Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1978, Page 13

«
glöggva sig á efninu".
„Hefur aldrei komiö til mála aó
setja siöfræði inn á námsskrá og
gera hana aðlaóandi fyrir þessa
aldursf!okka?“
„Hjá skólarannsóknardeild var
settur sérstakur námsstjóri i
kristinfræöi í sumar sem hefur
umsjón meö allri kristinfræöi-
kennslu. Eitt af hans verkefnum
var aó fá til þess mann í haust aö
gera drög að siófræðikennslu fyr-
ir unglingastigið meö hliðsjoón af
kristinfræöikennslu í 7. og 8.
bekk og er góós af því aö vænta.“
„HVer eru tiltæk ráö Sálfræöi-
deildar skóla gagnvart vandamál-
um ef um námserfióleika er aó
ræða?“
„Þá er kennara viókomandi
nemenda fyrst gefnar ráólegging-
ar og ráðstafanir eru geróar inn-
an bekkjarins. Ef þær duga ekki
þá eru til fengnir sérkennarar
sem eru starfandi í öllum skólum
borgarinnar og ákveöinn er tima-
fjöldi fyrir nemandann til hjálpar
og sérkennslu. Reynt er sem sé aö
leysa vandann innan skólans. Ef
þetta reynist ekki nægilegt þá er
gripið til sérkennsluskólanna. Þá
er um að ræöa dagskóla í Bjarkar-
hlió við Bústaöaveg, auk þess hef-
ur starfaó frá því i haust sérdeild
vió Breiðagerðisskóla og þriðja
sérdeildin er viö Laugarnesskóla.
Þessar deildir byggja meira á ein-
staklingskennslu en venja er í al-
mennum skólum, enda eru vanda-
málin af ýmsum og ólíkum toga.
Þetta á við ef um námserfiðleika
er aö ræóa. Ef um er að ræða
hegðunarvandkvæði, þá er að-
ferðin svipuð. Fyrst er unnið að
lausn með kennurunum. Ef það
reynist ekki nóg þá eri* sérkenn-
arar tilkallaðir ásamt bekkjar-
kennara. í flestum hverfum borg-
arinnar eru starfandi athvörf svo-
kölluð og þessum nemendum er
gert tilboð að dveljast þar hálfan
daginn. Þar fá þeir ákveðna hjálp
og þar er reynt að skapa ró og frið
svo þeir fái möguleika til að kyrr-
ast og þeir fá örlitla hjálp við
heimanámið.
Ef vandkvæðin eru meiri en svo
að þetta dugi, þá er til sérstakt
meðferðarheimili á Kleifarvegi
þar sem unglingar geta dvalist
allan sólarhringinn en ganga jafn-
framt í skóla. En í öllum tilvikun-
um er viðhöfð fjölskyldumerð-
ferð, þ.e.a.s. foreldrar eða að-
standendur nemandans koma til
viötals.
í einstaka tilfellum er'um svo
alvarleg sálræn eða geðræn
vandamál að ræða að visa verður
til geðlækna eða annarra sérfræð-
inga, en það er sá þáttur sem fólk
er hræddast við.
Persónulega er ég á móti því að
flokka vandamálin nákvæmlega
niður. Ég sé ekki ástæðu til þess
að þessir nemendur fái einhvern
stimpil þótt þeir séu hjálparþurfi.
Eg álit að við eigum öll i allskyns
vandamálum og þurfum á hjálp
að halda alla tið, erum ýmist að
veita lijálp eða þiggja allt okkar
lif og ljúkum siðan ævinni eins
hjálparvana og í upphafi.
Að sjálfsögðu eru þær sérdeild-
ir og þau sérfræðilið sem hafa
komið til á siðustu árum nauðsyn-
leg aö ákveðnu marki. En slik
afskipti mega ekki ganga út yfir
að vinir og náungar hjálpist að,
þ.e.a.s. hið gamla viðhorf á að
eflasl á ný. Við það rná margt
færa til betri vegar. En þvi miður
er það svo að í nútimaþjóðfélagi
eru samskipti og tjáskipti manna
á meðal svo hróplega litil að það
er óhugnanlegt, og þvi miður eru
þeir of fáir sem koma auga á
þessa staðreynd.
Gagnvart vandamálum nem-
enda i skólum mætti líka finna
hjálp innan sérstakra hópa, t.d. i
foreldrafélögum skólanna. