Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1946, Blaðsíða 4

416
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Sólarlag við Hestgerðislón í Suðursveit. C. Mannerfelt foto 1936.
og engan að. utan guð cinn“. (Safn
t. s. Isl. I., bls. 108).
Biskupaannálarnir ern skrifaðir í
Skálholti á fyrsta áratug 16. alclarinn-
ar og höfundur þcirra cr fæddur 1;>48.
I’cir tncga því tdjast næsta örugg
heimild um þertnan atburð. Fitjaann-
áll tekur upp sömu frásögn. Þessa sjó-
slyss er gctið hjá Espólín og víðar, en
allstaðar virðist mega rekja frásögnirta
til Biskupaannála. í lýsingu Kálfafells
staðarsóknar frá 1855, sem er með
hendi séra Jóns Sigurðssonar, en und-
irskr.ifuð, og efalaust samin af sóknar-
prestinuin borsteini Einarss. cr sagt,
að drukknað hafi 93 menn við Hálsa
og sama hcfur Danicl Bruun skráð og
hefur þtfð eftir heimildarmönnum
sínum að 8 bátar af 18 hafi farist,
(talan 1§ er öruggt einkenni þess að
frásögnin cr búin að fá á,sig þjóðsagn-
arblæ), og hafi þeir sumpart verið
mannaðir Suðursveitungum. í sagna-
safni Guðnjundar Jónssonar í Hoffelli
(Lbs. 1585 8°, bls. 3—6 — 322) cr sú
frásögn að 18 (!) skip hafi róið til
fiskjar úr Ilálsahöfn þennan dag og
hafi öll farist nema eitt. F'ormaður
skipsins sem af komst hét Bjarni.
Hann náði íandi heilu og höldnu
nokkuð vestan við Hálsa og heitir
siðan Bjarnahraun og Bjarnahrauns-
sandur, þar stem hann lenti. Mælti
hann svo um, að þar skyldi aldrei
skip farast í Iendingu og hefir það
þótt rætast síðan. Sögn er og, að
presturinn á Kálfafellsstað hafi verið
á því 'skipi sem af komst.
í verbúðum Norðlinga var maður
sem Ingjaldur hét, hann var forn í
skapi og átti ekki samlynt við fjelaga
sína. Þótti honum þeir „brúka óskikk
og ljótt orðbragð“. Ilann bjó því
einn sjer í verskála. Nóttina fyrir
skipstapann heyrði hann vísu kveðna
fyrir utan skáladyrnar. Sú vísa er
ekki varðveitt óbrjáluð, en hún varð
til þess að Ingjaldur hjelt sjer heima
skiptapadaginn.
Önnur sögn er, að Ingjaldur hafi
verið maður, sem dæmdur hafi verið
til lífláts næsta vor en verið látinn
róa þessa vertíð á einu af þeim kon-
ungsskipum sem haldið hafi verið út
frá Hálsahöfn. Hafi hann nauðugur
farið á sjóinn skiptapadaginn vegna
þeirrar vísu er hann hafði heyrt
kveðna nóttina áður. Hann var sá
eini er rak lifandi í land og voru hon-
um gefnar upp sakir um vorið.
Þá er og sögn að rauðkembingur
hafi grandað skipunum. Skipin voru
á fiski og lágu þjett saman utan það
eina, sem af komst. Illhvelið hvolfdi
þeim hverju af öðru en skipverj-
arnir á því skipi sem var eitt sjer sáu
hverju fram fór og rjeru lífróður til
lands með illhvelið á eftir. Rauð-
kembingurinn 'dró á og tóku þeir þá
það ráð að róa upp á Styrmissker, sem
sjór flæðir vfir á flóði. Var það jafn-
snemma, að þeir sluppu yfir skerið
og hvalurinn náði þeim. Svo mikið
var kaStið á honum að hann lenti
upp á skerið og festisf þar og sprakk
síðan en skipið náði landi.
Bruun getur þess að nokkrir Norð-
lingar hafi orðið eftir í Suðursveit til
að sjá ekkjum þeirra er drukknuðu
farborða. Þrír bátaeigendur, Skarði,
Teitur og Bjarni, eiga að hafa ílenst
í Suðursveit og byggt sjer smábýli
þar sem nú heitir Skarðahraun, Teits-
hraun og Bjarnahraun. Þóttist Brutin
hafa fundið bæjarleifar hjá Skarða-
hrauni.
Almennt mun talið að sjósókn
Norðlinga úr Suðursveit hafi lagst
niður eftir hinn mikla mannskaða og
vegna hans. En við n^nari athuguni
hlýtur sú spurn,ing að rakna, hvort
þetta geti verið eina orsökin til þess
að útræðið við Hálsa lagðist niður.
Þótt þarna væru mikil afhroð goldin
eru þau. því miður, ekki einsdæmi í
sögu íslenskra fiskiveiða, en ekki veit
jeg til að aðrar verstöðáar hafi niður
lagst af þeirn orsökum einum, nema
þá um stuttan tima. Yfirleitt hættir
mönnum við að gera of mikið úr þýð-
ingu einstakra viðburða og gleyma
þ'ví að þeir eru aðeins einn hlekkur
í óslitinni orsakakeðju. Lykilinn að
hinni eiginlegu orsök til að Norðlingar
liigðu niðirr sjósókn frá Hálsaósi, er
að minni hyggju að finna í lýsingu
Þorsteins prests Einarssonar á skerj-
unum við Hálsa í áður nefndri sókn-
arlýsingu. Þar segir: ,,Er það skerja-
klasi nokkmf sem sjaldan sjest upp
úr sjó, en brýtur hvarvetna á, hann
er næstum landfastur á öðrum enda,