Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1963, Blaðsíða 13

svo vel tamin, að iiún tók varla í taum,
og höfuðburður var mjög góður. Ég
naut þessarar stundar, sem ég reið á
Gráskjónu, og þá þegar vaknaði í huga
mér löngun til að eignast hana. Ég minnt
ist þó ekkert á það í þetta sinn. Ekkert
gerðist sögulegt í ferðinni til Möðrudals.
Svo var það einn sunnudag nokkru
síðar, að við Einar vorum eithvað að
stússa við hesta úti í hestaréttinni, og
Gráskjóna var þar með. Þá spurði ég
Einar, hvort hann vildi ekki selja mér
Gráskjónu. Hann neitaði því og kvaðst
ekki láta hana að svo stöddu; féll svo
það tal niður. Næsta sumar var ég enn
í Möðrudal, og þá var Skjóna annar
bezti góðhesturinn, sem til var á bænum.
Sumarið 1914 var ég ekki í Möðruaal,
er þá mun Gráskjóna hafa verið með
folaldi. Næsta sumar var ég þar svo enn.
Þa var Gráskjóna lítið notuð. Svo er það
vorið 1916, að ég fæ bréf frá Einari,
þar sem hann býður mér Gráskjonu.
Hún er þá nýköstuð og á bleikblesótt
hestfolald. Þótt ég vissi, að hún var ekki
lengur neinn gæðingur, langaði mig
samt enn til að eignast hana, vegna fol-
aldsins. Ég svaraði honum því, að ég
tæki boði hans. Þetta sumar var ég í
Möðrudal og fór viku fyrir göngur aust-
ui í Hreiðarsstaði til að heyja þar fyrir
Gráskjónu. Hún var svo þar um vetur-
inn en ég var kennari í Möðrudal og
Viðidal, og fékk Gráskjónu senda með
pósti til mín í maí 1917. Þótti mér hún
vera holdgrönn, þegar hún kom. Ég á
margar góðar minningar frá Möðrudal
og viðkynningu við ágætis fólk, sem var
mér samtíða þessi sumur sem ég dvaldi
þar. Ég var búinn að ráða mig hjá Ottó
Tuliniusi og fór alfarinn frá Möðrudal 24.
mai um vorið. Ég fór á Gráskjónu ein-
hesta og gisti á Grímsstöðum fyrstu nótt
ina. Norðanpóstur var þar þá og slóst
ég I för með honum, ásamt Aldísi Kristj-
ánsdóttur frá Grímsstöðum. Okkur var
lánaður ferjumaður frá Grímsstöðum,
sem Friðrik hét Hann var nýlega kom-
inn í vist þar og mun hafa verið lítt van-
ur við ferjuna. Það varð að samkomulagi,
að hann færi fyrst með póstinn og Al-
disi, en færi svo aðra ferð með mig og
átti ég þá að teyma hestana á eftir. Það
gekk allt vel í fyrri ferðinni. Hann kem-
ur til baka, og við drögum ferjuna upp
ána til að hafa sem mest förskot ef
okkur skyldi reka langt út. Ég tók nú
beizlin út úr hestum okkar Aldísar og
batt upp í þá snæri í staðinn. Það átti
eftir að sýna sig, að þessi ráðstöfun var
t:l happs.
I LÍFSHÆTTU Á JÖKULSÁ
Frá Grímsstöðum höfðu komið með
okkur tvær konur, og létum við pær
reka á eftir hestunum út í ána. enda
skipti það engum togum, að þeir voru
strax komnir á sund. Ég sat í skutnum
og hugsaði ekki um neitt nema að horfa
á hestana. Það kom strax í ljós, að Grá-
skjóna var miklu hraðsyndari og léttari
í vatninu; hún þurrkaði bakið aftur á
lend. En á hinum var aðeins hausinn upp
úr. Þetta olli mér nokkrum erfiðleikum.
Gráskjóna var fljótlega komin með haus-
inn fram með ferjunni svo að ég varð
sð halda í við hana og draga úr hrað-
anum. En hinn hesturinn dró sýnilega
xnikið úr ferð okkar. Þegar hér var kom-
ið, sá ég, að réttast mundi að sleppa
Gráskjónu, og var rétt í þann veg að
kasta snærinu yfir hrygginn á henni,
þegar ég heyri að Friðrik segir: „Guð
hjálpi mér. Ég missti annan tollann úr
ferjunni og hann datt í ána“. Ég gerði
mér strax grein fyrir þvi, að við vorum
í lífsháska. Við vorum staddir á miðri
Jökulsá og ferjuna hrakti út ána með
miklum hraða. En nokkru neðar féll áin
í streng við vesturbakkann. Nú var bak-
ið á Gráskjónu komið alveg að ferju-
borðstokknum. Það hvarflaði * leiftur-
snöggt að mér að kasta mér yfir á bakið
í henni og láta hana sjá fyrir okkur í
Framhalda á bls. 15.
