Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1964, Síða 5

Af þeim 12.000 ritum, sem að
meðaltali eru gefin út ár-
lega í Frakklandi, má telja 4.600
til bókmennta — og af þeim eru um
2.300 rit góðar bókmenntir. Þetta
merkir, að í viku hverri eiga rúm-
lega 40 bækur skilið að vera teknar
til meðferðar af gagnrýnendum, ef
þeir hefðu til þess nauðsynlegan
tíma og þrek. Þetta voru að minnsta
kosti tölumar sem Jean Blanzat
lagði fram á alþjóðlegri ráðstefnu
bókmenntagagnrýnenda í París á
liðnu ári. Af umræddum 2.300 höf-
undum fá í hæsta lagi nokkur hundr
uð þær viðtökur í blöðunum, sem
þeir verðskulda, en hverfa síðan aft-
ur inn í skuggann, þar sem svo marg
ir af starfsbræðrum þeirra eru eilif-
lega duldir.
Svo eru aftur viðurkenndir höfundar,
sem eru stöðugt í fréttadálfcurh dag-
blaðanna, jafnvel þegar ekkert kemur
frá þeirra hendi,' og þeim mun frekar
þegar síðasta veirk þeirra kemur á mark
aðinn. bess vegna þarf það ekfci að
koma okkur á óvart, að einustu frönsku
rithöfundarnir sem nú er rætt um í Par-
ís (og það er jafnvel talsverður hiti í
þeim umræðum) eru hinir margumtöl-
uðu höfundar Jean-Paul Sartre, Sim-
one de Beauvoir og Louis Aragon.
F yrst er þá að nefna Sartre, sem
hálfpartinn gegn vilja sínum hafði ver-
ið gerður að leiðtoga „skóla“ þar sem
kennslustundirnar fóru fram í kaffi-
liúsunum og næturklúbbunum, gem
hann var löngu hættur að saekja (ef
hann hafði þá nokkui'n tíma sótt slíka
etaði að ráði), vegna þess að sú lífslist,
eem öll heimspeki leiðir lil (og þá eink-
anlega existensjalisimi Sartires), hafði úr-
kynjast hjá afvegaleiddum lærisveinum
hans og var ekki orðin annað en eft-
irsókn eftir auðveldu og áhyggjulausu
lífi.
Svo er það Simone de Beauvoir, lags-
kona Sartres, fyrrverandi prófessor í
heimspeki, sem hafði fengið hlutdeild
í dýrðarljóma Sartres, en ekki látið það
etíga 9ér til höfuðs, þó ljóminn væri
vissulega meiri en rithöfundum almennt
fellur í skaut.
Loks er það svo Aragon, sem líka
hefur í fylgd með sér konu, er verið
hefur nátengd lífi hans og list: Elsu
Triolet. Aragon er einn af hinum miklu
Ijóðskáldum Frakklands. Hann kvaddi
umsvifamikinn súrrealismann á þriðja
tug aldarinnar og gerðist harðskeyttur
og herskár kommúnisti. Vegna óvenju-
legra persónutöfra sinna, mikillar skáld-
gáfu og frábserrar listar hefur hann
ekki orðið fyrir alvarlegu hnjaski af
uppljóistrunum um ógnir Stalins-tímans.
E ins og við átti, voru bæði rit
þeirra Sartres og de Beauvoirs, sem
eru bindi í sjálfsævisögum þeirra —
„Les Mots“ (Orðin) og „La Force des
Choses“ (Vald atvikanna) — gefin út
af forlagi Gallimards og með aðeins
nokkurra mánaða millibili. En þar með
er lika upptaiið það sem þessar bselkur
eiga sameiginlegt. f „La Force des Chos-
es“, sem er framhald á „Mémoires d’une
Jeune Fille Rangée“ (Minningar skyldu-
rækinnar dóttur) og „La Force de l’Age“
(Broddur lífsins), er Simone de Beauv
oir komin fram á efri ár — þar sem aft-
ur á móti Sartre, sem er nýbyrjaður að
rita seviminningar sínar, er enn að fást
við bernskuárin í „Les Mots“.
