Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1967, Síða 6

ÞRIÐJA LEIKHÚSIÐ
Framhald af bls. 4.
sviði. Afleiðing þessa er sú, að við styðjum, viðmið-
unarlaust, leikhús, sem eru gjörsneydd allri örvandi
lífsorku og þrótti, og sem menn koma til með venju-
legu hugarfari eiginmanna á Wagneróperu, sem dott-
andi fórna sér fyrir óseðjandi menningarþorsta kon-
unnar.
E n um ástandið í Evrópu gegnir allt öðru máli.
í Englandi, þar sem leikhúsferðir eru snar þáttur
hins daglega lífs, en ekki hefðarkeppikefli eða menn-
ingarnauðung, er leikhúsið ein aðaluppspretta sannr-
ar listnautnar. Og fólkið sækir ekki síður hin fjár-
styrktu stóru leikhús en litlu leikhúsin í West End.
Sækir þau til að sjá Paul Scofield og Royal Shake-
speare Company kryfja getuleysi ellinnar í „Lear
konungi" eða rjúfa skilin milli farsa og martraðar
í „Eftirlitsmanni stjórnarinnar"; til að sjá Albert
Finney í brezka Þjóðleikhúsinu, ýmist sem hinn
ruddal'ega þjón í „Fröken Júlíu“ eða sem kynvillt-
an tízkuteiknara í „Svörtum gamanleik“ eða hnetu-
salann Duke í „Mikið veður út af engu“; til þess
að sjá Robert Stephens, einnie í Þjóðleikhúsinu, sýna
glæsilegri túlkun með hverju nýju hlutverki; til að
fylgjast með þróun „Marat/Sade“ hjá Royal Shake-
speare Company úr tilraunakenndri leikæfingu í
glæsilega, fullbúna leiksýningu; til að horfa á Englisn
Stage Company í Royal Court-leikhúsinu hætta til-
veru sinni með því að ögra valdi leikhúseftirlitsins;
jafnvel til að sjá hvernig eitt af hinum tiltölulega
ómerkari leikfélögum sviðsetur píslarsöguna með
blóðheitum hætti í „Wakefield Cycle Plays“ í Mer-
maid-leikhúsinu. — Þetta eru viðburðir sem sýna
okkur hvað Synge átti við með „sannri gleði“.
Þeir, sem enn kjósa heldur „falska kátínu“ söng-
leikjanna, geta hallað sér að „Halló Dolly“, „Funny
Girl“ og nokkrum enskurn söngleikjum, en það er i
Old Vic og Aldwyoh-leikhúsunum, sem miðarnir
renna út og hinnar raunverulegu skemmtunar er að
leita.
Leikhúsin handan við Ermarsund hafa einnig
yfir sér nokkuð af þessum létta blæ, sérstaklega
kemur hann fram hjá hinium mikilhæfari leikrita-
skáldum í Frakklandi og Þýzkalandi. Að mínu áliti
getur varla öllu hispurslausari l'eikritahöfund en Bert-
olt Brecht, en listræn ádeila hans hefur orðið ein af
mikilvægustu stoðunum undir hinni öru menningar-
þróun okkar, svo að ekki sé minnzt á áhrif hans á
leiklistarheim samtímans í heild. En það hvarflar
víst ekki að neinum, sem sér hinar virðulegu, þung-
lamalegu uppfærslur á verkum Brechts, sem hér
tíðkast, að hann sé meistari léttrar fyndni og noti
revíubrögð, trúðleiki og fjölleikaatriði, er hann
byggir upp list sína, eða að sjálfur hafi hann oft
notað káta flakkara og klækjarefi til að fara með
hlutverk í leikritum sínum.
Eugene Ionesco, sem af mörgum er talinn burð-
arás framúrstefnu-leikhússins, ber mikinn keim
farsahöfundar, og fjarstæður hans eru upprunnar frá
Moliére og Marxbræðrum. Samuel Beckett skrifar
um fánýti mannlegrar tilveru og notar baksvið söng-
leikahúsa og persónur sniðnar eftir gervum Ohaplins
og Keatons í þöglu myndunum. Og þegar Peter
We;ss eða Jean Genet eða Friedrich Dúrrenmatt vilja
setja fram siðfræðilegar eða pólitískar kenningar
gera þeir það með frábærum leikhúsaðferðum og
stundum allskálkslegum brögðum.
Aftur á móti er ameríska leikritið, sem vill telja
sér eitthvað til gildis, næstum undantekningarlaust
hátíðlegt og grafalvarlegt, eins og höfundurinn óttist
að verða vændur um kæruleysi eða tilslökun. Eugene
0‘Neill, sem á svo stóran hlut í því sem er einhvers
ifirði í leiklist okkar, ber að nokkru leyti ábyrgð
á þessu. Það var ekki fyrr en undii lok skáldferils
hans, að honum lærðist að gera greinarmun á alvöru
og illspám. En 0‘Neill átti líka léttleika, og það má
sjá í síðari leikritum hans — sérstaklega í „Ah
Wilderness“ og „A Touch of the Poet“ — en meðan
hann áleit sig útvalinn til að skipa sæti Eskýlosar,
fann hann sig knúinn til að bera ákaflega harmi-
brungið svipmót andspænis áhorfendum sínum.