| PPEST ASÖGUR |
Framh. af bls. 4.
að hann væri orðinn ær, en hann hélt
barsmíðinni áfram til miðnættis. — Það
fréttist svo frá Skinnastöðum, að Ein-
ar prestur tók svo mikla sótt þetta
sama kvöld, að hann dó um nóttina,
áður en dagaði, og var það almæli,
að það hefði verið af völdum Björns.
— O —
IWÍargar fleiri munnmælasögur
eru til af síra Einari galdrameistara,
og er ein um viðureign hans við Pét-
ur föður Björns á Burstarfelli, og er þess
þá um leið getið, að prestur hafi þar
átt upptökin með áreitni sinni. — Pét-
ur var jötunmenni, stór og sterkur, en
galdrameistarinn lítill vexti og væsk-
ill. Sagt er, að einu sinni tæki Pétur
galdrameistarann og hlypi með hann
að á, sem var þar nærri, og ætlaði að
drekkja honum þar, en aflsmunur var
að eðlilegu, svo mikill, að Pétur átti
allskostar við hann. — Pétur áttaði
sig nú samt, þótt í æstu skapi væri,
og sleppti síra Einari í þetta sinn, en
ekkert blíðkaði það guðsmanninn, því
að sögnin hermir, að síðar hafi prest-
ur banað Pétri með eitri eða ólyfjan. —
Síðustu árin, sem síra Einar lifði, tók
hann elzta son sinn sér til aðstoðar.
Það var síra Jón greipaglennir, sem
áður getur, og varð hann eftirmaður
hans í brauðinu. — Annar sonur síra
Einars var Þórarinn, sá er einnig get-
ur hér að framan. Hann þótti, sem
faðir hans, kræfur í galdrakúnstinni og
hlaut viðurnefnið galdra-Þórarinn. Um
hann er sagt, að hann hefði sagnar-
anda, eða m.ö.o. að hann þurfti ekki
að vera á neinum fréttasnöpum til þess,
að geta vitað hvað gjörðist í kring-
um hann. Ein sögn skal sögð hér af
galdra-Þórarni: i) Einu sinni lá hann
upp á háfjalli í 3 dægur, og lá all-
ann tímann aftur á bak, gapandi með
líknarbelg í munninum. En þetta gjörði
hann í því skyni, að loftandi flygi upp
í hann, og hann gæti svo náð honum,
því að það var trú manna, að enginn
andi gæti komizt úr líknarbelg. — Sum-
ir héldu því þó fram, að sagnaranda
yrði að 'taka í belg, sem var af kálfi
undan fyrsta kálfs kvígu og fyrsta
kálfi graðneytis, en slíkir kálfar voru
að fornu nefndir frumkálfar.2)
Eins og áður getur, var síra Einari
lýst þannig, að hann var pasturslítið
væskilmenni, en andlega mun hann
hafa verið fullkominn meðalmaður.
Þess er sérstaklega getið, að hann hafi
verið listfengur, og var mikið orð gjört
af útsaum hans. Er honum eignað alt-
arisklæði í Reykjahlíð, sem sagt er að
hafi verið gjört af mikilli list. — Að
framan er sagt frá því á hvern hátt
þjóðsagan getur þess hvernig dauða
galdrameistarans mikla hafi borið að,
og hinar sögulegu staðreyndir staðfesta
þjóðsöguna. — Þess er getið, „að hann
dæi hastarlega, seinni hluta vetrar, með
harðri þjáningu." — En dauðaorsök-
in átti að hafa verið galdrar hans og
illkvittni við aðra menn. — Afkvæmi
síra Einars þóttu flest verða hamingju-
lítið, þó sumum tækist að verða efnað
á veraldarvísu, og margt af því þótti
sækja „miður góðar artir“ til galdra-
meistarans, og verður vikið að því hér
á eftir. — Síra Einar dó 1699, og var
þá orðinn fjörgamall, og hafði þjónað
prestsembætti í 45 ár.
— O —
A nnar feðganna, sem hér verð-
ur sagt nokkuð frá, var síra Jón „greipa-
glennir", sem varð prestur eftir föður
J) Sbr. Þjs. J. Á. I. 530.
2) Sbr. frumburðir.
sinn og þjónaði Skinnastöðum til 1737.
