Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1974, Blaðsíða 7

Þeir munu sjá um áframhald
efnahagsundursins. Un{»ir. ein-
kennisklæddir Japasiir í mennta-
skóla.
ur uppíþig. Það tekursumanokk
urn tíma að venjast sushi, en
bragðast flestum geysivel að lok-
um. Japani, sem dvalið hefði er-
lendis, léti það verða sitt fyrsta
verk við heimkomuna að b'orða
sushi. Ekki fyri' en hann hef'ur
bragðað það. finnst honum liann
alkominn heim. Sumar sushi-
sjoþpur einhæfa sig í ,,fugu“, sem
eru ýmsar tegundir baneitraðrá
fiska, sem hreinsa þarf mjög
vandlega áður en óhætt er að
néyta þeirra. Þessi veitingahús
þurfa sérstakt leyfi og eru undir
ströngu eftirliti. Þó er ekki langt
sfðan eigandi fugu-veitingahúss
framdi sjálfsmorð, eftir að einn
viðskiptavina hans lézt vegna illa
útbúins fugu-fisks.
Aðrir mjög frægir japanskir
réttir eru sukiyaki og tempura.
Ég reyni þó ekki að útskýra mat-
reiðsluna á þeim, enda vart pylsu-
fær sjálfur, en báðir eru réttir
þessir mjög ljúffengir. Og úr því
komið er út í pylsurnar, þá má
geta þess, að þar sem búast mætti
við pylsuvagni í öðrum stórborg-
um, hefur í japönskum borgum
verið komið upp „ramen" vögn-
um, sem Japanir þyrpast í kring-
um, einkum að nóttu til eftir
stffa drykkju. Ramen er einsskon-
ar súpa með hveitipípum, kiyddi
og kjötbitum úti f, sem gera þenn-
an rétt einkar saðsaman.
Kondon og Coca Cora. -
Japanir í Japan tala eingöngu
japönsku. Sú hugmynd hefur lætt
sér inn hjá mörgum, að þeir geti
almennt tjáð sig á ensku. ett það
er algjör undantekning. Þö er
enska sk.vldufag allt frá barna-
skóla, en áherzla er nær eingöngu
lögð á ritað mál. Enda er oft auð-
•veldara að gera sig skiljanlegan
með því að skrifa setninguna á
blað en að segja hana. Þess er líka
að gæta, að Japanir eru hæverskir
og háttvísir menn og því ekkert
málglaðir yfirleitt. en við lengri
kunningsskap liðkast furðanlega
um málbeinið. Japanskan er auk
þess þaðeinstætt mál, að þaðkost-
ar algjöra umbyltingu, jafnvel í
hugsunarhæfti. að ná valdi á öðru
máli.
Eg fékk að sækja nokkra
enskutfma i japönsku mennta
skóla. Eins og yfirleitt tíðkast
voru bekkirnir ekki blandaðir,
stelpur sér og strákar sér. Nem-
endurnir voru ísvörtum einkenn-
isbúningum með gylltum hnöpp-
um, stelpurnar f hnésíðum pils-
um, en strákarnir í víðum buxna-
hölkum með derhúfur og minntu
helzt á hjálpræðishermenn. I stof-
unni 'voru borðin aðskilin til að
hindra kjaftagang hjá nemendun-
um. Kennarinn kom inn og allir
Það er ekki verið að fremja
rán, heldur er starfsfólk vöru-
hússins að liðka sig í upphafi
vinnudags. Á hverjum
morgni eru hvatningarorð
lesin yfir starfsfólkinu, söng-
ur fyrirtækisins sunginn og
leikfimisæfingar gerðar.
Kabuki dansar upphófust
snemma á 17. öld, þegar
ungar stúlkur tóku að dansa
opinberlega til styrktar söfn-
uði sínum. Gleðikonur tóku
fljótt að líkja eftir þessum
dönsum og breyttu það mik-
ið, að stjórnin hneykslaðist
og útilokaði konum þátttöku
! Kabuki. Árangurinn var sá
að nú tóku ungir fagrir svein-
ar við hlutverki gleðikvenn-
ana og hvorki minnkuðu vin-
sældirnar né batnaði siðferð-
ið við það, þó síður væri.
Aftur tók stjórnin fram i og
nú var eldri mönnum einum
heimiluð þátttaka í Kabuki.
Þeir settu upp andlitsgrímur
og hárkollur til að falla inn í
öll hlutverkin og á þann hátt
fara Kabuki sýningar enn !
dag.
stóðu upp. Kennslan hófst með
yfirheyrsluaðferðinni, og nem-
endurnir voru látnir standa upp
til aðsvara. Ef þeirvoru seinirtil,
merkti kennarinn mínus við og
lét nemandann standa kyrran um
stund. Það er kannski ekki óeðli-
legt, að J.apanir séu stirðir í
ensku, því sjálfur var kennarinn
höktandi í málinu, þótt vafalaust
kynni hann allar orðabækur utan
að.
