Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1975, Page 7

Ef við náum Axarskeri
eyja sySst I krans.
Þar vil ég heldur halda
kneri
en hörfa upp til lands.
Þessa vísu er sagt að
Einar Ólafsson (f. ca.
1770, d. 1843) bóndi í
Skáleyjum frá 1973 —
1843 hafi gert eitt sinn á
leiðinni ofan af Reykjanesi
út í Skáleyjar, í svo
hvössum vestan vindi að
tvísýnt var hvort hann
næði til eyjanna eða yrði
að snúa við og hleypa upp
til lands. En Axarsk'erið er
innsta og syðsta eyjan í
Skáleyjarlandareign þar
sem hægt er að bjarga bát
á land ef með þarf. í
Axarskerið verður gengt úr
byggðu eyjunni í Skál-
eyjum um fjörur, þó ekki
nema þær séu nokkuð
stórar, — stórstraums-
fjörur. Það fylgdi sögunni t
mín eyru, að í það skipti
sem Einar bóndi gerði
vísuna, hefði hann komizt
fyrst í Axarskerið og síðan
heim til sín samdægurs.
Sígrænn marhálmsvog-
ur skildi Axarskerið frá
heimalöndunum. Varð
hann auðveldlega genginn
meðan marhálmurinn, —
sú fagra blómjurt, —
þreifst I leirvogunum út á
milli eyja á Breiðafirði.
Ekki vex önnur blómjurt í
sjó hér við land, að sögn
fróðra manna.
Auk þess að binda leir-
inn í vogunum var hálmur-
inn í gamla daga til nokk-
urra nytja á eyjunum. Egg-
ert Ólafsson segir í Ferða-
bók sinni að þessi jurt sé
sæt og safamikil. —
Skyldi hún hafa verið not-
uð til manneldis á hans
dögum?
„Kýr sækja mjög mikið
eftir henni og vaða þær
eftir henni langt út í
leðjuna þegar lágsjávað er.
Þær mjólka vel af henni.
Þurrkaður marhálmur er
notaður í rúmbotna."
Rétt er þetta hjá Eggert
sem vænta mátti. Og bæta
má við, að hestar sóttu líka
í marhálmsvogana. Sagt
var, að þeir hlypu í spik af
honum, en yrðu að sama
skapi þróttlausir.
Þegar ég var strákur
heima í eyjum, rak mar-
hálminn á land á hverju
hausti. Þykkar hrannir
mynduðust í flæðar-
málinu, einkum ef storma-
samt var. Hætt var þá að
nota hann í rúmbotna, en
hrannirnar voru stundum
bornar upp úr fjörunni,
þurrkaðar vel í flekkjum
eins og hey, og síðan
troðið milli þils og veggja
þegar bæir voru byggðir.
Meira hafði þó verið gert af
þessu áður, það sýndi sig
þegar gömul bæjarhús
voru rifin. Ef vel var frá
þessu gengið, þótti ekki
önnur einangrun betri. En
galli fylgdi gjöf Njarðar. Ef
hið stökkfráa húsdýr, flóin,
komst! marhálminn, hvort
heldur var í veggjum eða
rúmum, lifði hún þar góðu
lífi og lítt mögulegt að
útrýma henni, að sögn.
Seinna dó marhálmur-
inn i vogunum. Hrossin og
kýrnar urðu að vera án
hans, bændurnir fóru að
einangra hús sín með öðru
og þokkalegra efni og flóin
dó drottni sínum. Hin sí-
grænu marhálmstún
breyttust í móbrúna
drulluvoga, litt færa
mönnum og skepnum. Svo
skolaði sjórinn leirnum
burt. Vogarnir „blésu
upp". En það er önnur
saga.
Lítið nytjaland er Axar-
skerið. Þó er betra fyrir
Skáleyjabændur áð eiga
það en eiga ekki. Með
lagni mátti skera þar frá
stórgrýti og milli klappa 10
— 15 sátur af kjarngóðu
heyi. Það munaði um
minna í slægnskortinum i
fullsetnum rányrktum
eyjum. Á því mátti fóðra 3
— 5 kindur.
Svo var þar dálitil sel-
veiði. Á hverju hausti eða
siðari hluta sumars námu
þar land tvenn eða fern
útselshjón. Urturnar
skriðu upp á skerið þegar
þær kenndu sín og fæddu
kópana á grasblettunum
milli klappanna. Þar var ró
og næði sem þær kunnu
að meta, fjarri alfaraleið og
forvitnum augum land-
eigenda, því að ekki sáust
athafnir þeirra úr Bæjar-
eyjunni. Vegna selveið-
innar var skerið ævinlega
heyjað áður en hjónin sem
kópana áttu í vonum fóru
að halda sig fast að því,
elska, eins og gamla fóíkið
1 eyjunum nefndi það,
þegar útselurinn fór að
halda sig fast að kæpinga-
stöðvunum á haustin. Þó
var þarna ekki um neinn
fróðafrið að ræða. Hvort
tveggja er, að þessum
skynsömu spendýrum
fellur ekki sem bezt
innbyrðis, a.m.k. meðan
hjónaástin er sem heitust,
og svo þyrma menn
sjaldan lengi þeim veiði-
dýrum sem þeir hafa
ágirnd á.
Utselshjónin, sem þarna
tóku sér bólfestu á
haustin, voru búin að
„elska" staðinn svo lengi,
að bændurnir i Skáleyjum
töldu sig vita nálega upp á
dag hvenær urturnar
kæptu, og hve lengi þær
mjólkuðu kópunum fóru
þeir mjög nærri um. Þegar
2 — 3 vikur voru liðnar frá
fæðingu kópsins, var
friðurinn úti.
í Axarskerið hafði ekki
verið komið siðan á slætti.
Nú heimsóttu bændurnir
skerið aftur og ekki í
neinum friðarhugleiðing-
um. Kóparnir áttu að vera
fullvaxnir i bólum sínum,
að mestu gengnir úr
snoðinu. Þeir uxu ekki
meira að sinni. Móður-
brjóstin liklega geld. Sam-
komulagið innan fjöl-
skyldunnar mjög tekið að
fara út um þúfur. Með illu
eða góðu skyldu kóparnir
úr hlýjum og þurrum
bólum sinum í sjóinn. Ef
hæfiiegur sultur dugði
ekki, var beitt kjafti og
klóm. Það sýndu bit og
mar um allan skrokk hins
Framhald á bls. 11