Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1966, Blaðsíða 1

I eð dómi Hæstaréttar Dana,
fimmtudag 17. nóv. sl.,
verður að telja fullan endi bund-
inn á handritamálið. í rauninni var
mjög ósennilegt, ef ekki óhugsandi,
að Hæstiréttur treysti sér (fremur
en Eystri landsréttur áður) að ó-
merkja samþykktir Þjóðþingsins,
og það af ýmsum ástæðum. Þær
höfðu verið gerðar á tveimur þing-
um, í síðara sinnið að nýafstöðnum
kosningum, og bæði skiptin með
ríflegu atkvæðamagni. Hverjum
dómstóli hlýtur að þykja mikill
ábyrgðarhluti að ganga þvert gegn
slíkum samþykktum löggjafarþings-
ins, þótt um algjört innanríkismál
væri að tefla. En handritamálið var,
samkvæmt eðli sínu og undirbún-
ingi þess, jafnframt utanríkismál,
sem enn varlegar þurfti með að fara
vegna sóma þingsins.
Eftir er að vísu að ganga nákvæmlega
frá skiptingu handritanna, og má bú-
ast þar við þófi um smáatriði. En vit-
að er, að af hálfu danskra stjórnarvalda
■ yinMio- Jput.ktuu'* - ^
I * ■' _ _.iiffftí! rtvi ÖSáí-V fiíitfi 4 tn.

: i
v ' "
og meirihutans í þinginu var við af-
greiðslu málsins miðað við þá skipt-
ingu, sem samkomulag varð um í öll-
um meginatriðum milli trúnaðarmanna
dönsku og íslenzku stjórnarinnar í apríl
1961. Þótt greinargerð fyrir þeim sund-
urdrætti væri ekki unnt að taka upp
í lögin sjálf, verður að líta á hann sem
forsendu þeirra, er örugglega megi
vísa til.
Það hefur líka komið fiam, engu
síður í ummælum Dana en undirtekt-
um íslendinga, að nú hljóti handrita-
málið að vera á enda kljáð. Og
þótt dómur Hæstaréttar sé ekki nema
síðasta sporið af mörgum, er hann það
úrslitaspor, sem auðveldast verður
framvegis að hafa í minnum.
öllum vegamótum er reyndar
æskilegra að horfa fram en aftur. Samt
get ég ekki stillt mig um að drepa hér
á örfá atriði úr sögu handritamálsins.
Um hana verður vafalaust ýmislegt rit-
að smám saman, af meiri eða minni
þekkingu, glöggskyggni og réttsýni, eins
og títt er í sagnfræðum. Málið hefur
verið þannig vaxið, að sumt af því, sem
miklu skipti, hefur ekki verið rétt eða
skynsamlegt að gera heyrum kunnugt
— og er jafnvel ekki enn í dag. Heim-
ildir um slíkt verða og mega vel bíða
betri tíma. Hér vakir það helzt fyrir
mér að gefa yngri kynslóðunum ofur-
litla hugmynd um einstöku áfanga.
H.
ii.
Dr. Sigurður Nordal.
i andritamálið hefur verið svo of-
arlega í hugum íslendinga tvo síðustu
áratugi, að ekki væri óeðlilegt, þótt
mörgum fyndist það gamalt baráttu-
mál, sem hefði miðað óhæfilega seint
áfram. f rauninni er það nýlegt mál,
sem hefur komizt í höfn á furðu skömm
um tíma.
(Codex argenteus), brotið af hinu æva-er
gamla og dýrlega handriti gotnesku
biblíunnar, sem margir munu telja
mestu gersemi norænna bókasafna,
fyrst komin í eigu Svía. Nú má segja,
að víkingar fari ekki að lögum, og hér
sé hefðin orðin býsna gömul. En yngri
dæmi eru til og aðrar aðferðir.
Frá 1788 til 1823 var yfirbókavörður
Konunglega bókasafnsins í Höfn þýzk-
ur guðfræðingur, Moldenhawer, sem
varð stofnun sinni ómetanlegur þarfa-
maður, því að hann arfleiddi hana að
fjölda handrita, sem hann hafði stol-
ið úr spænskum og frönskum bóka-
söfnum. Ég hef séð á sýningu í Höfn
gullfallegt franskt handrit frá 9. öld,
sem nú er í Konunglegu bókhlöðunni, og
var þess hreinskilnislega getið í sýn-
ingarskránni, að það hefði verið í til-
teknu bókasafni í París fram undir
1800, en verið þá „fjarlægt" þaðan af
Moldenhawer! Ekki get ég heldur ef-
azt um það, þótt engin rekistefna hafi
til efnis kemur er mun dýrmætari en
sjálf Silfurskinna í Uppsölum.
