Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1974, Blaðsíða 11

Dettifoss þykir áhrifamikill en ekki beinlínis fagur. Nu er talað um að virkja Jökulsá við
fossinn, en enginn hreyfir andmælum gegn því. Líklegt er að annað verði uppi á teningnum,
ef fyrirhugað yrði að virkja Hvítá við Gullfoss.
skóg og Morsárdal. Erekki ætlun-
in að gera ökufært þangað?“
,,Nei, en í vor verður gerð
göngubrú á Morsá vegna þeirra,
sem vilja ganga í Bæjarstaðaskóg,
að upptökum Skeiðarár, Morsár-
jökli, í Kjós og RéttargiL En þess-
ir staðir eru það fjarri Skaftafelli
og á svo stóru svæði, að tvo daga
mundi þurfa til að ganga á þá alla.
En það er alls ekki ællunin að
gera veg á þessar slóðir. Þegar
Skeiðará slær sér ekki austur að
Skaftafellsbrekkum, er hægt að
aka á jeppa allar götur inn i Mors-
BÆKUR
OG
HÖFUNDAR
Eftir
CKarity Beth Coman
ANTONY
TROLLOPE
Ég minnist óðara tveggja
athugasemda. er mér verður
hugsað til Trollope. og voru báðar
gerðar af háskólakennurum.
Annar sagði: — Til eru Trollope-
fylgjendur og Trollopeand-
stæðingar. Ég, tilkynnti hann
hróðugur, er Trollope-fylgjandi.
árdal. Svo vill til, að Skeiðará
rennur alveg við brekkuræturnar
um þessar mundir og þvi er ófært
öllum bílum í Morsárdal. En færi
svo að áin breytti sér, á ég ekki
von á að greitt yrði fyrir bílakstri
á þessar slóðir. Morsárdalur á að
verða gönguland. Og gönguland
verður hann fyrst og femst með
því móti að þar sé óheimilt að aka.
Auk þess nýtur fölk landsins bet-
ur með því að ganga um það.
Spyrja mætti, hversvegna fólk sé
ekki látið ráða því sjálft, hvort
Hinn kennarinn, sem var kona,
gerði þessa skörpu skilgreiningu:
— Hafirðu gaman af slúðursög-
um, hefirðu gaman af Trollope.
Vist og satt. Trollope er slúður-
sagan; skemmtileg og saklaus,
þar sem hún bitnar eingöngu á
hanseigin sköpunarverkum.
Á þrjátíu og fimm ára-
rithöfundarferli samdi Trollope
fimmtiu og fjórar skáldsögur, auk
ýmissa leikrita og timaritsgreina.
„Fjárhaldsmaðurinn" (The
Warden) og „Barchester
Turnar", tvær fyrstu skáld-
sögurnar í Barset sextett hans,
eru frægastar. Trúin sjálf var
Trollope of nástæð og þungvæg
til að skrifa um i flimtingum. Þvi
er i Barsetsögunum óvíða fjallað
náið um trúfræðilegar hug-
myndir, þótt klerkastéttinni sé
vandlega gaumur gefinn. En
kirkjupólitik, guðsþjónustur og
Trollope-tilbúin afsprengi hinnar
ensku biskupakirkju, fá öll sinn
skammt af skopi hans og góðlát-
legri kerskni.
Enda þótt Trollope sé best
þekktur fyrir hinar sex sögur
sínar frá Barsetshire, sem fjalla
að mestu um klerkastéttina. sæk-
ir hann yfirleitt ekki söguefni sitt
það ekur eða gengur. Það er sjón-
armið, sem ugglaust á rétt á sér,
en ég álít jákvætt að takmarka
eða banna akstur um ýmis svæði
sem freistandi er að skoða tilþess
að stuðla að því að fólk gangi
meira. Ég er heldur ekki i vafa
um, að gesturinn nýtur þess bet-
ur. Ástæðurnar fyrir þessari á-
kvörðun eru raunar fleiri. Til
dæmis má nefna, að þarna er mik-
il kyrrð, sem framskrið jökulsins
rýfur öðru hvoru á áhrifámikinn
hátt. Vélagnýr mundi spilla þeirri
sérstæðu ánægju."
til kirkjunnar manna. Trolope
fjallaði af kímni, stundum biturri
kímni, um fólk á mörgum sviðum
þjóðlifsins, ávallt af sama létt-
leika — skarpskyggn, en aldrei
djúptækur. Til allrar hamingju
reyndi hann sig aldrei við dýpt-
ina, hans var að segja léttar sög-
ur án boðskapar, á þróttmiklu
máli og rikar að meistaralegum
persónulýsingum. Henry James
lýsti vel gáfu Trollopes sem svo,
að hún væri „fullkominn
skilningur á hinu venjulega".