— Hefur hér að framan verið sagt frá
því hvernig honum hlotnaðist viður-
nefnið. —
Hann var nokkur ár í Hólaskóla og
gekk honum víst lærdómurinn skrykkj-
ótt, og þar lenti hann í árekstri við
herradóminn, sjálfan Hólabiskup. Af
bréfi Gísla biskups Þorlákssonar 13.
apríl 1676 má ráða það, að síra Jón
hafi ekki verið vel fallinn til skóla-
lærdóms, enda er það víst, að biskup
vék honum úr skóla um tíma, en svo
fyrirgaf herradómurinn honum „mis-
brotið“ við sig, sem orðið hefði í „ung-
dóms bráðræði“ „en lét hann þó þola
skólarefsingu". — Síðan komst hann
aftur í skólann og útskrifaðist þaðan
með prýði. — Það er um síra Jón sagt,
að hann hafi ekki fengið „allskostar
gott orð“, en þó hafi hann þótt „föð-
urbetringur", þrátt fyrir það, að hann
væri ekki vinsæll fremur en faðir hans.
— Flest börn hans hnigu til hindur-
vitna, eins og faðir þeirra og for-
feður, og höfðu þau „vanhag“ af því.
Síra Jón greipaglennir var tvígift-
ur. Fyrri kona hans var Elín dóttir
síra Jóns Hjaltasonar í Saurbæ í Eyja-
firði. Hún dó í stórubólu 1707, og áttu
þau 4 börn. Elzti sonur þeirra var síra
Einar, sem var kapelán föður síns
síðustu 5 árin, sem hann lifði, og fékk
svo brauðið eftir hann eins og frá
segir hér á eftir. — Seinni kona síra
Jóns var Steinvör Árnadóttir frá Sökku,
Jónssonar. Þau áttu 7 börn. — Elzta
syni þeirra, sem Ari hét, kippti í föð-
urkyn sitt um galdur og fjölkynngi.
Hann var kallaður galdra-Ari, og sóaði
hafrn öllu fé sínu, og dó gamall í
vesældómi í móðuharðindunum 1785.
Hann bað um að grafa með sér galdra-
blöð sín. Ein dóttir síra Jóns og
madömu Steinvarar, hét Guðrún og
var kölluð gull-Gunna. Hefur líklega
verið samhaldsamari á aurana, en bróð-
ir hennar galdra-Ari. — Annars er
nú ekki farið neinum sérstökum lofs-
orðum um börn síra Jóns greipaglennis.
Á einum stað stendur þetta: *) „Allt
var þetta mesta ólánshyski, og líkt-
ust flest af þessum systkinum afa sín-
um, og voru þau hjátrúarfull og óláns-
söm“. — En þegar frá leið komu þó
merkir menn fram í afkomendum síra
Einars galdrameistara, enda komu þá
einnig aðrir sterkir stofnar í venzli
við þá. —
— O —
riðji þessara feðga, prestanna
á Skinnastöðum var síra Einar Jóns-
son, sem sat staðinn í 47 ár, eða frá
1737—1784. — Hann var eins og áður
getur sonur síra Jóns greipaglennis,
en ekki hlotnaðist síra Einari Þess-
um nein nafnbót eins og föður hans
og afa, þó mun hann hafa svarið sig
mjög í ætt sína, og líktist þeim feðg-
um. — Þegar síra Einari var veitt brauð
ið eftir lát föður síns, skrifaði herra
Steinn biskup á Hólum, Lafrenz amt-
manni á Bessastöðum 17. júlí 1737, útaf
veitingu hans fyrir Skinnastöðum og
kemst svo að orði í bréfinu, „að hann
megi telja ærlegan og velgáfaðan
„præstemand“.. — Síðar var honum
veitt brauðið og reyndist hann „vel-
látinn i margan máta“, en ekki þótti
hann mikill búsýslumaður — eða fram-
kvæmdamaður. — Það var orðin þjóð-
trú, að ósjálfráð óhamingja elti þessa
Skinnastaðaklerka og afkomendur
þeirra, og getur Espólín þess, „að allir
þeir ættmenn hafi trúað á forneskju og
verið óhamingjusamir“. —
Þegar Harboe biskup, hinn danski,
visiteraði Skinnastaði 8. ágúst 1742,
segir hann í skýrslu sinni, að menntun
og uppfræðsla hafi verið bágborin í
prestakallinu, en þó ekki svo slæm,
að síra Einar væri ávítlur mjög af þeim
3) Sbr. Præ. Sighv. B. XVI. 1319.
sökum. — Þegar síra Einar fór að eld-
ast og lýjast, hafði hann það eins og
forfeður hans og tók sér aðstoðarprest,
en átti nú engan son, sem gæti tek-
ið við brauðinu og orðið sá fjórði
þeirra feðga á Skinnastöðum. Síra Vig-
fús Björnsson gjörðist kapelán hans,
og varð eftirmaður hans í brauðinu.
