Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1965, Blaðsíða 1

Sænsk stúlka för yfir
Údaðahraun og Vonarskarð
Poul P. M. Pedersen rœð/r v/ð frú Ingegerd Fries
um veru hennar á íslandi fyrir 15 árum

Frú Ingegerd Fries á siglingu við vestur strönd Sví])jóðar ásamt Agnetu dóttur
sinni.
II,„ hafði nýlokið góðu licen-
tiatsprófi í grísku og laj:ínu við
Uppsalaháskóla. Kennarar hennar
og fjölskylda hvöttu hana til að
velja vísindabrautina og búa sig
undir doktorspróf. En hún vildi
heldur a unda kennslu. Ingegerd
Nyberg hét hún þá, dóttir heims-
þekkts prófessors í semitískum mál-
um, Henriks Nybergs í Uppsölum.
Frú Ingegerd sagði mér frá ævin-
týralegu ferðalagi sinu einn vetrar-
dag í Uppsölum.
— Við áttum nokkra íslenzka kunn-
ingja, og ég komst til fslands árið 1946.
Ég kom til Steingrímsfjarðar. Þar
Qifðu fornsögur svo góðu lífi í hugum
Æólks, að það var þvi lí'kast sem þær
heifðu gerzt í samtíðinni og væru raun-
verulega sannar. Staðurinn er kunnur
úr Njálu. f>á voru íil galdramenn. En
ég kunni ekki íslenzku svo að ég fór
ekki strax að kenna. Ári síðar dó móð-
ir mín og ég fór heim til Svíþjóðar.
— En þér komuð satmt aftur ti.-l ís-
lands?
— Já, fsland og ailt sem íslenzkt er
hafði gripið mig svo sterkum tökum.
Ég 'varð að fara þangað aftur. Ég fór
i vist á bænum Lundarbrekku í Bárð-
ardal, um 25 km. fyrir sunnan hinn
inikla ferðamannastað, Mývatn. Smám
saman lærði ég að tala og skiija ís-
lenzku. Og ég kynntist hinni fjölbreyttu
bændamennin>gu. íslenzki bóndinn var
og er í lifandi sambandi við bókmennt-
irnar frá elztu tím/um og tiil vorra
daga. Hann kann kvæðin sin. Þau eru
drjúgur þáttur tilveru hans, grund-
völlur lífs hans, fornsögur og þjóð-
s;ögur, eins og líka hinir miklu sáilmar
Haligrims Péturssonar hafa verið, alft
lil vorra daga.
— Og þér giftuzt fsíenzkum bónda?
— Já, og ég tel mig þekkja ísdenzka
bændastétt. Jafn djúpstæð bókimennta-
menning og er meðal ísJenzikra bænda
er varla til anmars staðar á hnettinum.
Ef til viill þó erm á einstöku stöðum
í Noregi. Þrátt íyrir aukna alþýðu-
miennitun fyrinfinnsit ekiki það sama í
Svílþjóð eða i Dainmörkiu. Það þarf að
þaiúlþek'kja ísiland tál þess að skiilja,
hvtaö jþeitta þýðir: þaö er menning heila
og hjarta í senn, það er „lífsstíll".
— Eruð þér fyrsta sitú.lkan í heimin-
um, sem hefur farið yfir stærsta hraun
• íslands og hið þrönga skarð við Vatna-
jökul?
— Það hygg ég vera. Þangað til höfðu
ekki aðrir en karlmenn lagt í þetta. Og
stunduim liðu heilu aldirnar milli þess-
ara ferða. En síðan ég fór hafa fleiri
komið þangað, einnig kvenfólk.
— Hvenær fóruð þér þetta?
— í suimar leið voru liðin lö ár sið-
an. Við lögðum af srtað 14. áigúst 1949.
í förinni voni þrír bræður frá Lundar-
brekku í Bárðardal og sysitursionur
þeórx-a. Og svo ég, te-im vax eiginkona
eins þeirra bræðrannia. Við höfðuim eng-
ar vísindalegar fyrirætlanir með þessu
heldur var það bara skemmtiferð, en
þá þarna á Lundarbrekku hafði lengi
dreym-t slíka ferð um þetta erfiða fjalla-
skarð við Vatnajökul, þennan fræga
jökuil sem er á stærð við Sjáland í Dan-
mörk.
— Varla hefur þetta nú verið venju-
leg gönguiför, þótt það væri farið til
skemmtunar?
— Nei, við vorum búin að undirbúa
þetta lengi. Við fengum léða fimm
trausta hesta og höfðum sjálf fjóra. Það
var nýbúið að slátra dilk, svo að við
hefðum eiitthvað að nærast á þarna í
þessari gróðuriausu auðn.
— Hyað heitir þetta fjaillaskarð?
— Vonarskarð. En fyrst urðuim við að
fara yfir stærsta hra.un á landinu, Ó-
dáðahraun, en þannig er það nefnt
vegna þess að á liðnum öldum var þarna
athvarf útlaga og glæpamanna, eins og
iesa má um m.a. í Grettis sögu. Þessir
útlagar urðu að lifa á sauðkindum, sem
böifðu villzt þangað. Sjálfsagt hefur
þarna oft verið um að ræða hættulega
og sikuggalega menn, en það kynti und-
ir ímyndunarafii þjóðarinnar, og í ís-
ienzkum þjóðsögum ea' viða getið um
útlaga sem reyndu að dra.ga fram lífið
í óby ggðum.
