Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1974, Blaðsíða 10

Eru (il önnur lífefna-
fræði?
Petta t*r af'ar háð afstiiíJu hvers
vins. Sumt fólk t*r þannig. að
cnda þótt það só tiItöluU*i>a reiðu-
húið til þt-ss að viðurkenna líkur
fvrir lífi annars staðar i*n á jiirð-
inni þá kýs það hfklur að
..ti'.Vftja" jarðlíf út í það, sem í
i.iun og veru er Kerómögulefil.
fremur en að yieta að þeirri luiy-
niynd. að líf fja'ti verið öðruvisi.
Að \ ísu er það rétt. að jarðneskar
lífverur í>eta lifað af heita sýru og
liotn úthafanna. satt he/t að seyja
iill umhverfi á. í eða undir yfir-
horði jarðiir — jafnvel líkan iif
iiðstifðum á Júpíte'r. Þa*r keta
lifað af Marsumhverfi. meir íið
sef’ja hita Venusar eða f>eiminn. .
. Kn innfiett lif' þyrf'ti ekki endi-
letta að vera eins o.e okkar. Raun-
verulefía væri það frekar ein-
kennileftt ef svo væri. Okkar líf' er
fráþærle.aa aðlaftað jarðneskum
aðslæðum ofj það væri meiri
undarleí'heita heppnin ef iiðrar
plánetur tneð ajfrábrufíðnár að-
stæður hefðu að fteyma líf, setn
hannað væri á sama háll.
Fræðilef'íi séð eru aðrar líf-
tesundir möf'ulef’iir. ketta er ekki
h.vftf;! á sérlepa miklum rökum.
því við vitum enn alltof lilið um
líf hvort sem er. Kn hvað sem því
líður má fra*ðik*f>a búa til bysfi-
infiarefni (eftfijahvítuefni). arf-
ueiutisefni (kjarnasýrur). orku-
efni tkolhýdröt) o.s.lrv. án frum-
efnísins súrefnis. Köfnunarefni
er tiivalið til þess að íylia í skarð-
ið — það er til stóreflis efnafræði-
!>rein. er fjallar uin efnabreyt-
inftar í fljötandi iimmóníaki. oft
hún er nákviemlefja jafn yfir-
uripsmikil o« sú hetur þekkta
yrein. er fjallar um efnahvörf í
vatni. Ilvort ammóníak ftetur eða
uelur ekki verið ftrundvallar upp-
lausnarefni fyrir líf er hlutur.
sem hver oft eitin ftetur fti/kað á.
Kp huftsa. að það pæti verið það.
(>á mætli auðvitiið skipta á vatns-
efni fyrir klór — þetta er einnift
hægt — og einnift hér er til
stærðar fræðigrein. er fjallar um
lílrien klórsamhönd. I.íf bygKt á
silisíumV Sennilefta ekkí veftna
þess. iið kolefnissambönd myndu
trúlef'a vera til staðar í yfirborði
sérhverrar líkleftrar plánetu. of>
kolefni er til muna betur hæft til
þess að halda uppi lífi en silisíum.
Fyrir þessu eru til fjölmargar
áfiætar fræðileftar ástæður. Mikil-
væftasti þátturinn í umræðu þess-
ari er sá. að önnur lífform eru
möftuleg fræðilega. Þessu er
einnif; þann veg farið um tilveru
óteljandi annarra pláneta. Af
þessu leiðir svo aftur tilvera heils
röfs af lífi á plánetum þessum.
Sízt af öllu meftum við ætla. að
fíetta sé ný hugmynd. afsprengi
sívaxandi læknimenningar.
Lúkretíus skrifaði fyrir meir en
2000 árum:
„Það er gefið. að tómarúmið
breiðir endalaust úr sér í allar
áttir <>fi að óteljandi hnettir þjóta
á óteljandi braulum f'egnum hinn
ömælanlega alheim undir áhrif-
um eílífðarhreyfinfjar. Séð frá
þessum sjónarhóli er það f hæsta
máta ósennilegt. að jörð þessi og
liiminn séu þau einu. sem skapazt
litifa. oft að allir þeir efnishlutar
hér fyrir utan hali ekkert öðlazt.
Þetta leiðir af þeirri staðreyrid. að
heimur okkar hefur mýndazt af
náttúrunni og ösjálfráðutn og til-
viljanakenndum árekstrum. svo
og margháttuðum slysnislegum.
ruglingslef'um og tilgangslausum
samsöfnunum og samruna atóma.
sem skyndilega mynduðu sam-
tengingar, er. hver á sínum tíma.
urðu byrjunarpunktar fyrir
mikilvæg kerfi — jörð, sjó. himin
og ættir hinna lifandi kikvenda ...
. . Við höfum hið sama náttúruafl
til þess að tengja slíkt saman alls
staðar, nákvæmlega eins og þetta
hefir gerzt hér. Vér verðum því
að viðurkenna, að á öðrum
svæðum eru aðrar jarðir og mis-
munandi þjóðflokkar ásamt dýra-
tegundum."
Töldum svo um nútfma hugsun-
arháttl
Við höfum nú náð því stigi. að
við getum gefið yfirlit yfir það.
sem við höfum milli handanna;
(1) Sanniinir lynr óvndanh’Kii. vifláltu al-
hcinisins oy fynr na*rri ócndiinlcjjum
stjiírnufjölda.
