Lesbók Morgunblaðsins - 01.05.1960, Blaðsíða 4

232
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
arloga, eða kvalastað fordæmdra,
eftir því sem Dante lýsir honum.
Það er eins og bálið komi út úr
gríðarlegum svörtum mökkva, sem
bláum lit slær á. Fyrst er svo eins
og glóandi eldhaf. en rauðir bloss-
ar út úr á alla vegu. Stjörnufræð-
ingar segja að blái liturinn tákni
að þar sé ildi, en rauði liturinn
sýni að þar sé vetni yfirgnæfandi.
Og þótt þokan sé þunn, þá er þó
10 sinnum meira efni í henni held-
ur en í sól vorri. Með berum aug-
um sést þetta himinbál ekki, vegna
þess að það er ekki bál, heldur að-
eins ljósbrot í frumeindum. Og
fjarlægðin er líka 1500 Ijósár.
Þessi þoka er þar sem menn sjá
miðstjörnuna í sverði Orions.
Óvíða í heimi mun aðra eins lita-
dýrð að sjá á himni eins og hér á
landi, og ekki sízt hér í Reykjavík.
Ef þú hefir sumarkvöld verið í Vík
þá veit eg hvað hugur þinn fann,
þér sýndist hún fögur, þér sýndist hún
rík,
er sólin við Jökulinn rann.
Þá er oft sem hálft himinhvelið sé
í einum eldi, þar eru bál og bloss-
ar, glóandi eldtungur og dimm-
rauð eimyrja. Slík sjón getur heill-
að mann svo að hann falli í stafi.
Þetta er sams konar fyrirbæri og
heimsbálið mikla í Orion, nema
hvað hér er ærinn stærðarmunur.
Þótt okkur sýnic* hálfur himininn
standa í báli, þá er vídd þess báls
ekki nema lítið brot úr ljóssek-
úndu. En himinbálið í Orion er 15
ljósár að þvermáli, eða mundi geta
náð héðan frá jörðinni langt út
fyrir þær sólir í vetrarbrautinni,
sem næstar eru vorri sól.
í Svansmerkinu er mjór og lang-
ur þokumökkur og virðist sums
staðar slitna sundur Þessi þoku-
mökkur segja vísindamenn að
myndazt hafi fyrir 50.000 ára, eða
lengri tíma, því að þá hafi sprung-
ið þar sól. Sprengingin telja þeir
að hafi verið svo gífurleg, að frum-
eindir vetnis og heliums hafi þeyzt
út í geiminn með 8000 km hraða á
sekúndu. Síðan hefir þokan alltaf
verið að þenjast út og hefir safnað
í sig geimryki, svo að nú er hún ef
til vill 50 sinnum efnismeiri en
upphaflega. Hraði hennar hefir
farið síminkandi og er nú ekki
orðinn nema rúmir 100 km á sek-
úndu, og mun þó sumum virðast
það ærinn hraði. Talið er að þokan
muni eyðast eftir h. u. b. 25.000 ár.
Á myndinni, sem tekin var af
henni, er hún ekki ósvipuð norður-
ljósum, nema hvað miklu meira
ber á rauðum lit í henni og græn-
um. Þar eru einnig gulir litir og
hvítir. Allir þessir litir koma fram
við árekstur milli foreinda og
rafeinda í geimnum þar sem þok-
an þenst út, foreindirnar verða
allavega sjálflýsandi. Myndin af
þessari þoku þurfti að vera stór,
vegna þess hvað hún er löng.
Grunnur myndarinnar er þétt-
dropóttur, eða eins og gráýrt
klæði. Það eru stjörnurnar í Vetr-
arbrautinni sem koma þannig
fram, 34.000 að tölu.
— ~k —
Þessi lýsing á dýrð himinsins
verður ósköp fátækleg og litlaus
í samanburði við myndirnar. Þær
eru í sjálfu sér jpínberun og sýna
tignarlegra, stórfeldara og fjöl-
breyttara litskrúð en nokkur mað-
ur gat látið sér til hugar koma að
væri til úti í geimnum. Stjörnu-
fræðingar urðu líka undrandi er
þeir litu þessar myndir enda þótt
þeim væri kunnugt um að geimur-
inn var ekki litlaus.
En við, sem horfum berum aug-
um út í geiminn á fögru vetrar-
kvöldi, verðum að reyna að
ímynda okkur þá litadýrð sem þar
er. Og það er óhætt að gefa ímynd-
unaraflinu lausan tauminn, því að
litirnir úti í geimnum bera langt
af litum regnbogans og norður-
ljósanna af mikilfengleik.
4. ó.
SUungsár
VEIÐIMENNSKA er ekki aðeins að
fara út með veiðistöng og draga fisk.
Menn verða líka að hugsa um sil-
ungsána og hlynna að henni. Hún
þarf sína aðhlynningu ekki síður en
akur, og silungurinn þarfnast um-
hyggju ekki síður en kindur, kýr og
hestar.
Eg á ofurlitla silungsá, sem renn-
ur eftir fögrum og sléttum dal. Hún
er krystalstær allt sumarið, svo að
telja má steinana í botninum. Hún
er ekki vatnsmikil og rennur milli
grasi gróinna bakka. En til þess að
hafa nytjar og gleði af henni, verð
eg að hugsa um hana. Á réttum tíma
á hverju ári vinn eg að viðhaldi henn-
ar. Sums staðar verð eg að hlaða
stíflugarða til þess að breyta straumi,
eða til þess að mynda hylji, eða þá
til þess að auka straumhraðann, svo
að hann skoli burt leðju úr botninum.
Og svo verð eg að vaða eftir ánni
endilangri og hreinsa botninn með
garðhrífu, losa um mölina á hrygn-
ingarstöðunum, svo að silungurinn eigi
auðvelt að grafa þar holur fyrir hrogn
sín. Og svo verð eg að sjá um að
nóg æti sé í ánni handa silungnum.
Eg verð að rækta þar krabba og bera
snígla í ána. Eins verð eg að hreinsa
úr henni allt slý jafnharðan. Ef slý
safnast fyrir, fælir það silunginn og
hann vill ekki vera þar. En ef ánni
er vel haldið við, getur hún orðið
full af silungi.
Þetta eru undirstöðuskilyrði þess,
að maður geti haft gagn og gaman
af silungsá í landareign sinni.
(Úr „The Listener")
Maður nokkur í Utah skýrði lög-
reglunni frá því, að kona sín og hund-
ur væri horfin að heiman. Hann lýsti
hundinum nákvæmlega, en um konuna
vildi hann ekkert segja.