„Les Mots“ er stutt bók, einkanlega
þegar Sartre á í hlut, þvi venjulega hef-
ur hann svo litlar hömlur á hugmynda-
auðgi sinni, að honum virðist ómögu-
legt að vera stuttorður. (Sem dæmi um
það má nefna bókina „Heilagur Genet:
leikari og píslarvottur“, sem upphaflega
átti að vera inngangur að „Heildarverk-
um“ Jeans Genets, en varð sjálfstætt rit
upp á 600 bls). „Les Mots“ er hins veg-
ar þéttriðið ritverk og sérlega auðugt
að nákvæmum lýsingum á smáatriðum.
Sartre lýsir bernsku sinni innanfrá
og endurskapar hana í raun og veru:
stundum segir höfundurinn meira um
hana en hann gæti með nokkru móti
hafa fest sér í minni. En skarpskyggni
hans og skilningur vega upp á móti
ótraustu minni. Hið skarpgreinda og
öryggislausa barn, sem rís upp af síð-
um bókarinnar, er kannski ekki alveg
eins næmt og maðurinn, sem það síðar
varð, en myndin er eigi að síður trú-
verðug — hún kemur a.m.k. heim við
tímann þegar hún var dregin upp. Þann-
ig sér Sartre sjálfan sig þegar hann lít-
ur til- baka, og þannig hefur hann ver-
ið síðan í öllum aðaldi'áttum.
Hvers vegna ber bókin nafnið „Les
Mots“? Vegna þess að í beirnsku áleit
Sartre oi'ðin vera sönnustu og áreiðan-
legustu hluti sem til væru. Eftir að
hann hafði uppgötvað heiminn fyrir til-
verknað málsins, hélt hann að málið
væri heimurirm, að því er hann segir
sjálfur. Og þessa blekkingu lifði hann
við langt firam á fullorðinsár, allt þang-
að til hann hafði lokið við „La Nausée“
(Velgjan), sem kom út árið 1938. „Þri-
tugur að aldri“; segir hann, „vann ég
það athyglisverða afrek í „La Nausée“
að lýsa (í fullkominni einlægni, megið
þið trúa) liinni óréttlætanlega andstyggi
legu tilveru meðbræðra minna, en hélt
minni eigin tilveru algei'lega út af fyr-
ir sig.“
S artre heldur því fram, að köllun
hans hafi verið þröngvað upp á hann
után frá, hann hafi ekki sjálfur kosið að
verða rithöfundur. „Það var ekki fyrr
en seinna, að ég varð uppreisnarmaður,
eftir að ég hafði gengið út á yztu nöf
í undirgefni.“ Þegar gömul kona, sem
var kunnug fjölskyldunni, sagði: „Þetta
bam á eftir að skrifa“, og þegar afi
hans, Karl Schweitzer (ættfaðir og eini
karlmaður fjölskyldunnar), hafði opin-
berlega veitt samþykki sitt, fór litli
Jean-Paul að skrifa, eftir að hann hafði
lesið býsnin öll af bókum. „Fullorðna
í Frans
fólkið, sem hafði vald yfir mér, benti
á stjörnuxra mina; ég sá ekki stjörnuna,
en ég sá fingurinn; ég trúði á þá, sem
þóttust trúa á mig.“
Meðan harm var að skrifa sögur sínar
— stælingar á bókunum sem hann hafði
mætur á — dreymdi hann imi fram-
tíðarverk sín og jafnvel um frægð sína,
sem hann mældi við frægð mestu manna
bókmenntasögunnar, en ímyndaði sér
samt að hún kæmi ekki fyir en eftir
dauða hans. Þetta gefur að nokkru leyti
skýringu á því, hve óánægður hann
virðist vera, jafnvel þegar honum geng-
ur allt í haginn, og það er lika skýring-
in á því hve mikið far hann gerir sér
um að halda velgengninni sem lengst
frá sér. Þetta viðihorf hans skýrir einnig
sérkennilega mótsögn, sem hann við-
ui'kennir sjálfur: þó hann haldi því
fram að hann skrifi aðeins fyrir sam-
tíð sína, gremst honum hve mikið otrð
fer af honum.
Af þessu sprettur sú þörf hans að
breyta draumum sínum, svo að hann
geti haldið áfram að njóta þeirra. „Þar
sem möguleikinn á að deyja óþekktur
hefur gengið mér úr greipum, tel ég
mér stundum trú um að ég sé lítið
Jean-Paul Sartre
15. tölublað 1964
/
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5