Að Japanir eiga erfitt með að
læra erlend mál sýnirgleggst hve
þeirra eigið mál er sérstætt í öjl-
um grundvallaratriðum. Sum
hljöð geta þeir heldur alls ekki
borið fram. Þeir segja því ,,b“ í
stað „v“ og „s“ í stað „th". Þannig
geta flestir þakkað fyrir sig á út-
lenzkunni og sagt hreyknir:
„Sttnk jú“. Algengasta vanda-
málið skapast þó með „1", það
geta þeir ömögulega borið fram
öðru vísi en ,.r“. Þvf fljúga þeir
til Kondon og drekka Coea
C.ora og á salernishurðum
slendur stundum með
rómönskum stöfum „Toiret".
Erægust er þö sagan um jap-
anska - stjórnmálamanninn, sem
var á ferðalagi f Bandaríkjunum.
Blaðakona spurði hann: „How oft-
en doyou have eleetions?" Stjórn-
málamanninum virtist all brugð-
ið, en svaraði þó hikandi: „I ... I
ha ve ereetions twice a day.“
Fíflið konan mfn. -*
Já, japanskan er furðulegt mál
og engu lfk, jafnvel ekki kin-
versku, þótt Japanir noti hin kín-
versku tákn „Kanji“. Af því út-
flúri kann meðal Japani um
20.000 afbrigði, en heildarfjöld-
inn er sennilegast óteljandi.
,,Kanji“ er hvítum mönnum ill-
lærandi hrafnaspark. Ég veit um
útlendinga, sem hafa búið fjölda
ára í Japan og geta talað japönsku
reiprennandi, en orð á blaði geta
þeir ekki lesið. En útlendingum
til nokkurrar uppörvunar hafa
Japanir að auki tvöönnur stafróf,
Katakana og Hiragana. I báðum
þessum stafrófum felast allflest
hljöð japönskunnar. Katakana er
auðlærðast og nauðsynlegt að
læra það. því með því rita þeir öll
erlend orð og þar á meðal nafnið
þitt. Þetta stafróf er einnig notað
í símskeytum og á ritvélum. Að
vísu eru til ritvélar með kín-
versku táknunum, en þær minna
öllu meira á prentsmiðju.
Latneskt letur er líka kennt, en
lítið notað. Margir Japanir eru
því lengi að stafa sig frarn úr
nafninu sínu. ef þú biður þá um
að skrifa það með latnesku letri,
enda mörg japönsk hljóð illskrif-
andi með okkar letri. Bækurnar
og blöðin eru lesin aftur á bak og
línurnar, sem eru lóðréttai>lesnar
frá hægri til vinstri.
Ekki eru málfræðin og orða-
forðinn síður frábrugðin. Eitt af
þvf erfiðasta f japönskunni er t.d.
að læra að telja, því menn eru
ekki taldir á sama hátt og hundar
og hundar ekki á sama hátt og
hestar o.s.frv. Það erú allt að þyf
eins mai-gar leiðir til að telja og
hlutirnir eru fjölbre'yttir. sem þú
vilt kasta tölu á. „Eg“ er hægt að
segja á allt að þvf hundrað vegu.
Það éru mismunandi ,.ég“ fyrir
menn og konur, unga og gamla,
borgarfólk og sveitafölk, meðlimi
góðra fjölskvldna og lægra settra
fjölsk.vldna. Það skiptir líka máli
undir hvaða kringumstæðum þú
segir „ég“, hvort þú ert meðal
vina. hvort þú ert að ávarpa yfir-
menn eða undinnenn o.s.frv.
,.San“ er virðingarheiti, sem
skeytt er aftan við föðurnafn
þeirra. sem þú talar um, og er
Framhald á bls. 8
BÆKUR OG HÖFUNDAR
Eftir Charity Beth Coman
MYND AF KONU
Þetta erein þeirra bóka, sem
ég les aftur að minnsta kosti
einu sinni á ári. Svo miklar
mætur sem ég fékk á henni
sautján ára gömul, hefur hún
orðið mér kærari eftir því sem
ég hef opnast fyrir henni með
árunum. Hún er langsamlega
besta verk James, að llkindum
það vinsælasta og áreiðanlega
það mikilsverðasta. í gegnum
sögurpersónur svo forkunnar
vel gerðar og skýrar, kemur
James fram ýmiss konar lífs-
speki, sem brýst inn í lífsvið-
horf lesandans sjálfs og verða
hluti af hans eigin sjálfskoðun
og sjálfstjáningu.
