Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1964, Side 14

landsins, sem og á Austfjorðum. Hefi
ég heyrt nútíma menn kannist nú ekki
lengur við fjölmörg af örnefnum þess-
uim þar austur frá og er það illa farið,
ef satt reynist. Samt vil ég ekkert um
það fullyrða, því mér er þetta ókunn-
ugt. Einu tók ég þar eftir, en það er
hve víða hefir verið farið eftir leiðbein-
ingum og tillögum Olaviusar eftirá, um
val á höfnum og lendingum hér á
landL Þess má geta, að faðir Olaviusar
va.r Ólatfur lögsagnari á Eyri í Seyðis-
firði, vestra. Ólafur var einn af for-
ftðrum Jóns Sigurðssonar forseta. Ann-
ars finnst mér, að alls staðar skíni út
úr þeirri þók Olaviusar, hversu mikill
ættjarðarvinur hann hefir verið, og lagt
sig í framkróka um, að starf hans maetti
verða landinu og landsmönnum að gagni
enda þótt ekki muni alltaf hafa farið
saman áhugi hans og stjórnar Dana á
þeim sviðum. Formálinn að bókinni er
skrifaður af ættjarðarvininum Jóni Ei-
ríkssyni og er það góður inngangur að
þeirri sæmdarbók, en hann tekur yfir
220 blaðsíður.
Já, það hefur verið stutt á milli þess-
ara ættjarðarvina á Vestfjörðum: Fyrst
Eggert og Bjarni, síðan O. Olavius og
þá mætti nefna Jón Sigurðsson, forseta,
sem allir börðust fyrir umbótum, en
eyddu bábiljum og heimsku af öllu
megni. Síðan koma bælkurnar aftur að
austan á Þjóðskjalasafnið í stríðslok. Þá
var ég byrjaður að viða að mér vegna
Arnardalsættarinnar og skrifaði svo upp
smámsaman allmikið af því sem komið
hefir á safnið af manntölum sem og
piestþjónustubókum af Vestfjörðum.
Þessar uppskriftir komu sér oft vel
seinna meir. Þó vildi ég benda mönn-
um, sem við þetta fást á það, að þessi al-
menningsmanntöl eru oft og tíðum
ekki sannleikanum samkvæm, þ.e. skírn
arvottorðum eða prestþjónustubókum
að því er viðkemur fæðingardögum og
fæðingarárum manna, enda er þetta
mjög eðlilegt, þegar athugað er, að fólk
er oft sjálft víðs fjarri, þegar manntöl
þessi eru útfyllt; menn þeir sem út-
fylla hafa ef til vill ekkert til að styðj-
ast við og misminnir þá suma ,eins og
gengur.
M örgu tók ég eftir, sem síðar
festist í minni minu, er ég var að fást
við þessar afskriftir. Vil ég þá rifja upp
sumar dánarlýsingarnar, sem glöggt
sína, hve fólk hefir oft verið orðið að-
þrengt og margsogið, áður en það gaf
upp öndina. ,,Datt snögglega, er hann
var að setja bát.“ „Dó af hákarlsáti."
,,Hné niður í allhvössum vindi í kirkju-
ferð.“ Um forföður Álftfirðinga o.fl. Ó-
laf Ásgrímsson er sagt í apríl 1812: „Dó
snögglega & ArnardalsJiálsi." Um lífsaf-
komlu fólks á Vestfjörðum eftir ,Bólu-
veikina árið 1707 er fremur fátt til að
styðjast við. Þó er mér nær að halda,
sð aldrei hafi afkoma fólks á Vestfjörð-
um verið yfirleitt öllu verri a.m.k. í
Eyrar og Hólssókn en á árunum frá og
n:,eð 1800 til 1815, þ.e.a.s. ef miðað er
við tímabilið frá 1707—1815. Því Bólu-
sóttartímabilið þolir vist engan saman-
burð, nema þá svartadauða. Af því ég
hefi fengið í mig þá bábilju að nokkuð
sé að marka um afkomu fólks ef athug-
aðar eru fæðingar og dánarskýrslur, þá
hefi ég tekið saman fæðingar og dánar
skýrslur í Eyrar og Hólssókn, en af því
ekkert er skráð fyrr en árið 1785, er
ekki hægt að taka sjálf Móðuharðinda-
árin (1783—4). Meyböm og sveinbörn
eru talin saman. Fæðingar í Eyrar og
Hólssókn: Árið 1785, fæðingar fimm, ár-
ið 1788, fæð. nítján, árið 1787, fæð.
