Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.1945, Blaðsíða 5

LESBÓR MORGUNBLAÐSINS
403
hún honum á eintal, sagði honum
aú taka allar ábreiður ofan af rúm-
unum heima hjá sjer og sauma
saman í einn stóan poka og korna
svo um kvöldið að vitja heysins.
Þetta gerði hóndi og var pokinn
látinn fullur af töðu eins og um-
talað var, og á fengur sá að hafa
borgið bústofni mannsins, því
næsta dag brá til hiáku. Glöð á svip
kvað hin ráðuga húsmóðir hafa ver
ið þegar hún sá á eftir manninum
með sleðann úr hlaði.
HercKs var gift Steini Jónssvni
bónda á Gautastöðum í Stíflu. Var
hann kvistur af stof-ni hinnar á-
gætu Stórnbrekkuættar. Mun vartf
ofsagt þó sagt sje, að Herdís hafi
verið sjerstæð gáfukona. Hún og
Sigurbjörg dóttir sjera Jóns
Reykjalín, voru á sínum tíma tald-
ar gáfaðastar konur um Norður-
land. Hefir mjer verið sagt af skil-
góðum mönnum, að vart muni hafa
verið gripið niður í þeim liókmennt-
um, sem almenningi stóðu þá til
boða, að ekki hafi Herdís kunnað
þar góð skil á. Enda má gera ráð
fyrir að bókakostur góður hafi
verið á heimili foreldra þeirra
svstra, því ella mundu þær vart all-
ar hafa verið svo fróðar, sem af er
íátið.
Minuug og athugul var Herdís
svo af bar, og það mun sönnu næst,
að við sem nú sjáum fjarlægar sveit
ir á svo auðveldan hátt getum ekki.
lýst vegum, vöðum á ám og öðrum
tortærum, sem oft hömluðu ferðum
vegfarandaus í þá daga, jafn greini
lega sem þessi kona gerði, en hafði
þó lítt eða ekkert farið út fyrir
takmörk sveitar sinnar. Til þess að
ljóst megi verða að þessi ummæli
um Herdísi eigi við rök að styðjast,
set jeg hjer frásögn Jóns Þorkels-
sonar fyrrum bónda á Svaðastöðum
í Skagafirði. En heimildarmaður
minn að þessari frásögn er systur-
dóttir Jóns (sem er enn á lífi). Jón
hitti Herdísi á Heiði í Sljettuhlfð
lijá Ólöfu dóttur hennar. Yar hún
þá mjög við aldur. Þegar talið barst
að því, að Jón var nýkominn úr
ferðalagi og það alla leið austan af
öræfum, tók hún að spyrja hann
frjetta aí ferðinni. Mátti hann
segja seru nánast frá öllu. Undrað-
ist hann m.jög hvað kunnug hún var
leiðinni, því um hverja smá á yissi
hún jafnt sem hinar stæi'ri, um alln
kirkjustaði, og í einu sagt allt. senx
nokkru máli skifti um sögustaði.
Og svo sagðist Jóni frá, að ef hann
gleymdi emhverju úr ferðalýsing-
unni hefði hún óðara leiðrjett hann.
Og til þess að ganga úr skugga um
hversu fróð hún væri í vegalýsing-
um, bað hann hana að lýsa fyrir
sjer öðrum leiðum, sem hann hafði
farið um landið, því Jón var fjöl-
farinn ferðamaður, og gerði hún
það á þann hátt, að ekki hefði ver-
ið skýrara frá sagt, þótt sjeð hefði
með eigin augum.
Sami heimildarmaður hefir einu-
ig sagt mjer, eftir sjera Tómasi á
Barði í Fljótum, að hann hefði aldr-
ei þekkt svo- gott minni sem Herdís
hafði, eða hitt svo fróða konu, því
s'vo hefði sjer virst, sem hún byggi
yfir ótæmanlegri fróðleikslind.
Það sem nú hefir verið sagt kem-
nr vel heim við munnmælasögu,
sem gengið hefir í Skagafirði til
þessa tíma, að sjera Einar hafi að
gamni sínu, þegar hann kom úr
kirkju, látið þær Herdísi og Guð-
rúnu fara með stólræðurnar, og
hafi þær gert það án fyrirstöðu.
Einn af sonum Herdísar, Jón, hafði
viljað fá leyfi til að læra, og þá
sjera Stefán, er seinna varð prest-
ur á Kvíabekk, fór í skóla, vildi
hann fara með honum, því þeir voru
á jöfnum aldri og vinir. En móðir
hans sagði, að það sem ekki væri
hægt að veita öllum sonunum, veitt-
ist ekki einum, því svo segði sjer
hugur um, að allir vildu þeir þá
braut ganga ef einn fengi. Og var
málið þar með útrætt. því ókleift'
mun liafa verið í þá daga að ganga
menntaleiðina, nema með öruggum
styrk ættingja, en vart gerlegt fyr-
ir bónda að kosta fjóra syni til
náms.
Ekki var Herdís eftirbátur systra
sinna hvað hagmælsku snerti, og
var hún með afbrigðum vandvirk á
slíka hluti. Fátt eitt mun nú vera
varðveitt af skáldskap þeirra systra,
en þó er eitt stef sem er landfleygt
eftir Iierdísi, en ekki veit jeg til að
það hafi verið prentað nema einu
sinni. Iín svo má þó vera, þótt mjer
sje það ókunnugt, en það er prent-
að í Þjóðvinafjelagsalmanaki árið
1917, og þá er látið fylgja því, að
það muni vera eftir sjera Hallgrím
P.jetursson. Vísan er svoná :
3 pr ■?; . .
Fæðast, gráta, reifast, ruggast,
ræktast, berast, stauta; gá,
tala, leika, hirtast, huggast,
herðast, vaxa, þanka fá,
elska, biðla, giftast greitt,
girnast annað, hata eitt,
eldast, mæðast, andast, jarðast,
æfi mannleg syo ákvarðast.
Sökum þess að þörf mun þykja á,
að færðar sjeu nokkrar sannanir
fyrir að vísan sje eftir Herdísi, vil
jeg geta þess, að fjölmargir sem nix
lifa muna, að Bessi Steinsson hrepp-
stjóri í Kýrholti, sonur Herdísar,
kenndi mörgum vísuna og sagði
hann hana eftir móður sína, og veit
jeg að öllum, sem þekktu Bessa,
muni þykja sönnunin óræk. því
hann var kunnur frððleiksmaður og
vandur í besta lagi. En svo eru önn-
ur rök, og þau að engu ómerkilegri,
því enn lifir norður í Skagafirði há-
öldruð merkiskona, Hallfríður, dótt
ir Björns dannebrogsmanns á Skálá
í Sljettuhlíð, ekkja Friðriks Stef-
ánssonar fyrrv. alþingism., og er hún
með öllu óskyld Herdísi eða vensl-
uð. Hún hefir gefið mjer vísúna
uppskrifaða, og læt jeg hjeF oíð-
Framh. á bls, 407.