Árangurinn verður fyrir
lesandann ánægja án áreynslu —
en hún er sjaldfundin, jafnvel i
lesefni.
Trollope var sonur fátæks lög-
fræðings og bernskan var honum
dapurlegur timi bælingar og að-
halds. Honum gekk illa nám,
hann hætti i skóla til að gerast
rikisstarfsmaður, og sem póstaf-
greiðslumaður ferðaðist hann
viða. Athyglisgáfa hans hlýtur að
hafa verið með eindæmum skörp,
þvi persónum hans er lýst mjög
nákvæmlega i útliti; þær eru yfir-
borðskenndar, jafnvel grunnar,
en gerðar af sömu ánægjulegu
kostgæfni og góðar eirstungur —
léttar en þó minnisverðar.
„Verður Skaftavell bújörð á-
fram?“
„Annar bóndinn þar, Ragnar
Stefánsson, verður þjóðgarðs-
vörður. Það verður aðalstarf
hans. En hann verður rneð nokkr-
ar kindur sér til ánægju. Hinn
bóndinn, Jakob Guðlaugsson í
Bölta, verður að hluta i starfi við
umhirðu lands og mannvirkja i
þjöðgarðinum. Og hann verður á-
fram með nokkurn búskap.“
„Við vitum að bensinið kostar
sitt, hvar sem það er selt, en er
annars ætlunin að þjónusta verði
sem mest ókeypis?"
„Það er spurning, hvort rétt sé
að láta fólk greiða fyrir tjald-
stæði, hreinlætisaðstöðu gæzlu og
aðra þjónustu. Enn hefur þetta
ekki verið.ákveðið. Ef ég má segja
mína skoðun, þá er ég fremur
fylgjandi því, að eitthvað sé látið
af hendi rakna fyrir þjónustu.
Aftur á móti er ég eindregið á
móti því að selja aðgang að nátt-
úru landsins, eins og tíðkast t.d. á
skemmtistöðum, að það kosti til
dæmis 100 krónur að sjá Gull-
foss.<‘
„Gullfoss já. Mér skilst, að þar
sé mikið tilfinningamál i uppsigl-
ingu. Hefur hugsanleg virkjun í
Hvitá borið á góma hjá Náttúru-
vendarráði og hvaða afstöðu tek-
ur ráðið tilslíkrar virkjunar?“
„Þau mál sem erfiðast er að
vinna að eru þau, sem eru svo
einföld i eðli sinu, að allir telja sig
hafa vit á þeim. Sum mál krefjast
visindalegra rannsókna, sem taka
marga mánuði jafnvel ár. En þeg-
ar að þvi kemur að taka ákvörðun,
gerist það i þröngum hópi manna,
sem hafa sett sig inn f málið.
Almenningur verður að treysta
slikum fulltrúum fyrir að velja
skynsamlega leið. En mál sem
snerta útlit frægra fossa og fjalla,
sem allir þekkja, a.m.k. af mynd-
um eru þess eðlis, að taka verður
vérulegt mið af áliti almennings.
Virkjun i Hvítá er einmitt mál
af því tæi, sem ég gæti trúað að
yrði erfitt viðfangs, Gullfoss
snertir viðkvæman streng i
brjóstum landsmanna, hann hef-
ur sérstöðu. Virkjunarhugmynd-
ir, sem miða við verulega minnk-
að vatnsmagn í Dettifossi, Sel-
fossi og Hafragilsfossi hafa hins
vegar ekki enn mætt neinum mót-
bárum. Gullfoss er þekktari, þyk-
ir fegurri og trúlega á sagan um
Sigriði i Brattholti, sem gekk suð-
BARCHESTER
TURNAR
Þetta er önnur bókin i Barset
sextettinum, en á undan var
komin ,, Fjárhaldsmaðurinn". Af
siðum hennar andar ensku
sveitalifi á nitjándij öld: dóm-
kirkjubærinn með friðsælu og
yndislegu landsiagi og ibúar hans
frá biskupnum til verkamannsins.
Persónurnar eru hrífandi og svo
laust dregnar að þær haldast
ferskar og raunverulegar. Þær
eru dæmigerðar, en gæddar ein-
staklingseinkennum, málaðar
léttri hendi hins drátthaga lista-
manns.
