Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1948, Qupperneq 1

Arni Öla:
KAUPMENNí
GRÓFIMNI
Fyrsti kaupmaður í Revkjavík
MAÐUR er nefndur Johan Christjan
Sunchenberg. — Hann var forstjóri
konungsverslunar hjer og innrje*ting-
anna. Fyrstu ár hans var verslunin
úti í örfirisey, en eftir að innrjett-
ingarnar voru komnar, þótti ekki
hcntugt að hafa hana þar og voru
verslunarh' sin, 4 að tölu, flutt til
Reykjavíkur á árunum 1779—80 og
sett niður norðan við hús innrjetting-
anna, vestanvert við Aðalstræti, upp
af Grófinni.
Sunchenberg þótti all-harðdrægur í
viðskiptum, og er það nefnt sem dæmi,
að 1783 tók hann upp þann sið að taka
af mönnum upp í skuldir peninga,
sem þeir ætluðu að kaupa fyrir. Þegar
stjórnin vissi þetta harðbannaði hún
slíkt athæfi og áminnti hann um að
gæta meiri sanngirni í viðskiptum.
Sunchenberg hefur þó látið eftir
sig betri minningu en þessa. — Hann
kom fyrstur manna með uppástungu
og ráðagerðir um það, að stofna skóla
í Reykjavík. Ætlaðist hann svo til að í
þessum skóla væri 20 fátæk börn.
víðsvegar af landinu, 10 stúlkur og 10
drengir, og nytu þar fræðslu og upp-
eldis frá 7—15 ára aldurs. Vildi hann
hafa skólann í Hlíðarhúsum og gerði
ráð fyrir að stofnkostnaður hans yrði
Verslunarhús Sunchenbergs 1802
719 rd., en árlegur rekstrarkostnaður
620 rd. Fekk hann sóknarprestinn.
sira Guðmund Þorgrímsson, til þess
að semja reglugerð fyrir skólann. Fje
til að standast útgjöld skólans bjóst
hann við að fá með samskotum, bæði
hjer og erlendis. Þetta var fimm ár-
um eftir að konungsverslunin fluttist
til Reykjavíkur. Setti hann nú upp
guðskistu í sölubúðinni í því skyni að
safna f je til skólans. En þegar Lewet-
zow, stiptamtmaður á Bessastöðum,
frjetti þetta, varð hann afar reiður.
Sendi hann kaupmanni harðort ávít-
unarbrjef fyrir að hafa dirfst að gera
þetta án leyfis konungs, skipaði hon-
um að taka guðskistuna burtu innan
24 stunda og láta sig fá skýrslu um
hve mikið hefði gefist.
Þannig fór þessi góða fyriiætlan
Sunchenbergs út um þúfur.------
Reykjavík fekk kaupstaðarrjettindi
1786. Bjuggu þá ekki nema 18 fjöl-
skyldur á kaupstaðarlóðinni og var
Sunchenberg langfremsti virðingar-
maður hins nýa. kaupstaðar. Þá gat
ekki heitið að hjer væri neinir mennta
menn nje embættismenn. Stiptamt-
maðurinn sat á Bessastöðum, landfó-
geti í Viðey, lögmaðurinn uppi í