Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1960, Blaðsíða 2

70
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
greina, því að gagnvart fram-
streymi menningarinnar er hún
kyrstæð. Það skiftir engu máli
hvort menn eru Svíar, Kínverjar
eða Zulúar, því að hörundslitur,
hár, augnalitur, vöxtur og innri
hæfileikar koma þessu máli ekki
við.
En vér skulum nú samt athuga
einstaklinginn með hliðsjón af
framvindu menningarinnar.Eins og
áður er sagt, fæðist hver maður inn
í menningu, sem til var áður en
hann fæddist. Þessi menning legg-
ur hald á hann þegar við fæðingu,
og þegar honum vex þroski, leggur
hún honum til tungumál, siði, skoð-
anir, áhöld o. s. frv. Með öðrum
orðum, menningin mótar hann og
allt hans atferli.
Hvað er þá um þá kenningu að
það sé einstaklingurinn sem skap-
ar menninguna og hafi vald á
henni?
Þegar slíku er haldið fram, hlýt-
ur mann að reka í rogastanz. Vér
skulum sleppa því að tala um hvort
tvær heimsstyrjaldir á einum
mannsaldri voru háðar af ásetn-
ingi eða heimsku. Vér skulum
heldur ekki tala um hvort það var
af framsýni gert eða blindni og
flónsku, að Þýzkaland og Japan
voru moluð, en Rússland gert að
yfirdrottnara á norðausturhveli
jarðar. Vér skulum vera miklu
hógværari.
Um aldarskeið hafa verið gerðar
miklar tilraunir að stjórna nokkr-
um smávægilegum atriðum í menn
ingu vorri, breyta stafsetningu,
breyta almanaki og breyta mæli og
vog» þannig að til bóta sé. Með
miklu stríði hefir tekizt að sleppa
o úr „honour“, en ekki var við
komandi að sleppt væri hljóðlaus-
um staf eins og t. d. b í „lamb“.
Baráttan um almanakið stendur
enn. Og metrakerfið hefir aðeins
verið tekið upp meðal nokkurra
vísindamanna, en yards, ounces,
pints og furlongs gilda enn meðal
almennings, öllum til skaða og
skammar.
Þegar á þetta er litið förum vér
að efast. Ef vér erum ekki færir
um slíkt smáræði eins og að taka
b út úr orðinu „lamb“, eða koma
tímatalinu í betra horf, hverju
munum. vér þá ráða um heims-
menninguna?
Lítum á fleira. Menn og konur
elta tízkuna. Karlmenn eru altaf
óánægðir með föt sín, en hvað
geta þeir gert? Þeir verða að vera
í frakka og með hálsknýti hve heitt
sem er 1 veðri. Ekki mega þeir
ganga á eldrauðum skóm né heið-
bláum. Og í samkvæmisföt verða
þeir að fara — eða sitja heima.
Ekki er að sjá að þeir hafi mikið
vald á menningunni að þessu leyti.
Og konan er viljalaust verkfæri
tízkunnar. Hún verður að hlíta öll-
um breytingum, hversu afskræmis
legar og hryllilegar sem þær eru.
„Nýjasta tízka“ gerir konurnar
blindar. Það þarf ekki annað en
líta á mismunandi gamlar myndir
til þess að sjá, að það er ekki feg-
urð, þokki né glæsileikur sem tízk-
an stjórnast af. Lítum á pilsin.
Fyrst eru þau stutt, og svo eru þau
síð. Konur geta um þetta engu ráð-
ið. Þær verða aðeins að fylgjast
með. Það er dálítið einkennilegt, að
þótt konurnar geti engu um það
ráðið hvað þær ganga ; síðum pils-
um, þá stofna þær samt félög til
þess að hafa áhrif á gang heims-
málanna.
o—0O0—o
Menn stjórna ekki menningunni,
heldur berast þeir með henni.
Hver einasti maður, hver einasta
kynslóð, hver einasti kynflokkur,
hefur frá alda öðli fæðst til ein-
hverrar menningar. Hún gat verið
lítilsigld og frumstæð, eða á háu
stigi. En öll menningarfyrirbrigði
hafa margt sameiginlegt, svo sem
tækni (áhöld og vélar), félagshætti
(venjur og stofnanir), skoðanir
(þjóðtrú, heimspeki, vísindi), og
listastefnur. Þetta þýðir það, að
hvert barn mótast af þeirri menn-
ingu sem það er borið til. Afleið-
ingin er sú, að sú menning ræður
síðar hugsunarhætti manns, við-
horfum og framkomu. Hún ræður
því hvaða tungumál hann talar,
hvernig hann klæðist (ef hann
klæðist), hvaða trúarbrögð hann
hefir, hvernig hann gengur í hjóna
band, hvernig hann aflar sér fæðu
og neytir hennar, hvernig hann sér
um sjúklinga og hvernig hann fer
með þá dauðu. Hvað getur maður-
inn gert annað en fylgt þeirri
menningu, sem hann hrærist í frá
vöggu til grafar? Engin þjóð skap-
ar sína eigin menningu, hún tekur
hana að erfðum frá forfeðrum, eða
lærir hana af öðrum þjóðum sem
næstar eru.
o—oOo—o
Það er að sjálfsögðu vandalaust
að halda því fram, að maðurinn
hafi skapað menninguna, hver kyn-
slóð hafi lagt sinn skerf til hennar,
og það sé maðurinn sem stjórnar
henni og stýrir gangi hennar um
allar aldir. Eða var það ekki mað-
urinn, sem bjó til örvarbrodda og
steinaxir, smíðaði vagna og
hreyfla, fann upp peninga, valdi
forseta og hafnaði konungum,
samdi sinfóníur, gerði höggmyndir,
dýrkaði guði og hóf styrjaldir? En
það er ekki ávallt að treysta á það,
sem virðist liggja í augum uppi.
Það lá einu sinni í augum uppi að
jörðin stóð kyr, en sólin snerist í
kring um hana, þetta gat hver
maður séð með sínum eigin aug-
um. Fyrir 400 árum sýndi Koper-
nikus fram á að þetta var öfugt, og
nú sýnir menningarfræðin, að það
er ekki maðurinn sem stjórnar
menningunni, heldur öfugt, menn-
ingin stjórnar manninum.