Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1946, Page 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS » fiV*
121
ungs, einnig er nokkuð til hjer, af
afskriftum af ritum hans. Eru rit
þessi um óskyldustu efni sýna og
fjölhæfni og lærdóm sjera OddS.
— Segir og dr. theol. Jón biskup
Helgason, í Kristnisögu sinni, að
hann hafi verið: „Meðal lærðustu
presta á sinni tíð, kunni söng á-
gæta vel og var góður læknir,
skáld sæmilegt og stjörnufróður“.
— En Þorv. Thor. telur hann verið
hafa náttúrufróðastan íslenskra
manna á sinni tíð. Segir Þorvaldur
meðal annars: „--------Eftir orði
því sem af sjera Oddi hefir farið.
á hann að hafa verið mikill gáfu-
maður og í alt fær; með því að
hann var náttúrufróður hugðu
margir að hann væri göldróttur,
forspár og kæmi fátt á óvart“.
Góður læknir.
MEÐAL ritverka sjera Odds, er
lækningabók. Mun þó varla vera
þar um sjálfstætt ritverk að ræða,
heldur að mestu leyti þýðingu úr
þýsku. Er lækningabók þessi tal-
in vera með nokkru vísindasniði,
og sjúkdómarnir greindir eftir
limum og líkamspörtiim, er þar
margt sjúkdómsheita á íslensku,
einnig er þar allmikið um meðala-
gjörð. Enda hafði sjera Oddur
mikið orð á sjer fyrir lækningar.
Tókst honum fyrstúm manna, að
lækna hina hvimleiðu „sárasótt“,
sem þá var all útbreidd hjer á
landi, en fyrir aðgerðir sjera Odds,
tókst næstum að útrýma henni.
Hefir þetta væntanlega verið ein-
hverskonar næringarsjúkdómur,
eða öllu heldur fjörefna skorts
sjúkdómur, og læknaði sjera Odd-
ur veikina með meðölum, sem hann
hefir sjálfur búið til úr jurtaseiði.
En hann var mætavel að sjer í
jurtafræði, og samdi ritgörðir um
það efni, bæði á íslensku: „Um
jurtir“ og á latínu: „De herbis
medico ord.alphabetico“. — Er
það eins og nafnið bendir til, eink-
um um lækningajurtir og notkun
þeirra alment. Einnig samdi hann
rit: „Um farfa, blóðtökur, grasa-
og steinadyggðir“. Gefur nafnið til
kynna, að þar muni nokkuð gæta
hindurvitna og hjátrúar aldar-
farsins.
Sjera Oddur kunni skil á mörg-
um íslenskum jurtum og greinir
frá vaxtarstöðvum þeirra, einnig
tilfærir hann íslensk nöfn á jurt-
unum og það jafnvel þeim, sem
eru mjög fágætar. og gefur sum-
staðar lýsingu á útliti þeirra. Enda
er kunnugt um að hann átti jurta-
safn.
Ekki var Jón Guðmundsson
„lærði“ þó sjerlega mikið hrifinn
af grasa þekkingu sjera Odds: —
— „Sá sig þekkir ekki (þekkir
ekki takmörk sín) Reynivalla Odd
ur, sá rangtrúaði“, segir Jón. Á
hann þar auðvitað við, að sjera
Oddur dragi rangar ályktanir, en
ekki að hann sje trúvillingur. Var
Jóni „lærða“ og illa við sjera Odd,
sökum þess að hann hafði verið
skipaður dómsmaður til að dæma
í máli Jóns, árið 1631. — En Þorv.
Thor, segir: „í grasafræði er þó
Oddur auðsjáanlega Jóni miklu
fremri".
Læknisnám sjera Odds.
SAGT ER að sjera Oddur, hafi
numið „læknislist“ af enskum
lækni, er vetursetu hafði í Skál-
holti. — Á þeim tímum var öllum
þeim mönnum, sem ekki voru
þegnar Danakonun^s, eða úr „ríkj
unum“, eins og það var orðað,
bönnuð veturseta á íslandi. Með
brjefi 1545. var þó sú undantekn-
ing gerð, að „Bartskerar“ (hand-
læknar) mættu liggja hjer I landi
með fógetans leyfi og samþykki,
þeir sem vilja verá landsmönnum
til gagns og góða og græða vilja
fólk“. — Að sjálfsögðu var þeim
heimilt að taka sanngjarna þókn-
un fyrir læknisverk sín. — Einnig
máttu skipbrotsmenn hafa vetur-
setu hjer, að víta lausu, svo og
unglingar sem læra vildu tungu
vora, þó að þeir væru ekki úr
„ríkjunum".
Hver þessi enski læknir hefir
verið, sem sjera Oddur lærði hjá;
mun ekki auðvelt að segja með
vissu. En ekki virðist þó fráleitt
að ætla. að það hafi verið maður
sá, er Vallholts-annáll g'etur um,
við árið 1644. Þar segir: „19. ágúst
deyði Vilhjálmur Vilhjálmsson,
enskur maður, er lengi bjó í For-
sæludal (Vatnsdalshrepp í Húna-
vatnssýslu) 60 ára, guðrækinn,
meinlaus og góðgjarn“. — Að Vil-
hjálmur enski, hafi verið læknir,
sjest af sama annál, við árið 1667,
þar segir: „— — Bólan gekk um
Víðidal og Vesturhóp. Úr henni dó
Vilhjálmur sonur Vilhjálms lækn-
is hins enska“.
Ef Vilhjálmur þessi, er sá enski
læknir, sem sjera Oddur lærði hjá,
sem virðist mjög sennilegt, hefir
hann verið ungur maður, senni-
lega um tvítugt, er hann kom hing
að til lands, væntanlega á fyrstu
árum 17. aldarinnar, og dvaldi í
Skálholti. En þá hefir sjera Oddur
verið kominn á fertugsáldur ög
orðinn prestur í Grindavík. Vafa-
lítið hefir hann þá, verið búinn að
kynna sjer lækningabækur. en
viljað nota tækifærið seni bauðst,
og brugðið sjer til Skálholts og
dvalið þar yfir vetrartímann, til að
nema meira í læknisfræðinni, með
tilsögn kunnáttumanns. — En í þá
daga var læknisfræðin næsta fá-
brotin við það sem nú er, og fyrir
mann, sem áður hafði aflað sjer
þekkingar í þeirri grein, gat eitt
vetrarnámskeið orðið töluvert
notadrjúgt.
Vilhjálmi enska, hefir fallið vel
að vera hjer á landi. og geðjast að