Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1956, Qupperneq 4

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
168.
—

Snœbjörn Jónsson
Hver kenndi Dasent
k F ÍSLENZKUM fornsögum mun
það óumdeilanlegt að Njála
hafi orðið víðfrægust á enska tungu
— í þýðingu er Sir George Webbe
Dasent gerði og út kom í Edinborg
1861, í tveim fallegum bindum.
Með þýðingunni var forspjall, hátt
á annað hundrað síður að lengd,
um forníslenzkar bókmenntir og
menningu. Er það bæði fróðlegt
og skemmtilegt, svo að enn í dag
er unun að lesa það, en efalítið
er það að efni til mestmegnis frá
Guðbrandi Vigfússyni komið, og
þarf þá engan að undra, að fróð-
leikurinn sé mikill. Ekki þar fyrir,
Dasent varð án efa sjálfur fróður
um þessi efni.
Dasent átti til hinna merkustu
manna að telja, umgekkst hið mesta
stórmenni Englands og var sjálfur
mikill bæði að hæfileikum og lær-
dómi. Þýðingar hans úr íslenzku og
norsku og ritgerðir hans um nor-
ræn efni hlutu heiður og öfluðu
honum orðstirs, og hann hlaut
mikinn embættisframa.
Sökum þessa orðstírs var það, að
eftir að Richard Gleasby var fallinn
frá (1847), áður e'n starfinu til und-
irbúnings hinnar fyrirhuguðu
orðahókar hans yfir íslenzka tungu
væri nálægt' því lokið, var Dasent
falið að íjúka verkinu. Ekki kem-
ur það til mála, að hann hafi verið
slíkum ógnar-Vánda vaxinn. Varð
og ekkert úr framkvæmdum, unz
Guðbrand.ur Vigfússon var ráðinn
til þess ‘að fullgera orðabókina (að
tillögu Dasents) og Clarendon
Press tókst á hendur að standa
straum af kostnaðinum. En allt er
það meiri og margbrotnari saga en
hér verði sögð, enda ýmislegt þar
óljóst unz hin nýja útgáfa orða-
bókarinnar kemur, sú er Sir
William Craigie hefir unnið að nú
um átta ára skeið. Hann einn hefir
rannsakað sögu bókarinnar. Vitum
við það eitt, að hans rannsóknir
hafa kollvarpað ýmsu því, er hing-
að til hefir af flestum verið trúað
um þá sögu. Mun þess nú skammt
að bíða, er hann hefir nýtt um hana
að segja. Ekki er þó endilega víst
að hann segi allt það er hann veit,
því vera má að eigi sé enn tími
til kominn að draga hvert atriði
fram í dagsljósið.
Svo mikið er þó víst, að sumt
það, er Dasent segir í ritgerð sinni
framan við hina frapgu og ágætu
orðabók, verður nú að falla fyrir
því, er sannara hefir reynzt. Það
verður að víkja, sem hrakið verð-
ur með óvefengjanlegum rökum,
þar á meðal andmælum Guðbrands
sjálfs, sem þar mátti gerst um vita.
Og stærri mun reynast hlutur
þeirra Konráðs Gíslasonar, Hall-
dórs Kr. Friðrikssonar, og annara
íslendinga í Kaupmannahöfn, en
ætlað hefir verið. En þeir unnu
fyrir Cleasby. Eru fyrir þessu þær
sannanir, sem öll tvímæli taka af.
Hvað sem þessu líður, hefir
kunnátta Dasents í íslenzkri tungu
verið mikil. En þegar ég síðast
heimsótti Sir William Craigie, í
september 1955, hafði honum ekki
tekizt að komast fyrir það, með
hvers aðstoð Dasent hafði numið
íslenzku svo rækilega. En vart sýn-
ist annað hugsanlegt en að hann
hafi notið tilsagnar einhvers fs-
lendings. Hjálpargögn voru í þá
íslenzku?
daga bæði fá og ófullkomin. Ekki
sé ég hvernig Craigie ætti að hafa
getað haldið áfram þeim eftir-
grenslunum er líklegar væru til
þess að varpa Ijósi yfir þetta atriði,
því ekki er lengur unt fyrir hann
að fara að heiman til þess að sitja
á handritasöfnum í London eða
Oxford, eða á öðrum þeim stöðum
er líklegir séu til þess að geyma
heimildir um málið. Mjög er það
líka sennilegt að bréf og dagbæk-
ur Dasents hafi glatazt er allt bóka-
safn hans brann til ösku árið
1890.
Jafnvel þótt ekki kynnu að vera
til nein gögn um þetta á Englandi,
eftir þann bruna, má samt vel
vera að þetta mætti upplýsa. Get-
ur auðveldlega verið að heimildir
sé að finna í íslenzkum handritum,
bréfum eða dagbókum, hér eða í
Kaupmannahöfn. Eitthvað mun
vera hér af bréfum frá Dasent til
Gríms Thomsens ( og líklega bréfa-
uppköst frá Grími til hans), en
naumast eru þau bréf líkleg til
þess að svara því, sem hér er um
spurt.
Dasent var í Stokkhólmi 1840—
1845, ritari brezka sendiherrans
þar, og í Stokkhólmi hlýtur hann
að hafa numið íslenzkuna. Ekki
er mér kunnugt um að á þeim ár-
um hafi nokkur lærður íslending-
ur haft þar varanlegt aðsetur, en
einhvern hluta úr árinu 1841 voru
þeir þar við uppskriftir h^^drita
Jón Sigurðsson og Ólafur Pá'-^on,
síðar dómkirkjuprestur (f. 1814).
Ekki þykir mér sennilegt að Jón
hafi kennt Dasent, og ekki mun Jón
hafa talað ensku, en öðru máli