Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1971, Blaðsíða 7

Tveir sterkir. Annars vegar lögreg-luforinginn, sem er tákn
valdstjórnar og einræðis Francos, en hins vegar villt naut á
sléttum Andalúsíu. Trúlega lætur það lífið á nautaatsleik-
vang inum.
við þetta fólk í lestarkeiTunni.
t*að var bændafólk, jafnvel
það sem bjó í borgum á borð
við Teruel og Castellón, og
lífskjör þess voru ólýsanlega
hörð. Eitt hið furðulegasta,
sem ég komst að í þess-
um löngu samtölum mínum var,
að flestir voru í sínum beztu
fötum. Það var merkistilefni að
fara svo langa ferð í lest og
því klæddust menn sparifötun-
um. En aumkunarverðir sýnd-
ust þeir í buxum, sem höfðu
verið bættar mismunandi bót-
um f jórum sinnum á sama stað,
konurnar i kjólum, sem skipt
hafði verið um heil stykki í
með allt öðrum lit. Skórnir
voru ólýsanlega tötralegir og
sokkarnir götóttir, jafnvel sá
hiutinn, sem náði upp fyr-
ir öklann. Húfur karlmann-
anna voru flestar rifnar og
kvensjölin trosnuð á jöðrunum,
þó ekki vegna þess, að þau
væru með kögur. Þeir, sem
misst höfðu tennur, höfðu ekki
fengið falskar í staðinn, og
margir lilu út fyrir að þurfa á
læknisaðstoð að halda, en virt-
ust ekki eiga aðgang áð neinu
slíku. Eftir ytra útliti að dæma
var þetta fólk það bláfátæk-
asta, sem ég hef nokkum tíma
séð.
En i fari þess, og öllu, sem
það gerði, var einhver óbifan-
leg reisn og djúpstæð gleði.
Það söng ein.s og það væri
statt í kirkju. Því hverjum tón
voru gerð alvarleg skil, þó án
iburðar, og samstilltar raddir
fluttu okkur inn á stöðina í
Teruel. „Adiós, norteameri-
eano!“ sögðu samferðamenniin
ir hógværlega þegar ég tók
niður ferðaskjóðuna mína og
spurðist til vegar inn i mið-
borgina. Þetta fólk hafði veitt
mér staðgóða kynningu á
Spáni og ég átti eftir að vera
því þakklátur æ síðan. Ég var
tregur til að skiljast við það,
en ferðin var á enda, og nú
hélt hver til síns heima. 1 hug-
anum sá ég það halda heim í
sveitahúsin sín með stokkrósir
kringum dyrnar eins og í Eng-
landi, rétt eins og það væri
venjulegt evrópskt sveitafólk.
Seinna átti ég eftir að sjá í
hvers konar hibýlum það bjó í
raun og veru.
Teruel var mér innganga í
nýjan heim, hinn harða, mis-
kunnarlausa heim skortsins I
sveitahéruðum Spánar. Lífs-
sviðið, sem ég sá í Teruel, er
hræðilega takmarkað innan
þrengsta hrings, sem ég hef
nokkurn tíma þekkt. Göturnar
voru jafnþröngar, eins og
höggnar í þétt berg. Bygging-
arstíllinn var ekki .viðkunnan-
legur eins og útsýnismyndirn-
ar i lesbókum mínum um Spán.
Veitingahúsin voru óviðkunn-
anleg, leikhúsin voru Ijót og
lúðrasveitin á aðaltorginu spil-
aði falskt. En það var einhver
sannfærandi varanleiki yfir
þessari borg, sem vakti aðdá-
un, og því iengur sem ég
dvaldist þar, því betur geðjað-
ist mér að henni. Ég man eink-
um eftir beizkri lykt af sikorí-
rót eða ámóta kaffilíki, sem
verið var að brenna, og enn
þann dag í dag verðúr mér
hugsað til Teruel ef ég finn
lykt af brenndri síkorírót.