N.
aumast var von, að I.slendingum
kæmi lengi vel til hugar, að þeir gætu
nokkurn tíma endurheimt neitt af þeim
Fáfnisarfi, er í senn var svo dýrmætur
og torsóttur. Fátæktin hér heima var
svo mikil, að fram að 1908 var Lands-
bókasafni holað niður á neðsta gólfi Al-
þingishússins og Landsskjalasafni uppi á
háalofti þess undir þakinu. SjálfstaVis-
málið varð líka að ganga fyrir öllú. í
samningum íslendinga og Dana í Reykja
vík 1918 kom einstaka íslenzkum nefnd-
armönnum til hugar að nefna handritin,
en þorðu það ekki, af því að það gæt.i
teflt öllu samkomulagi í hættu, enda
þóttust vita, að þar væri að höggva í
harðan stein.
Ef til vill má segja, að handritamálið
hefjist með kröfum íslendinga til skjala,
embættisbóka o.s.frv. og handrita, sem
Lok handritamálsins
■11 ■ i.
!(’df fjíþ fí
Íj\ ívnc-c::!j'rtbvr.y.:’
lj1 (í ■ fin íjjiítf ííwS
könS rttitei ýb’rig-f-ti-ej; Jk ?>
jijte cfoj&tujwtfcpti
Eftir dr. Sigurð Nordal
Handrit af Njáls sögu.
Bóka- og handritasöfn og önnur söfn
þjóðminja, listaverka o.s.frv. eru rúmar
stofnanir inngangs, en þröngar brott-
farar, eins og kveðið var fyrrum að
orði um konungsgarða. Sjaldan er um
það hugsað, með hverju móti handrit,
bækur eða aðrir gripir séu komnir þar
inn fyrir múrana. Varzlan er fyrsta
skyldan, eins og íslenzka orðið bóka-
vörður o.s.frv. lýsir ágætlega.
Hvert safn er eins konar heilagt vé,
sem aðrir „verðir“ bera lotningu fyr-
ir, hvað sem þeir annars lcynnu að
hugsa um siðferðilegan eignarrétt.
Söfn stórvelda eru full af herfangi,
sem ekki er reynt að hrófla við af
þeim þjóðum, sem missinn hafa beð-
ið. Þarf ekki að fara lengra en til
Svíþjóðar til þess að sjá þar í bóka-
söfnum heila sali fulla af ránsfeng
sunnan úr álfu frá þrjátíu ára stríð-
inu, Með því móti er Silfurskinna
verið gerð út af því, að hin frægu blöð
um Kópavogseiðana m.m., JS 64, 8 vo,
sem Arni Magnússon hefur að mestu
leyti ritað eigin hendi, hafi verið í
Arnasafni (AM 224, 8vo), þangað til
Jón Sigurðsson „fjarlægði" þau það-
an. Hefur Jón verið uggandi um, að
einhver þjóðrækinn Dani mundi ann-
ars komast í þau og fela þau eða brenna
vegna hinna hörðu dóma Arna um
danska Bessastaðamenn. Þegar slíkra
dæma er gætt, er ekki furða þótt Dön-
um hafi fundizt íslenzku handritin í
Höfn heiðarlega fengin. Auk þess voru
hin dýrmætustu þeirra „oldnordiske“,
norræn, samkvæmt málvenju, sem
íslendingar sjálfir hanga enn þá í
(sbr. „norrænadeild11 háskólans!) og
ekki sérstaklega íslenzk. Og meðal
þeirra voru slíkir kjörgripir sem Kon-
ungsbók Sæmundar-Eddu, sem að því
Arni Magnússon hafði fengið að láni og
ætlaði að skila (sbr. þingsályktanir 1907
og 1924). Þar mátti vísa til samskonar
dæma frá fyrri tímum og öðrum lönd-
um, enda leiddu þær kröfur til nokkurra
skila samkvæmt samningi 1927, og voru
þau samt hvergi nærri fullnægjandi. En
það er ekki fyrr en með ályktunum Al-
þingis 1930 og enn skýrari 1938, sem
farið er fram á afhendingu allra ís-
lenzkra handrita „sem þýðingu geta haft
fyrir þjóðlíf og menntalíf íslendinga‘%
Þessi krafa náði því til handrita, sem
voru ólíkt verðmætari en skjöl og em-
bættisbækur. Og þar var ekki unnt að
vísa til neinna fordæma af sama tagi
í skiptum þjóða í milli.
Ekki verður heldur sagt, að hér væri
fast fylgt eftir af íslendingum, enda full
afsvör af hálfu Dana, er málinu var
hreift á þessum grundvelli. Má t.a.m.
geta þess, að þingsályktunin frá 1930 var
aldrei rædd á fundum íslenzk-dönsku
samninganefndarinnar (sjá m.a. Sögu
Framhald á bls. 10