Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1971, Side 3

Strax í barnæsku vildi hann verða „sá fljótasti, harðasti og: bezti.“
hendur og þar, sem hann hefur
aðeins dauðlegt og venjulegt
fólk undir sinni stjórn er ekki
að undra, þótt einhver fái
stundum að kenna á þessari
takmarkalausu kröfuhörku
hans. Finni hann galla einhvers
staðar lætur hann endurtaka
atriðið hvað eftir annað þar til
hann er ánægður. Á æfingum
hefur hann eins konar reynslu-
áhorfendahóp, gjarnan um tutt-
ugu manns. Þegar hann hefur
keyirt fólk sitt til þess að endur
taka atriði svo oft sem honum
líkar gefur hann mei’ki og þessi
áhorfendahópur klappar. Líki
honum ekki fiutningur hróp-
ar hann oft upp yfir sig, stekk-
ur niður hin fjörutiu og átta
þrep, lagar gallann og hleypur
upp aftur í hendingskasti. Það
er furðulegt, að slíkar aðfarir
skuli ekki þegar hafa la-gt rúmt
sextugan mann í gröfina. Eitt
sinn kom fyrir, að söngvari
fékk sig fullsaddan af skömm-
um von Karajans og svaraði
honum fullum hálsi af sviðinu.
Það mun hafa komið á meistar-
ann og hann baðst afsökunar.
Von Karajan veit vel að sam-
band hans við undirmenn hans
er tvihliða. Nú hefur hann húð
skammað þetta fólk og hrósað
þvi til skiptis í langan tima þár
til. hann varð .ánægður með
verkið. Nú ætti þetta . fólk loks
að geta gert hlutinn eins og
hann ætlast tii — eða eins og
því sjálfu sýnist. Söngvurum er
ekki alltaf sérlega vel við von
Karajan. En þegar þeir standa
á hinu mikla sviði og raddir
þeirra yfirgnæfa hljómsveitina,
þá finnst jxeim þeir glataðir án
bendingar frá honum. Þegar
söngvari upphefur raust sina
gjóar hann augunum gjarna
snöggt til meistarans. Einn sagð
ist. ævinlega hafa beðið þessar-
ar bænar: „Meistari, gleymdu
mér nú ekki!“ Og annar, sem
fór eitthvað illa út úr skiptum
sínum við von Karajan fullyrti,
að hann væri afar viðsjárverð-
ur og betra væri að hafa auga
moð honum. Hann ætti oft til
að breyta tempóinu á eileftu
stundu — ekki vegna þess það
þyrfti, heldur til að sjá, hvort
söngvarinn væri með á nótun-
um. Stundum tekur von Kara-
jan undir með söngvurunum.
Söng hans heyra aðeins tveir
menn, sem sitja rétt hjá honum
og þeir segja hann likjast því
mjög, er nashyrningur geispi og
rymji í senn.
Herbert von Karajan fæddist
í Salzburg. Faðir hans var
læknir en einnig góður tónlist-
ai’maður. Hann taldi þó tónlist-
ai-brautina ekki þá gæfuleg-
ustu í þessu lífi og fékk son
sinn til að stunda verkfræði-
nám, sem hann hélzt við í eitt
og hálft ár. Þá ákvað hann lífs
starf sitt og tók að stefna að
ákveðnu marki í því efni. Af
þessu leiddi, að hann sagði skil
ið við fjölskyldu sina — eða
hún við hann. Hann stjórnaði
fyrst opinberlega aðeins átján
ára gamall. Það var i Salzburg.
En brátt hélt hann þar til sem
honum hafði boðizt staða. —
Aðalmarkmið mitt þarna var að
kynnast prógramminu út og inn
og öðlast þjálfun. Þai’na ríkti
mikill agi; ég vann oft fjórtán
til sextán tima á dag og fann
ekki fyrir því. Þvi á ég nú oft
erfitt með að urnbera fólk, sem
ekki getur einbeitt sér að verki
eða haidið séf að því. Er hann
hafði lært og unnið þarna i sjö
ár hélt hann til Aachen þar
sem hann gekk i nazistaflokk-
inn. Vinir hans verja þetta spor
hans enn þann dag í dag, og
segja hann hafa mátt til vegna
ferils sins, sem ella hefði verið
i hættu. Svo hafi hann nú lika
verið ungur maður. 1 þriðja lagi
hafi hann fengið að kenna nóg
á þessai’i ákvörðun sinni. Þetta
er haft eftir menntuðum gyð-
ingi: — Ég fer aldrei á Kara-
jan-konsert, nema ég hafi ekki
vitað, að hann átti að stjórna.
- Og margir eru ekki jafn
heflaðir í orðum og þessi.