5
Fyrsta morguninn fór ég sam
kvæmt venju minni í gönguferð
um útjaðra borgarinnar til að
athuga, að hvaða leyti hún
kynni að vera frábrugðin
Burriana-héraðinu eða Castell-
ón, og þar sem ég gekk eftir
veginum heyrði ég kallað til
mín, „Eh, norteamericano!"
Þegar ég sneri mér við, sá ég
einn manninn, sem ég hafði
deilt brauðinu og óstinum með
í lestinni daginn áður, standa
við húsdyr sínar. Hann bauð
mér inn á heimili sitt, og það
vildi ég óska að hann hefði
ekki gert, þvi að ennþá sé ég
það fyrir mér eins og þann
dag, og eftir að hafa séð heim-
ili hans, gat ég ekki lengur
lagt neitt upp úr sögubókaæv-
intýrum um Spán, þetta þrótt-
mikla land.
Veggirnir voru byggðir úr
steini, án steinlims og kalks,
en þeir höfðu verið vandlega
þéttir með leir og voru bæði
vind- og vatnsheldir og mynd-
uðu írausta og viðfelldna vörn
gegn náttúruöflunum. Gólfið
var úr troðinni mold, sem orð-
in var slétt af aldalangri notk-
un, því að ég gizkaði á að hús-
ið hefði verið byggt fyrir að
minnsta kosti þrjú hundruð áv-
um síðan. Ekke^t ryk barst frá
gólfinu og það var ótrúlega
slétt, því meðan aldir liðu jafn
aðist moldin þar til hún varð
eggslétt eins og hellusteinn.
Tvö herbergi voru í húsinu, og
milliveggurinn var gerður úr
lélegasta timbri, sem ég hef
séð, og tæpast nógu gott til
að reka sanmn ódýra, um-
búðagrind í landi eins og
Þýzkalandi. Ég gat séð gegn-
um vegginn á mörgum stöðum,
þar sem viðurinn hafði orpizt
gða flísar dottið úr, því fjal-
irnar voru næfurþunnar, og
það á landsvæði þar sem eitt
sinn hafði verið gnægð skóga,
og þar sem þeir voru ennþá til,
þótt í minna mæli væri. Væri
timbur ennþá unnið í Teruel-
héraði, þá naut heimili sem
þetta þar einskis af.
í húsinu var eitt borð, einn
stóll, eitt rúm, ein vagga. Það
var næstum allt og sumt. Þarna
voru engir eldhússkápar, eng-
ar hillur, engir ruggustólar,
engir bekkir, engir borðstofu-
skápar, ekkert baðherbergi,
engin eldavél, ekkert. Hús-
bóndinn, sem var um fimmtugt,
og kona hans á svipuðum
aldri, höfðu unnið í Teruel í
fjörutíu ár, því að þau höfðu
byrjað tíu ára gömul. Þau
höfðu sparað aura sína af
nýtni, og eftir fjögra áratuga
vinnu var þetta allt, sem þau
höfðu safnað.
Ég var ókunnugur og var
ekki hræddur við synjun, svo
ég bað um að fá að sjá allt.
Hvaða föt áttu þau? Hvaða
borðbúnað? Hvers konar mat-
arbirgðir? Hvaða bækur?
Bælkur? Hvorugt hjónanna
kunni að lesa. Föt? Fyrst og
fnetnst þau, sem þau höfðu ver-
ið í á lestarferðalaginu og svo
eildri föt til að vinna í, og óg
hef þegar lýst hvemig spari-
fötin litu út. Mat? Þau áttu
nóg tnl að iifa af í þrjá daga,
þvú þau áttu engan isskáp, og
eftir þrjá daga mumdu þau íara
í búðina til að kaupa meiri mat,
ef þau ættu peninga. Ég kunni
ekki spánska orðið yfir vom,
en eftir óbeinum ‘ieiðum spurði
ég þau hvaða áætlanir þau
hefðu um framtíðina. Framtíð-
ina? Hvaða framtlð?
6.