— Hver hefur ferðazit um þetta
svæði á undan yður og samferðamön'n-
um yðar?
— Sá fyrsti sem sögur fana af var
Bárður. Hann fór þessa ævinlýi-aleigu
ferð sína snem.ma á miðöldum. Áður eoi
ha,nn lagði á hraunið og suður um Von-
arskarð, bjó hann um skeið á Lundar-
brekku — eins og ég. Um ferð hans má
lesa í Landnámabók, og þar er saigt, að
hann hafi komizt alla leið suður úr
skarðinu, sem er næsta ótrúlegt. Því að
þegar komið er í Vonarskarð, veiður að
sleppa hestunum heim á leið. Vilji inenn
komast lengra, verður að skríða og
kiifra. Jafnvel þctt Bárður hafi farið
þetta að vorlagi, er það óskiljanlegt
engu að síður. Ekki er nákvæmlega vit-
að, hvaða leið hann fór gegnum skarð-
ið. Auk þess eru til sagnir af fásinum
ferðu.m til viðbótar, en síðan er ekki
um fleiri ferðir vitað, lyrr en eftir 1500.
Árið 1544 fer biskup rwokkur yfir Ó-
dáðahraun, og í frægri þjóðsögu fer
Árni lögmaður Oddsson þvert yfir
hraunið til þess að ojarga föður sinum,
Oddi biskupi, sem hatði verið stefnt tií
Alþin.gis á Þingvöl um af höfuðsmann-
inium danska, Herluf Daae. Árni kom
frá Kaupmannahöfn og lenti á Vopna-
firði á Austurlandi.
— Það er langt til Þingval.la þaðan?
— Hætt er við. Hann keypti sér tvo
ágæta hesta.- Þegar hann kom á Jök-
uldal drapst annar. Hann var orðinn
uppgefinn. Hann keypti sér þá riýjan
hest, sem var brúnn að lit, og náði til
Þingvalla á síðustu stundu. Það má gera
ráð fyrir, að Árni hafi farið yfir hraun-
ið rétt undir norðurbrún jökulsins.
essi saga er gott dæmi um ís-
lenzka þrau.tseigju.
— Já, heldur en ekki. Þetta gat vel
verið, og það gæti gerzt enn í dag, enda
þótit það séu ef til vill ekki sömu raun-
ir sem menn eiga við að glíma. Oddur
biskup Einarsson, se:n dó árið 1630, fór
einiu sinni yfir hraunið á leið til vísi-
tazíu í" Möðrudal. Frægasti stigamaðuir
íslands, Fjalla-Eyvindur, sem er vel
þekktur á Norðurlöndum af leikriti Jó-
hanns SigurjónsMonar, dvaldist í lélegum
kofa í Ódáðahrauni, skammt frá hinu
mikla fjalli Herðubreið, árið 1774-’75.
Árið 1794 hugðist bó.idi einn að finna
leiðina, sem áðurneíndir tveir menn
höfðu farið. Annar maður komst saima
ár nokkurn spöl inn í Vonarskarð, en
það var maður að nafni Sveinn Páis-
son sem um það bil samtímis komst að
því, að Vonarskarð væri raunverulegt
fjallaskarð og að þá leið hefði Bárður
farið mörgum ö dum áður. En svo var
það ekki fyrr en 1839 að Björn Gunn-
laugsson fór gegnum skarðið ásamt Sig-
urði Gunnairssyni. Hinn þekkti íslands-
könnuður, Kristian Kaalund, kom árið
1873 í Mývatnssveitina. en fór ekki inn
í ódáðahraun; hann iieyrði fólk tala um
hinar geysistóru hraunbreiður, og að
þær væri hinar eyðilegustu og torfær-
ustu, sem hugsazt gæíu.
— Hvaðan kemur rdit þetta hraun?
— Það eru til mörg eldfjöll, sem hafa
gosið hrauni hvað eftir annað árþús-
undum saman. Nbkkrir fjallatindar
skaga enn uop úr eftir ísöld, m.a.
Herðubreið. Enda er ís and ekki byggt
nema með ströndum fram. Miðlandið
er fjallaheiðar, jöklar og hraun, og hið
stærsta þeirra er Ódáðahraun eins og
fyrr segir. Árið 1875 varð, geysimikið
eldgos í Öskju, sem er þar miðsvæðis.
Sú hra'unbreiða varð þekkt um allan
Iheim. Vísindaimsnn og aðrir forvitnir
streymdu þangað. Nokkrir vísindaleið-
angrar voi-u gerðir út. Þýzku.r leiðan.g-
ur missti árið 1904 þrjá menn í stöðu-
vatn í Oskjiufjalli. Árið 1945 ritaði Ólaf-
ur Jónsson þriggja binda bók um þetta
fiæga hraun, og þá bók lásum við gaum-
gæfileg'a áður en við lögðum út í þetta
mikla ævintýri.
— J á,-seigið okkur nú eitthvað um
yðar eigið ferðalag.
— Það var rigning, en létti til fyrri-
partinm. Það varð oft að laga til far-
angurinn á hiestunum. Ef annar bagg-
inn er oifurlítið þyngri, fer yfrum þegar
hestui'inm fcr að brokka. Fólk kom út
FramhaJd á bls. 14.