(2) \yjar kt*nninj*:ir uin niyndun sólkorfis-
ins. i*r lciöa líkur aö |)\ i. afl slíkt sóu
alucnu fyrirhii’ii. auk sannana. cr
hcnd.i ;i tilvist annarra slíkra kcrfa.
(.■{) J»róun lífcfnafncómnar á |>ví sti.ui. |>ar
scin nicnn halda |)\ í fram. ;irt líf muni
óhjákvicmilcua koma fraiii á scrhvcrri
plánctu. scm líkist |>\ í. scm cr (cóa
var) á jörilunni. ásaml |ní ad a.m.k.
viss skrcf í áttina að frnmþröun lífs
liafi átl scr stað annars startar.
Leiðir þróun alltaf
(il vitsmuna?
Ekkert í alheiminum er
kyrrstætt. Jafnvel einföldu efnin
á frumjörðinni leiddu af sér fjöl-
skeytinga. einfrumunga og flókn-
ari lífverur unz við nú horfum til
baka yfir öróf aldanna og stærum
okkur af því að vera á toppi
þróunartrésins. Okkur hættir við
að gleyma því. að tré vaxa frá
toppnum. Eins og þetta er á jörðu
hér myndi það vera annars staöar.
en myndi framþróun annars
staðar hafa leitt af sér þroska á
vitsmunum? Þegar allt kemur til
alls erum við ógnarlegir nýgræð-
ingar í langri jarðsögunni. kom-
um fyrst fram á síðustu 2 milljón
árum 4—5 milljarða ára sögu. Við
getum ætlað, að lífsbaráttuþrýst-
ingur hafi þvingað viss dýr til
þess aö mynda verndarliti. tenn-
ur. klær. eða einfaldlega að verða
meiri að vöxtum. Við öðluöumst
meiri vitsnluni. gátum hugsað
okkur út úr ógöngum. bjuggum til
verkfæri og vopn . . . alltaf voru
það þeir vitsmunaminnstu. sem
voru drepnir.
Hvers vegna framþröuðum við
ekki einfaldlega klær eða tennur
eins og allir hinir? Heppni eða
óhjákvæmilegur árangur? Eng-
un veit. Það má vera. að á ein-
hverri plánetu einhvefs staðar sé
kynflokkur með stórkostlega vits-
muni, en sem hefur ekki liina
minnstu löngun til að komust í
samband við okkur eða neinn
annan — séum við dæmigerðir, er
þetta þó öliklegt. Við erura árás-
arhneigðir. forvitnir og vitsmuna-
gæddir vegna þess, að við
leilumst við að svara þröunar-
streitunnr á þann veg að minnka
hana eftir mætti. Það getur verið
tii jafna, sem raunverulega segir,
að sé streita ekki til staðar jafn-
gildi það því. að framþröun eigi
sér ekki stað . . . unaðsheimurinn
myndi einnig vera daufdumbur.
En þessir tveir hlutar geta líka
verið óskyldir. Hvað okkur
viðkemur virðist framþróun for-
vitni og vitsmuna samt sent áöur
vera tengd hvor annarri. Þannig
ER NOKKUR
ÞARNA
Eftir dr. Peter Molton
Síðari hluti.
Reynir Eyjólfsson þýddi
Fagurt er útsýnið en allmörgum spurningum er enn ósvarað. Mynd úr bandaríska fréttaritinu
Time.
Sumir halda að þeir líti þannig út.
er hin sterka tilhneiging okkar til
að rannsaka skyld hæfileika
okkar til að hugsa. Gildir það
sama um aðra? Það er engin leið
til þess að komast að neinni niður-
stöðu án þess að við framkvæm-
unt nokkrar afar grundvallar-
legar rannsóknir í sálarfræði.
’Trúlega er líka kominn tími til
þess.
Myndu vistmunaverur
á öðrum plánetum
líta út eins og við?
Einkennilegt er, að í flestum
visindaskáldskap er utanjarðar-
veran annaðhvort í skordýrsm.vnd
og gerill, eða í mannslíki og góð-
gjörn. Þessi talsvert lágkúrulega
mynd af sjálfum okkur gæti vald-
ið vandræðunt, ef við ættum ein-
hvern tíma eftir að hitta veru frá
annarri menningu.
Það eru til ástæður fyrir þvi, að
við erum í laginu eins og við
erum, hvers vegna við göngum á
tveim fótum og erum hárlitlir.
Það eru líka ástæður fyrir þvi, að
fiskarnir eru straumlinulagaðir
og að hirnir hafa tennur. Ástæð-
urnar eru háðar því, hvað hver
aðhefst. Það væri aumkvunarverð
sjón að sjá björn, sem væri i lag-
inu eins og fiskur og það sama
gilti um mann með ugga í stað
handa. (Eitthvað svipað mætti
víst segja um mann á sundi.
Þýð.). Útbúnaðarleg fullkomnun
lyrir lifnaðarhátt er árangur
langrar aðlögunar og það sama
myndi eiga sér stað á öðrum plá-
netum.
Bandariska geimrannsókna-
stofnunin (NASA) lýsti þessu ný-
lega með því að láta börn taka
þátt i samkeppni úm að hanna
veru, sem gæti hafzt við á yfir-