Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1952, Blaðsíða 7

Bfc LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
147
ið og merki eftir þau hafa fundizt
á 1450 stöðum á jörðinni.
Stundum rekst jörðin á hala-
stjörnu og geta þá komið svo stór-
ir loftsteinar að viðlendum byggð-
arlögum og borgum væri voði bú-
inn ef þeir lentu þar. Stærsti loft-
steinninn, sem sögur fara af er sá,
sem myndað hefir Chubbs-gíg í
Kanada. (Sjá grein um hann í
Lesbók 10. febr. 1952).
Tveir stórir loftsteinar hafa skoll-
ið á jörðinni síðan um seinustu
aldamót. Annar þeirra kom niður
í Síberíu árið 1908 og varð af svo
mikill vábrestur, að hann heyrðist
í 900 mílna fjarlægð. Þarna var
mikill skógur áður, en nú varð bert
rjóður á 100 fermílna svæði um-
hverfis, og jarðskjálfti fannst í
3300 mílna fjarlægð. Loftþrýsting-
urinn af árekstrinum varð svo
mikill að menn blátt áfram fuku
þótt þeir væri staddir margar míl-
ur frá árekstursstaðnum.
Árið 1947 kom annar loftsteinn
niður í Síberíu, 200 mílum fyrir
norðan Vladivostock. Loftþrýsting-
urinn varð svo mikill að hann
braut kletta og reif stórar eikur
upp með rótum og þeytti þeim
þrjár mílur upp í loftið.
Ýmsir vísindamenn halda að
þessir loftsteinar hafi verið brot úr
hnetti, sem sundrast hafi fyrir örófi
vetra. Telja þeir að þessi hnöttur
hafi verið úr járngrýti. Þeir þykj-
ast líka hafa fundið, að hnöttur
þessi hafi verið minni en jörðin
og gengið umhverfis sól á milli
Marz og Júpíters.
Jiirðin er skopparakringla.
Þótt oss virðist jörðin stöðug, þá
er hún mjög laus í rásinni. Hún
snýst um möndul sinn alveg eins
og skopparakringia og hraðinn er
rúmlega 1000 mílur á klukkustund
hjá miðjarðarlínu. En svo vagar
hún líka, alveg eins og skoppara-
kringla, en sú hreyfing er svo hæg,
að hún er 26.000 ár að taka eina
„dýfu“. Á þessu tímabili færist
norðurheimskautið úr stað og fer
eina hringferð. Eftir svo sem 12000
ár er Polaris ekki lengur pólstjarna,
heldur verður þá hin bjarta stjarna
Vega orðin að pólstjörnu.
Þessi dýfa, sem jörðin tekur, staf-
ar af aðdráttarafli sólar, tungls og
hinna jarðstjarnanna í sólhverf-
inu.
Jörðin snýst um sjálfa sig einu
sinni á hverjum 24 klukkustund-
um, en jafnframt gengur hún í
kring um sólina einu sinni á ári
með 18% mílna hraða á klukku-
stund. Þar að auki berst hún með
sól og plánetum 13 mílur á hverri
sekúndu með tilliti til næstu
stjarna. Og enn er að telja að hún
fylgir sól og stjörnum með 200
mílna hraða á sek. á flugi þeirra
með hliðsjón af öðrum sólhverfum
í Vetrarbrautinni. Og þetta er ekki
nóg, hún snýst einnig og flýgur
áfram með Vetrarbrautinni, sem
snýst um sjálfa sig eins og geisi-
legt hjól einu sinni á hverjum 200
miljónum ára.
'r- ******
Aldur jarðar.
Hvernig skapaðist jörðin? Því
er ekki gott að svara, segja vís-
indamennirnir. Hitt er auðveldara
að segja hvað hún er gömul. Það
er hægt að reikna eftir útgeislan
geislavirkra efna, svo sem úraní-
ums og thoriums, hve lengi þau eru
að breytast í blý. Af því hve mik-
ill blýforði er á einhverjum stað
í jÖrð, má reikna hve lengi úraníum
hefir þar verið að breyta sér í blý,
en þó er það álíka nákvæmt og
að dæma eftir öskuhrúgu hve lengi
eldur hafi brunnið þar.
í elztu jarðlögum, sem þekkjast
finnst úraníum, sem er orðið að
blýi og menn telja að minnsta kosti
3000 milljóna ára gamalt.
Nýustu kenningar um það hvern-
ig jörðin hafi orðið til, eru þær að
hún og hinir aðrir hnettir í sól-
kerfinu hafi orðið til úr þoku-
mökk. Hafi jörðin þá fyrst verið
köld, en síðan hitnað innan vegna
geislavirkra efna. Og sumir stjarn-
fræðingar halda því nú fram að
allir himinhnettir hafi myndast á
svipuðum tíma.
Jörðin er altaf að breytast.
Síðan jörðin skapaðist hefir hún
orðið fyrir miklum búsifjum og
breytingum. En nú virðist flest hér
vera komið í fastar skorður, nema
þegar jarðskjálftar ganga. Það er
þó ekki svo. Jörðin er altaf að
breytast.
Ýmsir jarðfræðingar halda að í
fyrndinni hafi jörðin verið eintóm
bráðin leðja grjóts og málma, en
svo hafi farið hér sem annars stað-
ar að þyngri efnin hafi orðið und-
ir, svo sem járn og aðrir málmar,
en léttari efnin orðið ofan á, svo
sem grjótið, og myndað þar skurn.
Þegar nú skurn þetta kólnaði og
harðnaði, sprakk það allt og rifn-
aði, en ógurlegir gosstrókar stóðu
upp um allar rifur og sprungur og
bráðið grjótið flæddi yfir yfirborð-
ið og myndaði þá skorpu, sem nú
er utan á jörðinni. Var þetta aðal-
lega blágrýti, enda er það alls stað-
ar undir öðrum jarðlögum. Svo
kom granit og af því að það var
léttara, hlóðst það upp og mynd-
aði meginlöndin. En af innri þrýst-
ingi lagðist yfirborðið sums staðar
í fellingar og þá tóku að myndast
fjöll. Og þau eru enn að myndast.
Jarðfræðingar segja að mikil ó-
kyrrð sé stöðugt í iðrum jarðar og
þar fari straumar glóandi leðju og
þrýsti á yfirborð jarðar svo að
það ýmist lækki eða hækki og fari
í fellingar, eins og gólfdúkur, sem
dregst til.
Frh. á bls. 150.