Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1975, Side 13

undanskildi þó Mars. Má vera að
það hafi verið vegna þess, að
Flammarion hafði ritað um Iff á
Mars og þangað hefðu farið fram-
liðnir hér af jörð. Þessi verðlaun
voru auðvitað aldrei veitt.
Dr. Helgi Pjeturs var sann-
færður um, að sannleikurinn
mundi sigra um síðir, þótt erfið-
lega gengi. Og nú hefir orðið stór-
kostleg breyting á viðhorfi vfs-
indamanna til þessa máls, ef til
vill vegna brautryðjendastarfs og
„genial“ hugsana dr. Helga. Nú
verður enginn vísindamaður að
athlægi, þótt hann haldi því fram,
að lff muni þróast á ótal hnöttum.
Árið 1961 gerðist sá merkilegi
atburður, að nokkrir nafntogaðir
vfsindamenn (þar á meðal
stjörnufræðingar) komu saman á
ráðstefnu f st jörnurannsókna-
stöðinni Green Banks f Banda-
rfkjunum, til þess að ræða um
hvort líf gæti þróazt á öðrum
hnetti en jörðinni. Þetta var
leynifundur og sýnir það bezt
hvert var enn viðhorf vfsindanna
til þessa máls, að fara þurfti f
fclur með umræðurnar. En það
má segja þessum vfsindamönnum
til hróss, að þeim var full alvara
að sameina þekkingu ýmissa vfs-
indagreina til þess að fá úr því
skorið hvort unnt væri að komast
að ákveðinni niðurstöðu. Og
árangurinn varð þá lfka stórum
merkilegri en búizt var við. Eftir
langar og nákvæmar bolla-
leggingar og athuganir á öllu,
sem mælti með og mælti á móti,
komust vísindamennirnir aö
þeirri Aiðurstöðu, að líf gæti vel
verið á 50 milljónum hnatta f
vorri vetrarbraut einni saman.
Alyktun þeirra var ekki birt fyrr
en'nokkru seinna, en það var eins
og vfsindamenn um alla jörð
vöknuðu við þetta og nýtt ljós
hcfði runnið upp.
Nokkuð lifði þó enn eftir af
stærilæti jarðarbúa, og fannst
sumum sjáHsagt, að væri viti
bornar verur til á öðrum hnött-
um, þá mundu þær kosta alls
kapps um að ná sambandi við
jarðarbúa, sem væri fremstir
allra.
Með ærnum kostnaði hafa svo
verið reistar nokkrar stöðvar,
með löngu millibili, til þess að
taka á móti skeytum frá öðrum
hnöttum, og mun stöðin á Jodrell
Bank f Englandi vera talin fremst
þeirra.
Stöðvar þessar hafa orðið varar
við útvarpsgeisla, sem komið hafa
bæði frá þekktum stjörnum og
óþekktum stjörnum. Þykir ein-
kennilegt að þessar sendingar
koma eins og f gusum, en svo
verður hlé á milli. Enginn veit
enn, hvort þessar sendingar eru
útgeislanir stjarnanna sjáifra,
eða það eru skeytasendingar frá
vitsmunaverum, þvf að menn
botna enn ekkert f þeim.
Þrátt fyrir tregðu vísinda-
manna að viðurkenna að Iff geti
verið á öðrum hnöttum, voru þó
til margir mcnn, sem áttu sinn
hugséða heim á fjarlægum stjörn-
um og reyndu á ýmsan hátt að ná
sambandi við Verur þær, er þar
áttu heima. 1 bókinni Ennýal,
sem kom út 1929, segir dr. Ilelgi
Pjeturss á einum stað: „Einhvers
staðar sá ég nú fyrir skemmstu
mynd af mönnum, sem voru að
reyna að fá samband við aðra
stjörnu. Það var auðvitað f
Ameríku. Menn þessir ætluðu að
fá sambandiö með rafmagns-
útbúnaði. Og innan sólkcrfis vors
gæti slfkum tilraunum framgengt
orðið, ef ekki eru eyðistjörnur.
En ef Ieita skal sambands út fyrir
hverfið, þá er rafmagnsút-
búnaður eins ónógur eins og
tilraunir manns hér f Reykjavfk
til að kalla svo hátt að heyrist
norður á Akureyri, eða austur á
Seyðisf jörð. Rafgeislinn er snigil-
seinn f förum, þegar miðað er við
fjarlægðir þær, sem eru sólhverf-
anna og vetrarbrautanna á milli.
En þó má sigra þær fjarlægðir,
sem telja verður í biljónum,
triljónum eða desiljónum af
mflum. Nýtt magn verður þar að
nota, sem er ákaflega miklu hrað-
geislaðra en ljós og rafmagn. Lff-
geislinn er það, sem þá kemur til
sögunnar."