Isabel Archer er ein mest
heillandi kvenhetja bók-
menntanna; hún er gáfuð, vel
upp alin, fögur og margbrotin í
eðli og það er sjálft hið háleita
hugarfar hennar, sem leiðir
hana i örlagavillu. Tortíming
sakleysisins var eitt eftirlætis-
stef James, en ,,Mynd af konu"
nær lengra en það. Sagan af
Isabel nær út fyrir Isabel þó
ekki sé fyrir annað en að þar er
að finna sögupersónu sem er
henni meiri. Ralph Touchett er
ef til vill sú karlkyns skáld-
sagnapersóna, sem ég hef
mestar mætur á — ofur til-
finninganæmur, heimspeki-
legur á duttlungafullan hátt,
hnignandi heilsufar hans gerir
HENRY JAMES
MÉR ER ávallt nokkur gremja að þvi
að sjá Henry James tekinn með í
háskólanámskeið í bandarískum
bókmenntum. Hann var bandarískur
að fæðingu og uppruna, en viðhorf
hans og málfar hafa mér alltaf virst
gagnbresk. James settist ekki að i
Lundúnum fyrr en um þrjátiu og
þriggja ára aldur og verk hans fram
að þeim tlma eru um Bandarikin, en
siðari og mikilvægari rit hans eru
skrifuð frá evrópskum sjónarhóli og
Bandaríkjamenn i þeim séðir með
augum hins veraldarvana heims-
borgara.
Þótt James yrði fyrir sterkum
áhrifum bæði frá Turgenév og
George Eliot, eignaðist hann engu að
siður sinn eigin leikna stil og einkar
einstaklingsbundið viðhorf til skáld-
sögunnar. Hann var sannagaður og
glöggskyggn listamaður. í verkum
hans er hvergi að finna neinn
ástriðufullan orðaflaum — þau eru
mjög hefluð listaverk, innsæ og þó
dásamlega óbundin. Um það hefur
verið rætt hvort Henry James hefði
orðið betri heimspekingur en bróðir
hans William, en ég hef þá trú að
James hafi náð til og haft áhrif á
fleira fólk gegnum bækur sínar en
hann hefði gert með nokkrum
heimspekilegum doðranti.
Enda þótt James markaði þroska
hann aðeins meira aðlaðandi,
gefur sjálfskipuðu hlutverki
hans sem yfirborðslegs
mennta- og listunnanda, aukna
spennu og viðkvæmni.
Gegnum Ralph þekkjum við
og elskum Isabel best, gegnum
hann verður okkur að fullu Ijós
harmleikur hennar. Gegnum
Ralph kynnumst við Gilbert
Osmond — óskilgreinanleg-
um, veraldarvönum, marg-
brotnum og þó svo hræðilega
takmörkuðum — og það er
vísvitandi fálæti Ralphs, sem
varar okkur við hinu rétta eðli
frú Merle. Þó eru jafnvel
„óþokkar" verksins ekki
eingöngu óþokkar. Þeir eru
einnig margslungnir og James
gerir þá skiljanlega þótt þeir
verði ekki geðþekkir.
í fyrri hlutanum af „Mynd af
konu" er Isabel kynnt og fall
hennar undirbúið. Takmarkað
dálæti hennar á Ralph og
höfnun á Varburton lávarði,
hugsjón hennar um sjálfa sig
og skilningsleysi hennar á
öðrum, allt býr þetta lesandann
undir hrapið. En yndisleiki
hennar, efnileiki, gáfur og
falinn eldmóður, gera það að
jafnsárum vonbrigðum fyrir
lesandann og fyrir Isabel sjálfa.
Síðari hluti „Myndar af konu"
er vissulega Ijúfsár.
T. St. þýddi
sinum ákveðna braut og þróaði vís-
vítandi hina sérstæðu gáfu sina, var
mat hans á eigin verkum nánast
hlægilega rangt. James langaði jafn-
mikið til að skrifa leikrit og Hardy
langaði til að yrkja Ijóð og leikrit
James eru jafnvel enn lélegri en Ijóð
Hardys, skáldsögur hans að minnsta
kosti jafn ágætar. James hélt þvi
fram allt til dauða sins, að leikrit sin
væru vanmetin og að einhvern tima
yrði viðurkennt að þau næðu til jafns
við skáldsögur hans eða jafnvel
tækju þeim fram. Leikrit hans eru i
reynd óhæf til flutnings án endur-
ritunar — hann gerði sér blátt áfram
enga grein fyrir leiksviðsvinnu. En
skilningur hans á skáldsögunni sem
speglun hugar og heims var nýr á
hans timum og gild fram á okkar
daga.
,, Daisy Miller", „Vængir
dúfunnar" og „Mynd af konu" fjalla
allar um hagnýtingu veraldarvanrar
og úrkynjaðrar Evrópu á amerisku
sakleysi með þarafleiðandi hruni
þess. Skáldsögur James spönnuðu
heilar álfur svo auðveldlega að sam-
timamönnum hans þótti furðu
gegna. Enginn rithöfundur hafði
leyft sér svo heimsmannslegan sjón-
hring og fáir hafa öðlast svo glöggt
innsæi i huga sögupersóna sinna og
þá um leið inn i huga lesendanna.
0