Lesbók Morgunblaðsins - 05.06.1954, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
383
3. maí 1650. Þessi dómur var bor-
inn undir prestastefnu á Þingvöll-
um þá um sumarið og var þar
staðfestur, en Gísla þó gefinn árs-
frestur til þess að áfrýa honum.
Gísli lét þetta allt sem vind um
eyrun þjóta, enda varð ekkert úr
því að þessi hótun yrði fram-
kvæmd. Honum var aðeins birtur
dómurinn og látið þar við sitja,
nema hvað sóknarprestur og pró-
fastur voru alltaf öðru hvoru að
áminna hann næstu árin, og auk
þess biðja fyrir honum á prédik-
unarstóli.
Jóni biskupi Vídalín leiddist þóf
þetta, en vissi ekki hvernig hann
ætti úr því að greiða. Kirkjan gat
refsað mönnum með því að setja
þá út af sakramenti, en þegar þeir
höfðu sjálfir sett sig út af sakra-
menti, vildu ekkí hlýða aga kirkj-
unnar og hræddust ekki refsingar
sýslumanna, þá var ekki hægt að
ná sér niðri á þeim nema sam-
kvæmt Norsku lögum (II., 9. kap.
11. gr.) en þar var svo ákveðið:
„Þar sem öll soddan áminning og
ströffun vill ennú ekkert hjálpa,
en verður framvegis foragtað, þá
skal sóknarpresturinn, eftir það
hann hefir ráðfært sig við prófast
og biskup, lýsa þrjá sunnudaga til
banns, og þar fyrir utan títt og oft
áður gera bæn af prédikunarstóln-
um og áminningu fyrir sömu per-
sónu. En ef engin þekkjanleg betr-
un fram kemur ímidlertíð, þá skal
presturinn síðan með nafni útilykja
sömu persónu af guðs söfnuði og
samkvæmi og brúka þann mata,
sem í ritualnum finnst. — Sá, sem
bannsettur er, má ei meðtakast til
kvöldmáltíðarinnar sakramentis,
ei heldur vera skírnarvitni, ei hetd-
ur innbjóðast eða koma til nokk-
urs heiðaxlegs samkvæmis, fyr en
hann forlíkar sig við guð og hans
heilaga sofr*uð aftur opinþerlega
(12. gf.) ííoijum má leyfast #ð
feeyra guðs orð í kirkiunni, bó skal
hann hafa sérdeilis stað út af fyrir
sig (14. gr.) — Ef hann innan árs
og dags ekki innplantar sig aftur
í guðs söfnuð með opinberri játn-
ingu og fyrirgefningarbón, þá skal
stefna honum fyrir amtmanninn og
biskupinn, og afhenda hann með
dómi sínu yfirvaldi, og síðan burt
vísa úr kóngsins löndum og ríkjum
(15. gr.) — Deyi nokkur bannsett-
ur, sem ekki hefir verið afleystur
opinberlega í kirkju eða á sinni
sóttarsæng, þá má hann ekki jarð-
ast í kirkju né kirkjugarði (19.
gr.)“
Jóni biskupi Vídalín hefir þótt
það hart aðgöngu að beita bann-
færingu. Sést það á bréfi, sem hann
skrifar stiftamtmanpi 1715. Segir
hann þar fyrst frá því að Gísli hafi
í tíu ár sniðgengið kirkjuna, ekki
sinnt neinum aðvörunum né for-
tölum og ekki heldur skipast við
það þótt sýslumaður hafi hótað
honum kæru. Það er Ijóst, sam-
kvæmt Norsku lögum, segir hann,
hvað gera ætti við Gísla. Þessi
maður hefur fullar gáfur, en enda
þótt hann sé efnaður og eigi nokk-
uð í þeirri jörð, sem hann býr á,
þá hefir hann engar tíundir gold-
ið. En bannfæring hefir ekki skeð
hér í 100 ár og ekki heldur í Dan-
mörku né Noregi, og er ég því í
miklum vafa um hvað gera skal.
Hann gerði heldur ekkert í mál-
inu næstu fimm árin. Á þessum
tíma hafa prestarnir verið að á-
minna Gísla öðru hvoru.
Séra Einar Magnússon andaðist
1716, eins og fyr er sagt og tók
þá við aðstoðarprestur hans séra
Illugi Jónsson frá Fellsmúla og
þjónaði Holtsþingum um þriggja
ára skeið, en þegar hann fór það-
an 1719, kom að prestakallinu séra
Barður Jónsson bróðir hans. Hefir
Gísli ekkert breytt háttum sínum
þótt prestaskifti yrði, og umvand-
anir þeirra þraeðranna höfðu ekki
meiri áhrif á hann heldur en á-
minningar séra Einars. Fór hann
síu fram sem áður.
Svo var það hinn 12. júní 1720
að Jón biskup Vídalín lætur sjö
presta dóm fjalla um mál hans í
Skálholti. Voru í þeim dómi séra
Þorleifur Arason á Breiðabólstað í
Fljótshlíð, er síðar varð pró-
fastur í Rangárþingi, séra Ólafur
Gíslason kirkjuprestur í Skálholti
og síðar biskup, séra Eiríkur Odds-
son frá Fitjum, prestur að Hrepp-
hólum, séra Gísli Erlendsson á
Ólafsvöllum, séra Illugi Jónsson,
sem þá var orðinn prestur að Mos-
íelli í Grímsnesi og sóknarprestur
Gísla séra Bárður Jónsson.
Þessi prestadómur tók fyrir mál
hans frá upphafi og kom það þar
fram að amtmaður hefði falið Há-
koni Hannessyni sýslumanni að að-
vara Gísla og setja honum úrslita-
kosti: að annaðhvortauðmýktihann
sig og beygði sig undir aga kirkj-
unnar, eða hann yrði gerður land-
rækur. Hafði Gísla orðið á munni
er hann heyrði að amtmaður væri
farinn að skifta sér af málinu:
„Hver hefir nú logið að hon-
um?“
Fannst það og á að honum þótti
sem mál sitt ætti að koma undir
biskup en ekki amtmann, því að
hann sagði: „Hvers vegna kom
biskupinn ekki heim til mín í haust,
þegar hann reið hjá garði? Hann
hefði verið velkominn“.
En er honum var sagt að hann
ætti einkis annars úrkosta en
sækja kirkju sína, þá hafði haim
sagt:
„Ég skal koma þangað ef ei rign-
ir eldinum“. Mætti af því ráða að
honum hafi fundizt nóg um hvernig
prestarnir ógnuðu mönnum með
kvalastaðnum.
Prestarnir gátu ekki séð að
Gísli hefði neina afsökun á fram-
feröi sínu, en samt varð dómsorð
heirra 4 þeP.sa leið:
„Með bví oss er ei allljóst að hon-