í „Barchester Turnar" rikir
engin spenna. Trollope gerir sér
að vana að rjúfa sína eigin frá-
sögn og tala beint til lesandans,
eins og Fielding gerði öld á undan
honum. Hann trúir lesandanum
fyrir sinu eigin áliti á persónum
sinum. Hann aðvarar, afsakarseg
ir fyrir um og býr lesandann al-
mennt undir það sem koma skal.
Afleiðingin er ekki gremja i garð
lélegs rithöfundar, sem er barna-
lega augljós í uppbyggingu sinni
og framreiðslu, heldur hrifning
ur til að koma í veg fyrir sölu
fossins, sinn þátt i þessu.
Þegar svara á þeirri spurningu,
hvort breyta eigi vinsælum stað i
náttúrunni til að afla „eldiviðar",
verðum við að reyna að bera þess-
ar vinsældir saman við hagnað-
inn. Við tökum mið af alls konar
sjónarmiðum, en reynum að sia
frá öfgar og misskilning. Undir-
staða þess, að hægt sé að styðjast
við álit almennings er,að málið sé
vel og rétt kynnt. Sjálfir reynum
við að vera viðsýnir, taka mið af
alhliöa landnýtingarsjónanniðum
og bera saman skammvinnan
hagnað við langtíma ávinning.
Við liggjum undir því ámæli að
vera stundum þröngsýnir og öfga-
fullir, en það kemur oft úr hörð-
ustu átt. Hvað Gullfoss snertir
held ég að Náttúruverndarráö sé
ekki tilbúið að samþ.vkkja breyt-
ingu á honum og verði það seint."
„Ég hef að visu ekki sett mig
vel inn í þetta Gullfossmál, en
mér skilst að hægt sé að veita
Farinu austur i Sandá og fá mikið
vatnsmagn uppi það sem rennur
framhjá. Við sem alizt höfum upp
i Biskupstungum, höfum séð Hvit-
á í alls konar ástandi og ég get
ekki séð að Gullfoss sé neitt fall-
egri, þegar mikið er í ánni. En
taki Náttúruvetndarráð afstöðu á
mpti þessari virkjun, er það þá
vegna þess að þið teljið almanna-
róm andsnúinn?"
„Verðmæti fossins liggur i vin-
sældum og hefð, sem erfitt er að
mæla í krónum. Alit þeirra sem
þekkja Hvítá best.getur haft mik-
ilvæg áhrif á ákvarðanatöku. En
almenn skoðun er mikilvægasti
mælikvarðinn sem við höfum, og
það er mikilvægt að mótun henn-
ar fari fram á hlutlausan og.við-
sýnan hátt.“
„Við hljótum að taka mið af
almannarómi. Ætli hin almenna
skoðun á málinu sigri ekki að
lokum.“
„Ekki er það víst að sú skoðun,
sem við köllum almannaróm nú,
verði það að fimm árum liðnum.
Það fer allt eftir þvi, hvernig leið-
andi öfl, þar á meðal Náttúru-
verndarráð, túlka málið."
„Að sjálfsögðu má deila um,
hvort almannarómur hafi alltaf
rétt fyrir sér, jafnvel þegar hann
sigrar. En spyrja má: Hversvegna
Gullfoss nú, þegar svo mikið er til
af óvirkjuðu vatnsafli? Hitt er svo
Framhald á næstu síðu
yfir kunnáttusemi sjónhverfinga-
mannsins, sem virðist láta uppi
leyndardóma bragða sinna, en
hefur þó ávallt yfirhöndina.
Af persónunum eru Proudie
hjónin flestra eftirlæti. Nýi bisk-
upinn og kona hans, sem jafnvel
lesandinn hefur í fyrstu skömm
á sem aðvifandi valdaræningjum,
eru brátt orðin jafn inngrJ.rin
þáttur I Barchester og dr. Grantly
sjálfur. Frú Proudie jagast og
brýtur allt undir sig, en Proudie
biskup sættir sig, eftir stutta,
vanmáttuga uppreisn við þægi-
legt Iff i sælli undirgefni. Obadiah
Slope læðupokast gegnum sög-
una, jafndæmdur til vanvirðingar
i Barchester og Arabin eru ætluð
metorð. Eleanor Harding gengur
sina hetjulegu tárabraut gegnum
misskilning og skilningsleysi til
þeirra farsælu leiðarloka sem hún
á skilið við hlið mætari förunauts
en John Bold i „Fjárhaldsmann-
inum". Hún vekur stundum and-
vörp, en aldrei verulegar áhyggj-
ur. Það er eitt hið ánægjulegasta
við Trollope — hann tekur létti-
lega á öllum tilfinningum, skilur
við lesandann óhrjáðan, lausan
allra mála, en skemmti honum
aðeinsvelog innilega. T. St. þýddi