Mönnum, sem leita sambands
við verur á öðrum hnöttum, er
það enn ráðgáta hvernig tilraun-
unum skuli hagað. Vonlftið er að
senda skeyti á einhverju máli,
sem talað er hér á jörð, þvf að
hverfandi líkur eru til þess að
fbúar annarra hnatta noti tungu-
mál af jörðu hér. Þvf hefir og
verið talað um, að senda út f
geimin einhver merki, stærð-
fræðileg tákn eða myndir, sem
allir geta skilið, jafnvel að gera
þær svipbreytingar á yfirborði
jarðar, er svo stórkostlegar og
áberandi sé, að þeim megi veita
athygli á fjarlægum stjörnum.
Menn geta yfirleitt ekki gert
sér grein fyrir hinni ógurlegu
fjarlægð, sem er á milli himin-
hnattanna, enda þótt stærð-
fræðingar hafi reynt að gera
þetta auðskildara með þvf að
mæla hana f ljósárum, og er þá
miðað við þá vegarlengd, sem
ljósið getur farið á einu ári. Nú er
hraði Ijóssins talinn um 300.000
km. á hverri sekúndu, og getur
þvf Ijósgeislinn farið f tómrúmi
nál. 9,5 milljón milljónir km á
ári. Hugtakið sjálft er svo geig-
vænlega stórt, að skilningur
manns rfs ekki undir þvf. — Talið
er að vetrarbraut vor sé um 100
þúsundir Ijósára á lengd. En hún
er svo sem ekki ein f geimnum,
því að í beztu fjarsjám hafamenn
talið um þúsund milljónir vetrar-
brauta, og sjá þó ekki nema
örstutt út f geiminn.
Milli jarðarinnar og næstu jarð-
stjörnu f öðru sólkerfi er vegar-
lengdin talin rúm 11 Ijósár. Með
öðrum orðum: Ljósgeislinn er
rúm 11 ár að fara milli þessara
hnatta. Nú fer rafgeislinn með
sama hraða og Ijósið, og ef senda
ætti skcyti á milli þessara hnatta,
þá væri ekki svars að vænta fyrr
en eftir 23 ár frá þvf að skeyti var
sent héðan af jörð, enda þótt allt
gengi eins og f sögu.
Að lokinni seinni heimsstyrj-
öldinni fluttust nokkrir frægustu
vfsindamenn Þjóðverja til Banda-
rfkjanna og hafa dvalizt þar sfð-
an. Frægastur þeirra mun vera
Werner Braun, eldflaugasérfræð-
ingur, en þar er cinnig kennari
hans, dr. Oberth próf.essor, og dr.
Stahlinger prófessor, sem áður
hafði verið samstarfsmaður
Brauns. Þeir hófu cldflaugasmfð
fyrir bandarfska flugherinn.
Höfðu þeir fyrst bækistöð sfna í
Bliss-vfginu. En sfðan fluttust
þeir til HuntsviIIe, sem var smá-
þorp f Appalachian-fjöllum.
Þarna risu svo óðar upp verk-
smiðjur, rannsóknastofur og skot-
pallar fyrir eldflaugar, auk ým-
issa annarra stórbygginga. Litla
þorpið stækkaði óðum og er nú
150.000 manna borg og kallað eld-
flaugaborgin. Þarna hafa veri
smfðaðar allar hinar frægu geim-
flaugar Bandarfkjanna, og að
smfði þeirra starfa nú um 30.000
vísindamenn, hver á sfnu sviði.
Arangurinn af þessu starfi er
meðal annars sá, að Bandarfkin
hafa hvað eftir annað getað scnt
menn til tunglsins — og var það
þó áður talið óhugsandi.
En nú er hugsað enn hærra, og
fyrir skcmmstu lagði geimflaug
af stað til Mars til þess að reyna
að ganga úr skugga um hvort þar
væri nokkurt lff. Frummyndina
að þeirri geimflaug gerði dr. Ern-
est Stahlinger, og hafði. sér til
aðstoöar við það eigi færri en
hundrað vfsindamenn, sem getið
hafa sér orðstfr fyrir framúrskar-
andi þekkingu f kjarnorkufræð-
um, Iffeðlisfræði og hita-
eðlisfræði.
Þessi geimflaug er að flestu
leyti miklu fullkomnari heldur
en þær geimflaugar, sem sendai*
hafa verið til tunglsins. Henni er
lfka ætlað að fara mörgum sinn-
um lengri og hættulegri leið. •
Hlutverk hennar er og stórum
þýðingarmeira heldur en annarra
geimflauga, þvf að henni er áetlað
að finna Iff á Mars, ef það þróast 1
þar.
