Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1962, Blaðsíða 8

„Hundur", bronz-mynd eftir Alberto Giacometti.
JOHN CANADY:
í þeirri byltingu sem nú á sér stað
getur farið svo að málaralistin verði
að víkja sem höfuðjátning vorra tíma
Ú stendur yfir í Guggin-
heim-safninu sýning sem
nefnist „Nútíma höggmyndalist úr
safni Josephs H. Hirshhom“. Henni
er ætlað að sýna þátt höggmynda-
listar í þeirri listbyltingu, sem átt
hefur sér stað síðastliðin hundrað
ár og enn stendur yfir.
Þó ekki sé til þess ætlazt, sannar
sýningin þann grun sem leynist hjá
mörgum, að höggmyndalistin, sem
var „sein á sér“ í byrjun listbylting-
ar, sé nú óðum að koma í stað mál-
aralistar sem mikilvægasta grein
myndlistar á síðari helmingi 20.
aldarinnar.
Þetta er mikil breyting, Höggmynda-
listin var búin að vera fársjúk síðast-
liðin tvö hundruð ár, og hún hefur að-
eins haldið lífi sem einskonar sníkjudýr
á öðrum listgreinum. Málararnir hafa
rutt brautina í lisfbyltingunni, við lítum
á Cézanna, van Gaugh, Gauguin og Seur
at sem arftaka þeirra. í kjölfar þeirra
hafa sprottið upp ismar eins og expres-
sjónismi, fauvismi og kúbismi sem síð-
an hafa getið af sér hunidruð eða þús-
imdir isma, sem orðnir eru of margir til
að telja þá, og upp á síðkastið hafa þeir
alls ekki verið þess virði.
Oðru máli gegnir um Ihöggmynda-
listina. Allt fram að 1914 mátti líta á
með ittc., að nútírnu höggmy.-ialist yrði
aið byggja algerlega á uppfinningum
málaralistarinnar, málararnir fengu hug
mynd og síðan sýndu myndlhöggvara* að
þeir gætu gert eins. Margar beztu höigg
myndirnar voru í rauninni hjáverk mál
ara.
En tvær höfuðástæður ei a fyrir endur
reisn nútíma höggmyn.'—^istar. Önnur er
tæknileg, hin er sálfrccðileg, tilfinninga
leg eða hvað maður vill kalla bá hvöt,
sem rekur suma menn til að helga líf
sitt listsköpun. Myndhöggvarinn hefur
grætt tæknilega á hinu mikla flóði efna
og aðferða sem fundnar hafa verið upp
í hagnýtu markmiði, er. síðan reynzt not
hæft til listsköpunar. Tæknin hefur feng
ið mynöi.öggvurunum nýja málma og
gamla málma í n.' -i mynd, til dæmis
vír í ‘kílómetratali, sem hefði vakið undr
un og lotningu listamanna endurreisnar
tímabilsins, þeir hefðu talið hann furðu
verk ow óumræðilega fagran með sitt
glax.. ..ndi rennislétt yfirborð. Einn' eru
til málmst gur í ótal myndum, harðar
eða sveigjanlegar, og rennisléttar málm
plötur, tilibúnar til að skapa með þeim
yfirborð og liti, sem aldrei hafa sézt áð
ur.
H ið skapandi auga sér þessi vél-
rænu efni sem ný hráefni, reiðubúin til
að geta af sér ný form. Og þessi nýju
form sanna nið fornkveðna, að nauðsyn
leg ,ru til að túlka hana. Þótt þessi orð
hafi verið sögð eftir að hafa rennt aug
unum yfir liönar aldir eiga bau vel við í
dag il að lýsa andlegu lífi líðandi tækni
aldar.
Á tímum, þegar orðið „rúm“ befur feng
ið nýjar merkingar, bæði í heimspeki
og vísindum, er ekki nema eðlilegt að
listamennirnip hafi notaQ það á nýjan
hátt við að leysa fagurfræðileg vanda-
mál. Málararnir hafa reynt allt hvað af
tekur, en hvað hafa þeir í samanburði
uglu“, tréskurð armynd eftir Leonard Baskin.
„Sitjandi maður með
við glært plast, sem hefur gert mynd-
hög^vara eins og Naum Gabo fært að
myndsteypa rúmið, án þess að fylla það
þéttu og ógagnsæu efni? Myndhögg _r-
inn rirðist alltaf vera að græða, sífellt
finnast nýjar steypuaðfarir og ný verk-
færi til að vinna með. Efni og tæki hafa
ekki aðeins veitt myndhöggvurunum
be^ra tækifæri til að segja það, sem
þeim lá á hjarta, :ldur rinnig kon >
þeim til að hugsa upp verk, sem þeim
hefði aldrei getað doti " í hug, ef þeir
hefðu orðið að sætta sig við óumbreytan
lega tækni.
Tæknin hefur ekki verið málurum
eins hagstæð. Það hafa komið margar nýj
ai’ málningategundix’, en engir nýir litir
hafa komið fram síðan hinir skæru litir
fundust sem impessjónistarnir og eftirlits
menn þeirra notuðu af slíkri snilli. Pensl
ar eru ennþá óbreyttir og þó sumir málar
ar hafi reynt málningasprautur, er sann
leikurinn sá, að þær hafa aldrei orðið
annað en málningasprautur, jafnvel í
höndum listamanns. Engar nýjar málun
araðfarir þessarar aldar, hafa getað náð
áhrifum, sem ekki voru löngu kunn Þeg
ar ný tækni kemur í ljós. til dæm
is myndsköpun með ijóskösturum, reyn
ist hún alltaf óhæf fyrir málaralistina
sjálfa, enda þótt ljóskastarar séu notað
ir með góðum árangxi á leiksviði.
Málararnir hafa óðiast aukin þægindi
vegna tækninnar, t.d. liti sem þorna
fijótt, en þeir hafa jús-q lagt sitt af mörk
um til að auðvelda iejkmönnum þátttöku
En höggmyndalist hefur notið þeirrar
verndar að hún er erfiðari líkamlega og
hráefni hennar eru þyngri í vöfum.
Ákafir aðdáendur .íöggmyndalistar
segja oft, að af þessum ástæðum laði
hún dugmeiri menn að sér. Það getur
verið rétt á neðri þrepunum, en ekki
meðal hinna fremstu, því framúrskar-
andi listamenn vinna alltaf eins og fjand
inn sjálfur, hvaða listgrein sem þeir
scunda. Hinsvegar aðhyllast nú margir
hæfileikamenn höggmyndalist sem hef-
ðu orðið málarar fyrir tuttugu og fimm
árum.
íJndirstaða iiins nýja lífsfjörs högg
myndalistarinnar er sú staðreynd, að
húr. er þrivíð list og áþreifanleg í þesa
orðs fyllstu merkingu. Á öld’ óvissunnar
er áþreifanleiki höggmyndanna lista-
manninum traustur grundvöllur.
Höggmyndalist er nokkuð, sem mað-
ur getur beinlínis .íengt hatt sinn á. En
nútímamálaralist með sínum sundur-
lausu tilviljunakenndu iormum og fag-
uríræðilega stefnuleysi, virðist ákveð-
Framhald á bls. 12.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
2Ö. tölublað 1962