þrettán, árið 1789, fæð sautján, árið
1791, fæð. tuttugu og sex, árið 1793,
fæð. tuttugu og tvær, árið '1795, fæð.
sextán, árið 1797, fæð. tuttugu, árið 1799
fæð. tuttugu, árið 1800, fæð. tuttugu, ár-
ið 1801, fæð. tíu, árið 1802, fæð. þrett-
án, árið 1803, fæð. þrettán, árið 1804,
fæð. sjö, árið 1805, fæð. átta, árið 1811
fæð. sex, árið 1812, fæð. sjö, árið 1813,
fæð. fimmtán, árið 1815. fæð. átján, ár-
ið 1818, fæð. tuttugu og ein, árið 1819,
fæð. fimmtán, árið 1820 fæð. tuttugu
og- tvær, árið 1822, fæð. tuttugu og sex,
árið 1824, fæð. tuttugu og fjórar.
Þannig líta þá fæðingarskýrslurnar, út
í Eyrar og Hólssókn á 40 ára tímabilinu
1785 til 1824. Allmikið er um andvana-
fæðingar, dauða úr ófeiti, sem svo er
nefnt og mjög margir verða bráðkvadd-
ir.
Til samanburðar skulu svo teknar
dánarskýrslur í Eyrar og Hólssókn á
sama tíma. Tek ég þá saman fyrst dána
á árunum 1785 til og með árinu 1800.
Dánartalan er 223, en fæddir á sama
tima' eru 294, verður þá útkoman þar 71
fleiri fæddir en dánir. En á árunum 1801
til og með 1815 þar snýst þetta alveg
við: Þar verður dánartalan 208, en fædd
ir á sama tíma 104. Þó er þar við að at-
huga, að um 4 eða 5 ár á þessu tímabili,
er ekkert skráð í ,kirkjubækurnar
hvorki fæddir né dánir og gæti það eitt
hvað breytt hlutfallinu í tölu fæddra
og dáinna á þessum árum. Eins og ég
gat um áður eru dánarorsakir mjög
eftirtektarverðar á þessum árum og verð
ur mér því á að bæta þar við, svo sem:
Bólga í líkamanum. Dó úr meinlætum.
Leið niður örend við að taka pott af
glæðum. Dó snögglega á víðavangi,
skammt frá bænum. Dó úr blóðsótt.
Dó eftir barnsburð, alloft. Brjóstveiki,
einnig oft. Landfarsótt. Holdsveiki.
Kröm, alloft. Taksótt, alloft. Dó úr van
metum. Dó úr spítelsku.
að fær tæpast dulizt, að þetta
megi telja ein mestu skelfingarór, sem
yfir Vestfirðina hafi gengáð og fer mað-
ur þá að skilja betur orð prestsins á
Hrafnseyri 1811: „Láttu hann ekki
deyja.“ Á þessum árum virðist allt hafa
dáið af ungviði á Vestfjörðum, nema
það sem var ódrepandi liggur manni
við að segja. Já, það hefir verið harð-
neskjulegt úrval.
Loks skulu tekin til samanburðar
fyrstu árin eftir Napóleonsstyrjaldimar,
þegar siglingar hefjast fyrir alvöru aft-
ur til Vestfjarðanna, eða árin 1816 til
1825. Á þessum árum fæðast í Eyrar-
óg Hólssókn alls 197, en dánartölur fyr-
ir sömu ár gefa til samans töluna 163.
Verður því fæðingartalan 34 hærri en
dánartalan. Þó er þetta allnokkru verri
útkoma en 15 árin fyrir aldamótin, eða
frá 1785, eins og áður var sýnt. Þar
er þó við að athuga, að eitt af þessum
árum, eða árið 1818, kom fyrir sérstakt
óhapp, sem hækkaði dánartöluna um 4,
en það var þegar snjóflóð féll á bæinn
að Augnavöllum í Hnífsdal, en um þetta
snjófljóð er getið í Klausturpóstinum
það ár, sem og í kirkjubók Eyrar- og
Hólasóknar.