Geimflauginni og er ekki ætlað
að lenda á Mars, en hún á að fara ,
mjög nærri hnettinum og varpa
þar niður á vfð og dreif nokkrum
hugvitsamlega gerðum rann-
sóknatækjum, sem eru þannig út
búin, að þau eiga ekki að gcta
skemmzt, er þau falla á yfirborð
hnattarins. Aðra geimflaug á svo
að senda þangað f septemberlok
og er henni ætlað að koma að
hnettinum hinum megin og varpa
þar niður jafnmörgum rann-
sóknatækjum. Að þvf búnu snúa
geimflaugarnar aftur til jarðar og
er gert ráð fyrir að hvor þeirra
verði um 10—11 mánuði á ferða-
laginu, enda er flugleiðin talin
700 milljón km löng.
Rannsóknatækin, sem varpað
verður niöur á Mars, eru hin
mesta völundarsmfö og svo marg-
brotin, að segja má jafnvel að þau
hafi mannsvit. Þeim er ætlað að
senda til jarðar upplýsingar um
allt, sem fyrir þau ber á lending-
arstöðunum, þar á meðal upplýs-
ingar um loftslag, hita, vinda,
jarðveg og gróður, þótt það sé
ekki annað en nokkur grasstrá,
þvf að gras er lifandi.
Dr. Werner Braun hefir látið
svo um mælt, að hann sé sann-
færður um, að á öðrum stjörnum
búi hámenntuð mannkyn, en sú
trú sé ekki reist á neinum vfsinda
legum sönnunum. Hann kveðst
ekki búast við þvf, að skyni gædd-
ar verur eigi heima á Mars, en
hitt telur hann Ifklcgt, að þar sé
lff á lægra stigi.
Bandarfkjamenn hafa þegar
aflað sér nokkurra upplýsinga
um Mars, þvf að árið 1969 sendu
þeir þangað geimflaugina Marin-
er 6., og var þá tckinn fjöldi
mynda af hnettinum. Þessar
myndir sýna, að landslag þar er
ekki ósvipað þvf, sem er á tungl-
inu, mesti fjöldi gfga. Á heim-
skautunum voru snjóbreiður, Ifk-
lega örþunnar og breytast eftir
. árstíðum. Gufuhvolfið er ákaf-
I lega þunnt og loftþrýstingur þvf
lftill, og hitastig kemst ekki mik-
ið yfir frostmark.
Samt sem áður — finnist þarna
nokkur gróður, þótt ekki sé nema
fáein grasstrá, þá er sönnuð sú
kenning, að lff sé á öðrum hnött-
um. Geimflaugin, sem lagði á stað
til Mars fyrir skemmstu heitir
„Víkingur“. Það cr táknrænt nafn
fyrir okkur Islcndinga. Og finni
hún lff á Mars þá er það sigur
fyrir fslenzk vfsindi — fyrsti stór-
sigurinn fyrir kenningu fslenzka
vfsindamannsins dr. Helga Pjet-
urss.
Þótt reynsluförin til Mars gangi
að óskum, verður áreiðanlega
dagur og vika þangað til menn
fara að fljúga til hnatta utan sól-
kerfis vors. Þvf valda hinar miklu
Framhald á bls. 16
ER
ÞETTA EGGERT?
Alkunnugt er, aö
ýmsar kynjamyndir
geta komið fram, þar
sem hraun hrannast
upp. ísland er ríkt af
þesskonar högg-
myndalist og má
raunar með gððum
vilja allsstaðar sjá
andlit, þar sem
hraungrjót hefur
hrannast upp.
Jóhannes Kjarval
veitti þessu oft eftir-
tekt'og undirstrikaði
hann stundum þau
andlit, eða verur sem
breytileiki birt-
unnar framkallaði í
klettunum. En þetta
var mjög mísskilið
og margir aðdáendur
Kjarvals héldu, að
þessi felumynda-
leikur hans væri
aðalatriðið.
Hingað og þangað
um landið eru frægir
„prófílar“, þ.e.
klettar með andlits-
myndum. Andlits-
myndin, sem auðsæ
er á meðfylgjandi
mynd er í hraunbrún
austur í Grafningi,
aðeins spölkorn frá
veginum við Nesja-
velli. Þegar betur er
að gáð, sýnist þessi
andlitsmynd minna
á þjóðkunnan íslend-
ing og heimsborgara
sem hélt uppi merki
sönglistarinnar á
meðan hann lifði:
Eggert Stefánsson.
©