Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1954, Side 1
FSfÆPA G I S L 1
átti í þrjátíu ára striði við kirkju-
stjórnina og var tvívegis bannfærður
ÞAR SEM VÉR höfum fengið vitneskju um, að á Voru landi, íslandi,
sé margir forhertir og harðsvíraðir menn, sem láta sér sæma að
skeyta lítt eða ekki um áminningar prestanná og kirkjusiðina, en slíku
virðingarleysi verður að refsa harðlega, þá biðjum Vér yður að brýna
það alvarlega fyrir sýslumönnum í Voru nafni, að þeir j'efsi á við-
eigandi hátt þeim óguðlegu mönnum, er gera sig. seka um slíkt, öðr-
um til viðvörunar. Þar með skeður Vor vilji.
(Konungsbréf Friðriks III., til Henrik Bjelke, dags. 3. maí 1650).
¥ ÞJÓÐSÖGUM Jóns Árnasonar
segir, að þegar séra Snorri
Björnsson (síðar á Húsafelli) var
prestur í Aðalvík um miðja 18. öld,
voru „sumir bændur (á Ströndum)
svo fornir í skapi að þeir sóttu
hvorki kirkju né helgar tíðir; komu
þeir saman að Hombjargi og af-
leysti þar hver annan einu sinni
á ári. Voru það þá skriftamál
þeirra: „Ég er eins og ég var í fyrra,
og engu betri.“ Miklar sögur ganga
og um að séra Snorri hafi átt í
brösum við þá, og sé nokkuð hæft
í þeim sögum, þá hafa Hornstrend-
ingar verið sjálfstæðari í hugsun
en aðrir, því að mikinn kjark
þurfti þá til þess að rísa upp gegn
boðum kirkjunnar. Um það segir
dr. Páll E. Ólason svo í ritgerð um
Jón Guðmundsson , lærða (Safn
V.):
„Þeir menn allir, er nokkuð
hvörfluðu frá kenningum kirkj-
unnar eða fór sinna ferða um skoð-
anir, urðu fyrir ofsóknum ef þeir
létu skoðanir sínar uppi. Telja má
að þetta ástand heldist hér á ís-
landi lengi fram eftir 18. öld, svo
vart dirfðist nokkur maður að gera
nokkuð uppskátt um hugsanir sín-
ar, þær, er ætla mætti, að riði í
bág við kirkjuna; vera má og, að
fáir hafi fundið innri hvöt til þess.
Yfirleitt ber ekki á trúarskoðunum
manna hér á landi á 17. öld og fram'
eftir 18. öld. í þeim efnum varast
menn að láta uppi aðrar skoðanir
en þær, sem lög kirkjunnar mæltu
fyrir um, enda voru mönnum of-
sóknir vísar ella. Ekki mátti við
því búast, að óbreyttir alþýðumenn
hefðu hug eða hugsun til þess að
birta skoðanir sínar, ef í bág riðu
við kirkjuna. Það mun mega telj-
ast einsdæmi á þessum öldum, að
bóndi nokkur, er Gísli hét og bjó
á Rauðalæk í Holtum, þverneitaði
með öllu að fara til altaris, svo sem
lög kirkjunnar sögðu fyrir um“.
Frá þessum manni skal nú sagt
hér nokkuru nánar og stríði hans
við kirkjuvöldin í 30 ár.
/"''ÍSLI var Ólafsson og mun hafa
^ verið fæddur um 1660. Hann
var kallaður Fræða-Gísli og bendir
það til þess að hann hafi ástundað
að afla sér þekkingar og hefir ef
til vill komist yfir einhverjar er-
lendar bækur um heimspekileg