Arthur Miller er beinn arftaki 0‘Neills hvað þetta
inertir, því hann virðist rugla saman alvarlegum
tökum á verkefnum sínum og algjörum kímni-
skorti. Miller skrifar um „raunveruleikann", án þess
að hafa minnstu hugmynd um það, sem er „frábært
og óbeizlað í raunveruleikanum“, og þó að leikrit
hans sverji sig í ætt við harmleikinn, skortir þau
alla harmræna kímni. Það má finna fjölmörg dæmi
um þetta viðhorf, allt frá „Winterset“ eftir Anderson
til „J. B.“ eftir MacLeish, um leikrit og leikrita-
'höfunda sem eltast við harmadísina á hlaupaskóm
með blýsólum, þar til þeir hnjóta um tærnar á sjálf-
um sér. Jafnvel Edward Albee — leikritahöfundur
sem er gæddur ríkri kímni — hefur orðið þeim mun
líkari torskilinni véfrétt sem frægð hans hefur orðið
meiri, þar til við í „The Ballad of the Sad Cafe“,
„Tiny Alice“ og „Malcolm" kynnumst aðeins og ein-
göngu viðhorfum mögnuðum af þunga og alvöru.
Titilblað „heiftúðugs reiði-Ieikrits“, sem er sérstak-
lega gott dæmi um „þriðja leikhús“ Brusteins.
Nýtilkominn áhugi okkar á litlum leikhúsum
með fjölbreytta verkefnaskrá hefur einnig orðið til
þess að ýta undir þessa uppgerðarháalvöru, að mað-
ur tali ekki um uppgerðargleði. Fáeinum leikhÚ3-
um, dreifðum út um landið — sérstaklega Guthrie-
leikhúsinu í Minneapolis — hefur þó tekizt að
skemmta fólki, án tilslökunar á listrænum kröfum,
en í flestum tilfellum hafa vinsældir litlu leikhús-
anna orðið stökkbretti, annað hvort til óhóflegs
léttleika eða óhóflegs drunga.
S amband túlkandi listamanna — APA — hef-
ur, að því er ég bezt fæ séð, náð beztum árangri með
mesta léttmetinu, endurvakningu gamalla „meló-
drarna" eins og „The Tavern“ eða Broadway-gaman-
leikja eins og „You Can’t Take It With You“, en
Blau-Irving-leikflokkurinn hefur aftur á móti verið
blýþungur og drungalegur í Lincoln Center, þó hann
hafi að sönnu verið miklu náttúrlegri og ekki eins
hástemmdur, þegar hann hefur haft sýningar í San
Francisco.
Shakespearefélagi Papps hefur tekizt furðuvel að
varðveita anda æsku og lífsorku, hvað sem líður mis-
tökum í einstökum uppfærslum. En það hefur skap-
azt einhver andi útihátíðahalda kringum Ameríska
Shakespearefélagið í Stratford, sem veldur þvi að
svæðið er orðið vinsæll áningarstaður fólks á sunnu-
dagsferðalögum.
Og 'nú — til að kóróna þessa smáleikhúsamenn-
ingu — hefur Arthur-Miller-áhugamannaleikfélagi
verið komið á laggirnar, og er því ætlað það verk-
efni að sýna „f deiglunni", „Eftir syndafallið" og
„Incident at Vichy“ í þríeyki úti á landsbyggðinni.
Gerið ykkur í hugarlund þá heljarskriðu af grafal-
vöru, sem er í þann veginn að falla jrfir höfuð
grandalausra skólanema, sem sumir hverjir hafa
kannski aldrei verið viðstaddir leiksýningar fyrr og
móta nú viðhorf sitt til leikhússins eftir þessum
þremur verkum.
Er eitthvað í bandarískri skapgerð, sem leiðir
menningu okkar út í öfgarnar? Vissulega hömpum
við listamönnum okkar meira en hollt er, erum of
fúsir til að krýna þá óverðskulduðum lárviðarsveig--
um og skipa þeim ólympskan sess, en þeir sem slá á
léttari strengi eru aftur á móti stöðugt hvattir til
að þeyta söluvarningsfroðuna. í báðum tilfellum er
jafnaugljós tregða okkar til að viðurkenna lista-
menn okkar eins og þeir eru, láta þá sjálfráða um
að túlka þau hlutverk sem þeim eru eðlilegust. Tök-
Framhald á bls. 13.
„Þriðja leikhúsið“:
„Viet Rock“ — æf-
ing á and-hernaðar-
leikriti Megans
Terrys, sem sýnt
var í Yale-leiklistar-
skólanum siðastliðið
haust. „Þessi verk
koma alltaf á óvart,
og þau tilreiða þann
kerlög, sem ólgar og
freyðir af ósvikinni
leiklist".
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. apríl 1967