Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1973, Blaðsíða 6

Kirkjur á Islandi voru flest-
ar nauðalíkar ásýndum ut-
an frá allt ,fram á siðari hluta
19. aldar. Lágreistar og yfir-
lætislausar torfkirkjur en geð-
þekkar og aðlaðandi og ósjald
an aðdáunarverðar sakir þess
hve þær voru snilldarlega
hlaðnar og fallega grónar. Inn
an dyra var tilbreytnin miklu
meiri, því að búnaður allur var
ærið misjafn eftir auðlegð
kirknanna. Margar þeirra
geymdu mikil listaverk, sem oft
voru sárgrætilega lágt metin,
þegar erlendir menn — og
stöku innlendir — tóku að fala
þau fyrir peninga út í hönd.
En til allrar hamingju var
miklu bjargað á þjóðminjasafn
ið að lokum.
Timburkirkjur ruddu sér til
rúms á efstu tugum siðustu ald
ar. Er undravert hve fátækir
söfnuðir um land allt hafa
jafnan verið fúsir fyrr og síð-
ar til endurbygginga kirkna,
svo oft og mikið sem tómlæti
þeirra um trúmál er á orði haft.
Sumir kirkjubændur sýndu
mikinn stórhug og rausn i þess
um málum. 'Þingeyrakirkja er
þar gleggsta og skýrasta dæm-
ið. Líku máli gilti um ýmsa
presta, sem voru staðarhaldar-
Kirkjan á Silfrastöðuni í Skagafirði, seni í aðalatriðuni er
byggð á sama hátt og Auðkiiliikirkja.
Uússnesk kirkja al’ gerð, sem mjög var al-
geng þar í landi. Skyldleikinn við Auðkúlu-
kirkju leynir sér ekki.
ar, þ.e.a.s. höfðu umsjón með
kirkjunum, sem voru opinber
eign.
Fleirum en mér mun hafa
orðið starsýnna á tvær timb-
urkirkjur en allan þorra ann-
arra þeirrar gerðar. iÞær stinga
svo í stúf við algengt bygg-
ingarlag. Þetta eru kirkjurn-
ar á Auðkúlu i Svínadal og
Silfrastaðakirkja í Blönduhlíð.
Minna þær á tvíburasystur,
þótt Auðkúlukirkja sé nokkru
stærri og skartmeiri. Báð-
ar standa á afar veðurnæmum
stöðum og mun það hafa vald-
ið miklu um valið á byggingar
laginu. Auðkúlukirkja er ívið
eldri og með öruggri vissu fyr-
irmynd hinnar.
Séra Stefán M. Jónsson vígð-
ist að Bergsstöðum 1876
og þjónaði því prestakalli til
1885. Þar stoð hann að bygg-
ingu nýrrar kirkju, sem vígð
var 1883. Hún var gerð úr til-
höggnum viði, sem ætlaður
hafði verið í verzlunarhús á
Sauðárkróki, og var óvenju
björt og breið. Fyrir nokkrum
árum hlaut hún prýðilega við-
gerð.
Árið 1885 fékk séra Stefán
Auðkúlu, en þar var þá hrör-
leg torfkirkja. Átti hann frum-
kvæðið að því að hafizt væri
þar handa um smíði nýrrar
kirkju, eins og fyrr á Bergs-
stöðum. Hann var maður smekk
vís og listelskur og réð gerð
kirkjunnar eins og síðar verð-
ur vikið að. En ásamt bygg-
ingarleyfi var sótt um þrjár
undanþágur frá almenn-
um venjum:
Að leyft yrði að flytja mætti
kirkjustæðið úr halla í kirkju-
garði á hærri stað, þar sem
grynnra væri að grafa fyrir
grunni.
Að dyr mættu vísa til aust-
urs vegna veðráttufars, þar
sem vestanátt væri með fádæm
um hörð oft og einatt.
Að' enginn predikunarstóll
þyrfti að vera i kirkjunni,
vegna smæðar hennar og fá-
tæktar safnaðarins.
Farið var að þessum tilmæl-
um. Kirkjan var reist 1894.
Kirkjan á Auðkúlu. Sérkenni-
legt byggingarlag kirkjunnar
sést vel & myndinni.
Yfirsmiður var Þorsteinn Sig-
urðsson, sem kallaður var
kirkjusihiður. Hann stóð einn-
ig fyrir smíði kirkjunnar á
Silfrastöðum. — Friðrik
Magnússon, faðir séra Friðriks
stofnanda K.F.U.M., Björn
Stefánsson og Hjálmar Gísla-
son unnu líka að kirkjubygg-
ingunni. Notaður var viður úr
gömlu kirkjunni eins og föng
voru á, en afgangurinn seldur
fyrir kr. 30.
Kostnaður við kirkjubygg-
inguna reyndist samtals kr.
2221.99. Er þá ófrádregin ein
króna og 26 aurar, sem prófast-
ur sagði oftalda við endurskoð
un.
Hér fer á eftir:
AFSKKIFT
af lýsingu á nýbyggðri
kirkju á Auðkúlu í Húnavatns
prófastsdæmi, gerð af séra
Hjörleifi prófasti Einarssyni á
Undomfelli, 8. okt. 1894.
„Kirkja á Auðkúlu byggð
sumarið 1894, er úr timbri á
grundvelli, hlöðnum úr grjóti,
og stendur fyrir sunnan og
austan bæinn með 8 strendu
lagi, og eru hliðarfletir 6 áln-
ir og gafl og hornfletir 4 áln-
ir á lengd. Að lengd er húsið
milli stafna að innanmáli 11%
alin en á breidd 9 álnir. Á
húsinu eru 6 gluggar, sinn á
hverjum kanti, hver með 8 rúð
um stórum og þremur þrihyrnt
um á efri hluta.
Kirkjan er klædd með
plægðum strikuðum borðum
(lárétt) og undir þakskeggi
liggja kýldir listar allt í kring,
en niður frá þeim gengur breið
ur listi ofan á efsta borð
klæðningarinnar, og eru söguð
lauf í hann allt í kring. — Dyr
eru á austurgafli með gerekt-
um og kýldum listum, 4 álnir
á hæð og 1 alin á breidd.
Fyrir þeim eru tvennar hurð-
ir: hinar ytri vængjahurð-
ir með tilheyrandi hengslum og
tvílæstri skrá og handfangi, en
innri hurðin í einu lagi með
handfangi að innan og framan.
Fyrir dyrum er rið til kirkju
með grindum beggja vegna með
fimm renndum pílárum hvoru
megin og neðan undir flat
ur trépallur. — Grunnurinn er
kalkaður.
Þak er 8 strent að neðan og
dregst saman upp undir turn-
pall, sem gengur upp úr miðj-
unni — klætt með heilum borð
um og þar yfir pappaþak. —
Upp af hverju horni kirkjunn-
ar ganga stangir jafnháar
mænl; en mjókka uppeftir og
eru neðantil á hverri stöng 4
lauf, en á hverri kúlu situr
rennd kúla gul að lit og þar
upp af hvítur renndur kross.
Stangimar eru hvítmálaðar.
Neðri hluti turhsins er 4 strend
ur stöpull, er gengur ofan milli
sperra hússins og er á honum
halifleytt 8 hliðað þak, og listi
með laufaskurði undir þak-
skeggi hans. Upp af stöplin-
um kemur svo sjálfur turninn,
8 kantaður og hvílir á 8 strend-
ingum og er op milli þeirra.
Opin eru sperrumynduð efst og
Framhald á bls. 15.