GÍTARINN
Framhald af bls. 6
mjög einbeittri stúlku, sem er gítarleik-
*ari' og hafði verið hemandi hans, hve
nær sem hann kom til Spánar, síðustu
tíu árin.
Segovia segir: „Ég hef þekkt hana
síðan hún var svona lítil (og mælir með
tveim fingrum). En ég hef þekkt fólkið
hennar í 20-30 ár. Ég vildi nú ganga
í hjónabandið á spænskri grund, en af
því að fyrri konan mín er enn á lífi,
urðum við að leita úr landinu, og svo
giftum við okkur í Gíbraltar“.
Hin nýja frú Segovia, sem segist hafa
gaman af ferðalögum (og hennar vegna
þykir honum leitt að þurfa að sleppa
Japan og Ítalíu í ár), virðist líkleg til
að breyta venjum eiginmanns síns á
ýmsan hátt. Til dæmis gerðist það, eft-
ir hádegisverð fyrir nokkrum dögum,
að Segovia rétti skál með myntum í
að gestunum og ætlaði svo að taka sér
eina sjálfur, en þá kom grannvaxin,
bvít hönd og tók af honum skálina.
Á fyrstu hljómleikum þessa árs í
New York, þegar hann gekk út af svið-
inu eftir fjórða aukalagið, kom s^ma
böndin fram og tók gítarinn og lagði
hann niður í kassann. „Hún læsti nú
ekki kassanum", segir maður, sem
þarna var viðstaddur, „en hún virtist
þess albúin, ef á þyrfti að halda“. Seg-
cvia, sem áður var vanur að vera svo
ótæpur á aukalög, að hreingerningarkon-
urnar urðu stundum að reka hann út,
gekk aftur á bak á pallinum, og sagði
brosandi við áheyrendur, að hann væri
orðinn þréyttur, og það hlytu þeir líka
að vera.
E nda þótt hver byrjandi geti náð
fallegum hljóðum úr gítar, ef hann legg
ur sig fram, er gítarinn óskaplega kröfu-
hart hljóðfæri, hverjum þeim, sem ætl-
ar að leggja hann fyrir sig í alvörur
Tónsvið hans er hér um bil það sama
sem mannsbarkans, allt frá kontra-E
’bassans upp í háa-B sópransins. Þar
sem strengirnir eru sex og allir halda
áíram að titra þangað til fingurnir
deyfa þá, er hægt að leika fleiri raddir
samtímis.
Aðalvandinn, segir Segovia, er fingra
setningin, valið á streng til að framleiða
tóninn og staðurinn til að snerta hann.
„Hjá beztu nemendum mínum, sem hafa
haldið hljómleika árum saman, verð ég
enn að leiðrétta fingrasetninguna. Og
hér er ekki um neitt smekksatriði að
ræða: fingrasetningin er annaðhvort rétt
eða ekki rétt, af því að „hljómsveitar-
vej-kun“ gítarsins er ruidir henni kom-
in “
Þar eð Segovia hefur fundið upp
hljóðfærið, kennt sjálfum sér á það frá
fyrstu byrjun, fundið upp æfingar, sem
hann notar enn — hefur hann eiginlega
tekið á sig ábyrgðina á framtíð þessar-
ar listar. Þrátt fyrir hljómleikaferðir
sínar, hefur hann alltaf gefið sér tíma
til að kenna, bæði í Santiago de Campo-
stella á Spáni, eða í Chigji-akademíunni
í Siena. f sumar á hann að kenna meist-
araflokki í Kaliforníuháskólanum í
Berkeley. Honum eru mest að þakka
hin nýstofnuðu prófessorsembætti í gít-
arleik í Madrid, Barcelona og Firenze,
og konunglega tónlistarskólanum í Lond-
on, þar sem uppáhaldsnemandi hans,
John Williams frá Ástralíu gegnir em-
bættinu.