— Kona síra Einars var Guðrún yngri
Björnsdóttir sýslumanns á Bustarfelli,
Péturssonar í Keldunesi, Bjarnasonar
sýslumanns á Burstarfelli, en móðir
Guðrúnar var Guðrún Marteinsdóttir
sýslumanns á Hallfreðarstöðum, Rögn-
valdssonar. Það var því merkilegt valds
mannakyn, sem að maddömunni stóð,
enda er þess getið, að maddaman hafi
verið of „herralunduð" til þess að
leggja sig niður við það „að hafa nauð-
synlega umsjón á búinu“. Þetta ásamt
því, að síra Einar var enginn búmað-
ur, varð þess valdandi, að efnahagur
þeirra var erfiður, svo að þau áttu
jafnan þröngt í búi, þó að þau í byrj-
un settu saman af efnum úr báðum
ættum, og þá ekki minna frá sýslu-
mönnunum á Burstarfelli.
ir jóðtrúin um óhamingjuna eða
jaínvel bölvunina, sem átti að vera yfir
ættlegg þessara Skinnastaðaklerka
gjörði einnig vart við sig hjá börn-
um síra Einars. Börnin voru 9, tveir
synir og 7 dætur. Elzti sonurinn, sem
Björn hét og bjó á Egilsstöðum í Vopna-
firði komst í sauðaþjófnaðarmál með
vinnumanni sínum Birni kark og var
dæmdur. Þótti þetta einkennileg hrösun
og stappa nærri ósjálfræði, þár sem Björn
var kominn af guðsmönnum annars
vegar, en merkum valdsmönnum hins
vegar, eða m.ö.o. stórættaður maður og
vel efnum búinn. — Elzta dóttir sira
Einars og maddömu Guðrúnar hét einnig
Guðrún. Hún var blóðtökukona og flakk
aði, ásamt dóttur sinni, í Eyjafirði árið
1804. Síra Einar hefur eflaust feng-
izt við lækningar eins og fleiri prest-
ar á þeim árum, sem var að vísu nauð-
syn í þeirri læknisfæð, sem þá var,
og mun vera til eftir hann lækninga-
bók í handriti. Önnur dóttir síra Ein-
ars hét Elísabet og var mikilsmetin
„eiðsvarin yfirsetukona11 í Þingeyjar-
sýslu, gift Guðmundi merkum bónda
á Gnýstöðum í Vopnafirði. Ragnheið-
ur var ein dóttir síra Einars, myndar-
kona, átti Árna hreppstjóra á Burst-
arfelli, Sigurðsson. — Yngst dætranna
var Gróa, sem lengi var þjónustu-
stúlka hjá Guðmundi sýslumanni í
Krossavík. Hún hafði tekið það í erfð-
ir frá forfeðrum sínum að fara með
galdur. Hún giftist ekki, en dó hjá
systur sinni, Ragnheiði á Burstarfelli.
Sumir segja, að síra Einar hafi flutt
frá brauðinu ásamt konu sinni, þegar
hann tók síra Vigfús til kapeláns 1775,
en þó haldið brauðinu til dauðadags.
— Þá fluttu þau austur að Sunnudal,
til Guðrúnar dóttur sinnar og manns
hennar, Guttorms Guðmundssonar, sem
var skólagenginn maður og þótti því
framar öðrum bændum. Guttormur
þessi fórst af slysi þannig, að hestur
dró hann í istaðinu til bana. —
r essi gamli guðsþjónn, síra Ein.
ar Jónsson, dó ellimóður og uppgef-
inn, hjá tengdasyni sínum í Sunnudal,
úr vesæld og harðrétti, í móðuharðind-
unum 1784. Maddaman „herralundaða“
lognaðist einnig útaf á þessu herrans
ári, úr sömu kröm og kvöl, og maður
hennar. Þá dó lika galdra-Árni, bróðir
síra Einars á þessu ári, úr sama kvilla,
eins og að framan getur. — Guðsmað-
urinn, síra Einar, þjónaði Skinnastöð
um í tæplega hálfa öld, og höfðu þá
feðgarnir þrir, hvor eftir annan, þjón-
að þar samtals 124 ár, eins og í upp-
hafi getur. —
27. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13