og blíðu, storma
og stillur, skúrir og skin, þar
sem hver sólgeisli er notaður til
hins ýtrasta. Allt þetta hefir sett
sinn svip á Grieg og glætt hið
ríka hugmyndaflug hans meðan
hann dvaldi æskuárin heima í
Björgvin. Og þó að lund hans
væri sérstæð, þá var alltaf eitt-
hvað í fari hans, sem minnti á
Bergen og sveitirnar vestanfjalls.
I þessu hagstæða umhverfi
varð hann einnig fyrir sterkustu
áhrifunum á sviði tónlistarinnar,
því þar hitti hann einn af beztu
sonum Bergen, Ole Bull, þetta
undarlega sambland Amlóða og
Peer Gynt, snillingsins og barns-
ins, „norska Norðmanninn frá
Noregi“, eins og hann var vanur
að kalla sig. Grieg getur hans
ekki oft í bréfum sínum, en ef-
laust hafa hinar tíðu heimsóknir
hans á bernskuheimili hans talizt
til stærstu atburða æskuáranna,
og ævintýraljómi hans og snilli-
gáfur hafa laðað til sín ungan
hug hans. Ole Bull kom honum í
fyrstu kynnin við norskt þjóðlíf
og landslag, fært í búning hljóm-
listarinnar. Áhrifin voru ennþá
of ný og óvön, til þess að samtíð-
in gæti skynjað þau, og ennþá
var Grieg of ungur og óþroskaður
til þess að kunna að meta þessi
verðmæti. En þau mörkuðu spor
í sál hans og áttu sinn þátt í, að
hann lagði inn á þjóðlegar braut-
ir í tónsmíðum sínum.
Norsk tónlist stendur í þakk-
arskuld við Ole Bull fyrir þetta.
Edvard Grieg var ekki nema sex-
tán ára, þegar hann, fyrir áeggj-
an Ole Bull, var sendur til Leip-
zig, háborgar hljómlistarinnar á
þeim tímum. Bull hafði orðið var
við hina sérstæðu hæfileika pilts-
ins, og svo mikið þótti til álits
hans koma, að málið var þar með
útkljáð.
Aðalfögin, sem Grieg lagði
stund á meðan hann dvaldi í Leip-
zig, voru tónsmíðar og píanóleik-
ur. Menntunin, sem hann hlaut,
var bæði nákvæm og yfirgrips-
mikil, en samt sem áður lítur
Grieg með nokkurri beiskju til
dvalar sinnar í Leipzig. Honum
fanst, að hann hefði ekki lært
nóg. Telur hann að hið óhag-
stæða umhverfi hafi átt sök á erf-
iðleikum þeim og vanda, sem
hann varð síðar við að etja sem
þjóðlegt tónskáld. Það er a.
m. k. víst, að hið sérstæða og
auðuga eðlisfar Grieg hefir
ekki fengið útrás og þróun
í þýzka skólanum. Um það
hefir verið deilt, — en á álit
Grieg sjálfs hefir þegar verið
drepið, — hvort fyrstu námsár-
um hans hefði ekki verið betur
varið í París en í Leipzig. Burt-
séð frá hinum sérstöku aðstæðum
þeirra tíma, þá finna menn ef
þeir athuga gaumgæflega tón-
smíðar Grieg, að í þeim birtist
fremur franskur en þýzkur andi;
á þetta bæði við um harmoniska
og melodiska innsýn hans, og
hversu einföld, skýr og andrík
tónlist hans er og hinar impressi-
onistisku tilhneigingar, sem koma
fram í henni. Auk þess er það
eftirtektarvert og að sama skapi
táknrænt, að brezkir og franskir
hljómlistarmenn hafa betur
kunnað að skilja og meta tón-
smíðar Grieg, sérstaklega hinn
þjóðlega kjarna þeirra, heldur en
Þjóðverjar.
Á hinn bóginn hefir Grieg vita-
skuld lært mikið af þýzkri tón-
list, bæði af hinum gömlu klassik-
erum og mönnum eins og Sehu-
mann, sem dáðu rómantíkina eins
og hann. Taka menn ekki greini-
lega eftir skyldleikanum við
Schumann, t. d. í hinum dásam-
lega a-moll-konsert Grieg? En þó
að hann sé líkur tilsvarandi kon-
sert Schumann, þá er mismun-
urinn samt gífurlegur. Berið t.
d. 2. kafla Grieg saman við hinn
tilkomulitla, dálítið angurværa 2.
kafla Schumanns. Hér er á ferð-
inni andi, sem ekki á samleið með
þýzkri hljómlist.
Ef Grieg hefir geymt fáar
fagrar endurminningar frá Leip-
zig, þá urðu næstu ár hans í Dan-
mörku ennþá hamingjusamari og
árangursríkari. Margir vinir og
kunningjar hvöttu hann til dáða.
Þar hitti hann Niels Gade, sem
var Nestor danskrar hljómlistar
á þeim tímum. Og þar hitti hann
Ninu Hagenrup, sem seinna varð
kona hans. Hún var söngkona, og
hefir engin tekið henni fram í
túlkun hennar á söngvum Grieg.
Þar bar saman fundum hans og
R. Nordraak, og hafði það mikil
áhrif á tónlist hans. Brennandi
trú Nordraak á hinni þjóðlegu
list og á köllun sinni og Grieg til
að skapa norska listræna tónlist,
sem byggði á þjóðvísunum, hafði
djúp áhrif á Grieg og leysti úr
læðingi kraft þann, sem í honum
bjó. Honum var nú ljóst, hvert
skyldi stefna og hóf starf sitt
sem þjóðlegt tónskáld fullur
nýrra hugmynda og vinnugleði.
Fyrsti vitnisburðurinn um „um-
skiftin" voru humoreskurnar 4,
op. 6. Ef þær eru bornar saman
við sönginn „Jeg elsker dig“,
sem vissulega er dásamlegur, eða
hin fyrri píanóverk hans, þá
verða menn fljótt varir við hina
róttæku breytingu, sem orðið hef-
ir á stíl hans og tjáningaraðferð-
um.
Grieg langaði til að setjast að
heima í Noregi og framkvæma
hin þjóðlegu áform sín meðal