Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.1954, Síða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
601
SIG. A. MAGNÚSSON
SEINNI GREIN
Gamalt og nýtt í nútíma Ijóðagerð
TÍFSÞRÓTTUR allra lista
veltur á endurnýun — síendur-
teknum tilraunum til nýsköpunar.
Sú er orsök allra þeirra sundur-
leitu strauma, sem fara um list-
heim með lengra eða skemmra
millibili. Það er segin saga, að í
upphafi hvers skeiðs eða hverrar
stefnu eru ávextirnir beztir og var-
anlegastir. Þegar frá líður, hverfur
svo ferskleikinn og frjómagnið, og
í stað þeirra kemur að jafnaði eftir-
öpun að meira eða minna leyti. En
þeir einstaklingar, sem áræða að
brjóta í bág við tízku og tíðaranda,
eiga sér oftast trygga aðdáun eftir-
komendanna.
Hvers vegna er grísk list forn-
aldarinnar betur munuð og meira
metin en rómversk? Vegna þess að
Grikkir voru upprunalegri og
frumlegri. Rómverjar lifðu á hin-
um gríska arfi, stældu eða endur-
skópu, en nýskópu ekki. Rómversk
list var í sumum tilfellum fágaðri
Hin gráa loppa konungsvaldsins
hafði hér sem oftar seilst til ís-
lenzkra fjármuna. En það gat hún
ekki gert nema því aðeins að gert
væri líklegt að Grímur hefði vit-
andi vits ráðið sér bana, en ekki í
sturlun eða hugarvíli. Það er og at-
hyglisvert með hvílíkri umhyggju
dómendur sjá um að konungur fái
sem ríflegastan hlut af dánarbú-
inu. Þeir ákveða að hann skuli fá
endurgreiddan helming af útfarar-
kostnaðinum, en sé laus við að
greiða málskostnaðinn, sem varð 8
hndr., eða 32 rdl. Sá kostnaður
skyldi tekinn af hluta erfingjanna.
en grísk list, en hana skorti fjað-
urmagnið og ferskleikann, sem
grísk list átti framan af. Ef litið er
á þá snillinga, sem dýpst spor hafa
markað í sögu ljóðsköpunar, verð-
ur hið sama uppi á teningnum:
Dante, Shakespeare, Donne, Baude-
laire, Mallarmé, Rimbaud, Whit-
man, Hopkins, Rilke, Yeats, Valéry,
Pound og Eliot, svo að nokkur
nöfn séu nefnd. Þessir menn áttu
það sammerkt, að þeir höfðu eitt-
hvað nýtt fram að færa. Þeir sögðu
hlutina á nýan og raskandi hátt.
Menn vöknuðu af móki vanabund-
inna forma og sáu skyndilega, að
bæði gömul sannindi og ný var
hægt að segja þannig, að lesand-
inn varð hrifinn með, var hristur til
umhugsunar — og aðdáunar. Hér
var ekki aðeins um að ræða nýa
innsýn, heldur og nýa tjáning,
ferska og ljóslifandi.
Einn af frumeiginleikum ljóðlist-
ar er að segja meira eða minna
augljósa hluti á óvæntan hátt, eink-
um með líkingum eða táknmynd-
um. Gott skáld sér samsvörun eða
hliðstæður þar, sem venjulegir
menn sjá aðeins einstaka, afmark-
aða hluti eða atburði. Að sama
skapi sem innsæi skáldsins dýpkar,
verður samsvörun allra hlutaíhuga
þess ríkari. Óverulegt atvik getur
þá orðið ímynd eilífra sanninda.
Fornar íslenzkar kenningar eru
gott dæmi um þennan grundvall-
areiginleika allrar ljóðlistar.
En það er með skáldskap eins og
annan gróður, hann eldist og hrörn-
ar, táknmyndir og líkingar verða
hversdagslegar og útslitnar, fersk-
leikinn hverfur og nýnæmið, og
krafturinn til að vekja og koma á
óvart þverr. Þessi úrkynjun tekur
mislangan tíma, oft marga áratugi,
en niðurstaðan er jafnan hin sama:
slen og formbundin vanaþrælkun.
Það var þetta, sem hafði gerzt í
enskri ljóðagerð í byrjun þessarar
aldar, þegar fram á sjónarsviðið
komu nokkrir ungir menn með
áræði og eldlegan áhuga á að ráða
bót á ástandinu. Eins og bent var
á í fyrri grein, voru það Hopkins
og Eliot, sem drýgstir urðu til var*
anlegra áhrifa. — Fyrstu bækur
þeirra komu út 1917 (Eliot).og 19i8.
En endurvakningin hafði hafizt
nokkru fyrr, og margir „minni spá-
menn“ höfðu tekið til við að ryðja
þá braut, sem Ijóðlist 20. aldarinar
skyldi halda. Stóð þar fremstur í
flokki ungur Ameríkumaður, Ezra
Pound, sem hafði svo magnaðan
persónuleika, að allir, sem kynnt-
ust honum, urðu snortnir af eídi
hans. Þeirra á meðal vpru bæði
.jit i'fíjn
Yeats og Eliot, og hinn síðarnefndi
° ° nu" .jT~>J
tileinkaði Pound mesta kvæði pjtt,
„The Waste Land“. Umhverfis ‘
f iP - -•
þennan mann stoðu mörg ung og
efnileg skáld, bæði brezk og ame-
rísk.
. ■'Utjid V
Arið 1914 myndaði þessi hopur
með sér samtök, sem nefnd voru
„Imagists“ (image: táknmynd, lík-
ing). Dregin var upp stefnuskrá,
sem kvað á um meginþætti hinnar
nýu hreyfingar. Þeir voru helztir:
Hversdagsmál skyldi upp tekið, og
í stað skrúðyrða skyldi leitazt við
að finna ætíð hið rétta orð (berg-
mál frá Flaubert). Form var mönn-
um í sjálfsvald sett, en leitazt
skyldi við að skapa nýa hrynjandi,
sem kallað gæti fram nýar kenndír.
Boðað var óskorað frelsi í efnis-