Árið 1952 réðst von Kara-
jan til Vínaróperunnar. Mis-
sætti kom upp og hann sagði
upp starfinu. Menntamálaráð-
hei’ra ásakaði hann opinberlega
fyrir persónulega metnaðar-
girnd. Von Karajan hugðist
koma upp keðju óperuhalla um
Évrópu, svo flytja mætti sömu
uppfærsluna milli þeirra án
þess að nokkuð fæi’i úr skoi’ð-
um. Hann segir þetta hafa mis-
tekizt vegna hégómaskapar og
— girndar annai'ra stjórnenda
— þeir hafi aliir viljað gera
þetta sjálfir. Samstundis er von
Kai’ajan hafði sagt upp fór allt
starfslið óperunnar í tveggja
daga verkfall og heimtaði hann
aftur. Sýningar féllu niður.
Hann var kominn aftur innan
fáeinna vikna. Og nú var hann
ekki lengur settur undir
menntamálaráðuneytið. Að
tveim árum liðnum sagði hann
upp á ný en þá að visu án
slikra deilna sem fyirr. Þó
kvaðst hann aldi’ei rnundu
starfa aftur i Austurríki; —eft
ir þrjá mánuði var hann kom-
inn enn á hý.
Eftirtektarverð er sú árátta
hans að vilja ævinlega fá vilja
sínum fi’amgengt skilyrðislaúst.
Wolfgang, bróðir hans segir, að
hann hafi ævinlega viljað. vera
„sá fljótasti, harðasti ogbezti".
Annar, kunningi, segir þetta
stafa af því, að Furtwangler
hafi tekið honum tak í upphafi
ferils hans og þvi reyni hann
nú allt hvað hann geti til að
skapa sér stórkostlegan feril.
En þrátt fyrir allar tilgátur
hlýtur stáiharður meðfæddur
vilji að hafa verið upphafið og
grundvöllurinn. — Maður verð
ur að vita hvert maður ætlar i
upphafi og beina öllum kröft-
um sínum i þá átt —, segir
hann sjálfur. E.t.v. hefur von
Karajan gleggri hugmyndir um
vald en ábyrgð. Árið 1963 lýsti
„The Times" „einu mesta
hneyksli í sögu þessa óperu-
húss“ í Vin, er von Karajan
vildi flytja heila sýningu með
öllu tilheyrandi starfsliði allt
niður í hvislara frá Milanó til
Vínar. Þvi miður hafði hvislar-
inn ekki atvinnuleyfi og var
auk þess svo óvinsæll, að starfs
liðið gekk af sviði og úr húsi og
tilkynna varð gestum, sem þeg-
Robert Frost
Blóma-
brúskurinn
Við heysins þurrk ég hlaut að sýna rögg
sem hann, er grasið sló í morgundögg.
Sú morgundögg er léði ljá hans bit,
var löngu þornuð, brostu tún og fit.
Ég leita varð að hverfisteini hans,
er heyrðist til, sem stiginn væri dans.
En hann var þegar utan sjónarsviðs,
og sömuleiðis ég varð einn míns liðs.
„Svo öllum fer,“ ég sagði, ungur sveinn,
„hvort saman vinna eðá hver og einn.“
Sem ég það mælti, dægurfluga flaug
mér fram hjá, þögul gegnum loftið smaug.
í leit að gærdags blómabikar hún
sér brá á sveimi yfir holt og tún,
um loftið margan hnitað fékk sinn hring,
sem hefðu blómin visnað allt í kring,
á leifturvæng hún skjótt mér sveif úr sýn,
um síðir flaug hún aftur heim til mín.
Með spurn í huga, sem ei svar við fékk,
ég sjálfur kaus að snúa heysins flekk.
Sem bjóst að starfi, benti hún mér á
einn blómaskúf þar straumi nokkrum hjá.
Þeim blómum ljárinn mundi hafa hlíft,
en hvert eitt strá á lækjarbakka stýft.
Ég sá, er leit þau döggum drifnu blóm,
að dægurflugnagrös það voru tóm.
Þeim hlífði grasabanans bljúga lund,
svo blómgast mættu þau um riokkra stund,
sízt til að beiria að sér okkar hug,
en yndið, gleðin lyftu sál á flug.
Við dægurflugan kveiktum kyndli á,
.sem kom með fagran boðskap dögun frá:
Ég heyrði, hvernig fuglafjöldinn kvað,
og fagran ljáinn hvísla grundum að.
Sú einsemd hvárf, sem fyrr mér grið ei gaf,
mig gleðja skyldi samstarf héðan af,
og hjá þeim sem ég vinna mundi með,
þótt mæddist stundum, verða svölun léð,
mér veitast honum tryggðarorð að tjá,
sem tæpast hafði búizt við að sjá.
„Menn hjálpist að,“ ég sagði ungur sveinn,
„livort saman vinna eða hver og einn.“
Þóroddur Guðnnindsson þýddi.
8. ágúst 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3