„Þið fáið bráðum kennarastóla hérna
líka,“ segir Segovia, „af því 'að ungt
fólk langar að leggja stund á gítarleik
fyrir alvöru. Þegar ég byrjaði, varð ég
sjálfur að finna efnið, síðan afla því
álits og loks áheyrenda. Og nú er ég
byrjaður að byggja upp kennslukerfið
í þessari grein“, segir Andrés Segovia
sjötugur.
Martin Mayer
Guðmundur Guðni
1164
Samþykkt á kirkjuþingi £ Eng-
landi að klerkar skuli kosnir af
konungsráði og í öllum veraldleg-
um málum standa undir konungs
úrskurði.
Erkibiskupsstóll settur að Upp-
sölum í Svíþjóð.
ísland
Ari Þorgeirsson Hallasonar, mæt-
ir á Alþingi með þrjátíu Aust-
menn (Norðmenn) og var það
kallað skjaldasumar. Réði þá
Þorgeir Hallason goði og þeir
Ari og aðrir synir hans mestu á
því þingi, og seldu Vatnsfirðing-
ar, þeir Páll og Snorri, Þorvaldi
sjálídæmi.
1165
Valdemar I Danakonungur stoín-
Guðmundsson lók
ar Antvorskovklaustur í Dan-
mörku.
Island
Jarðskjálftar í Grímsnesi og íór-
ust 18 menn þar.
F. Þórður Sturluson (Hvamms-
Sturlu), einn af hinum nafn-
kenndu Sturlusonum er voru
þeir Þórður, Sighvatur og Snorri
hinn heimskunni sagnfræðingur.
1166
Saladin vinnur borgina Kairó í
Egyptalandi og lætur gera þar
kastala þann sem enn er uppi-
standandi.
Erlingur skakki tekur jarldóm i
Noregi af Valdemar Knútssyni I
Danakonungi.
saman
Vilhjálmur II verður konungur i
Neapelsríki, sem var Suður-ítal-
ía ög Sikiley. -
ísland
Ari Þorgeirsson, faðir Guðmund-
ar góða, fellur í bardaga í Noregi
2. 11. og bjargaði um leið lífi
Erlings jarls skakka.
1167
Stofnað Borgmannasambandið á
Langbarðalandi Ítalíu.
Valdcmar Danakonungur gefur
Absaloni biskupi fiskimannaþorp
ið Höfn, sem nú er Kaupmanna-
höfn, höfuðborg Danmerkur.
ísland
Þorvarður skáld Þorgeirsson
yrkir erfiflokk eftir Ara bróður
sinn er hann frétti lát hans frá
Noregi.
1168
ísland
Stofnað klaustur að Hítardal á
Mýrum, það var Benediktsregla
eins og þau klaustur er áður voru
sett á stofn hér á landi.
Stofnað klaustur að Þykkvabæ,
það var Ágústusarregla. Fyrsti
príor þar og ábóti var Þorlákur
Þórhallsson, síðar biskup í Skál-|
holti.
1169
Eldfjallið Etna á Sikiley gýs og
eyðir borginni Catania er hraun-
straumur fór yfir borgina og
gróf 15,000 manns lifandi.
Valdemar mikli Danakonungur
fer herför til Vindlands og vinn-
ur eyna Rugen og gerir hana að
dönsku léni.
ísland
íslenzkra fálka fyrst getið í ritum
erlendis. Það var í Englandi.
1170
Kaupmannahafnar fyrst getið með
þessu nafni. Var áður kölluð
Höfn. Valdemar mikli hafði, eins
og fyrr er getið, árið 1167 gefið
Absaloni biskupi þetta fiski-
mannaþorp ásamt nærliggjandi
jörðum? Absalon stofnaði raun-
verulega þessa borg á Slotsholm,
þar sem nú er Kristjánsborgar-
slot.
F. Valdemar sigursæli Danakon-
ungur.
ísland
Einar Þorgilsson tekur upp bú i
Búðardal af Oddi Jósepssyni, um
vorið, og var Oddi haldið á með-
an, en síðast tekinn silfurhringur
af honum. (
17-6. Bardagi 1 Traðardal nálægt
Staðarhóli í Dölum, út af nautum.
Þar særðist Einar Ingibjargarson
stjúpsonur Hvamms-Sturlu.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. tölublað 1964