Þamnig reikaði ég fram og
aftur um Teruel, þessa fá-
skrúðugu fjailaborg, og lét
spánskan raunveruleika dynja
á mér. Kvöld eitt fór ég í dóm-
kirkjuna, sé ég að nota rétta
orðið yfir svo lítiifjörlega
kirkju, og þar tók ég i fyrsta
sinn þátt í guðsþjónustu á
Spáni. Hún var yfirþyrm-
andi áhrifarík með kertum og
kór og prestum, sem virtust
bera allan þunga þessa fá-
tæka samfélags á herðum sér.
íbúarnir í Teruel, sem ég sá
við bænagjörð þetta k\'öld,
voru guðhræddir, og trúin var
þeim ákaflega mikilvæg, en
þegar ég litaðist um í hálf-
dimmu kirkjunnar, sá ég með-
al safnaðarins nokkra bændur,
sem ég hafði verið samferða í
lestinni. Þessi biðjandi hópur
var úr anmarri stétt, og ég
gladdist að fá tækifæri til að
sjá hann. Kirkjufólkið var bet-
ur klætt heldur en fyrri kunn-
ingjar mínir og karhnennimir
betur rakaðir líka, en þeir
voru álí'ka traustir, og þegar
ég hitti þá seinna í kaffihús-
um eða verzl'unum, voru þeir
áliika aðlaðandi.
Dvölin i Teruel var spenn-
andi og áhrifaríkur timi fyrir
ungan mann, sem var að reyna
á eigin spýtur að kanna hvem-
ig Spánn væri, og etftir að ég
hatfði séð nokkur hús betri
borgaranna á staðnum, með
gólfi eins og hjá okkur í
Pennsylvania og bókaskápum
og hillum undir mat og lit-
skrúðugum húsagörðum, tók ég
að velta því fyrir mér hvort
það hafd verið fyrir óheppni,
að ég rakst fyrst á þennan
moldargölfskofa með næstum
engu í. Hafði ég verið blekkt-
ur atf tilviljun? Var sveitalií á
Spáni betra en ég hatfði kom-
izt að niðurstöðu um? Ég hélt
því út í sveit í andstæða átt og
stanzaði á þnem bóndabæjum,
sem ég valdi af handahófi,
kjmnti mig, og það var tekið á
móti mér af gestrisni. Bænd-
urnir og konur þeirra buðu
mér vatn og vin, þar sem það
var til, og virtust fagna þvi að
tala við norteamericano, sem
hatfði lagt það á sig að læra
mál þeirra, þótt kunnáttan
væri léleg. Þau sýndu mér
heimili sín: moldargólf, eitt
borð, of fáa stóla tH að geta
setið formlega til borðs með
einum gesti, Báeinar flíkur,
engar matarbirgðir.
7.
Þegax ég sagði vinum mínum
í Ameriku, að ferð minni vaeri
heitið til Badajoz, ypptu þeir
öxhim, því að þeir höfðu aldrei
heyrt hennar getið, og þegar
ég sagði vinum mínum á Spáni
frá þessu, glottu þeir, því þeir
vissu betur. „Hamingjan góða,
hvers vegna Badajoz? Þar er
bókstaflega ekkert að finna."
Á spánsku bljómar þessi setn-
ing alveg afdráttarlaust:
„Absoilutamente nada“, þar
sem fyrsta orðinu er deilt nið-
ur í sex áberzliuatkvæði. Þeir
reyndu að telja mér hughvarf
og sögðu, að Badajoz væri að-
eihs birgðastöð við landamær-
in, að hún væri týnd i tóm-
leika Extremadura, og ef ég
væri fastákveðinn í að heim-
saskja afskekkta borg, því þá
ek'ki gimstein eins og Murcia í
gretnnd við Miðjarðarhafið, eða
Jaén í fjöllunum, eða Oviedo,
þar sem helgir dómar Krists
eru geymdir? „Hvers vegna
Badajoz?"
Framh. á bls. 10
31. október 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7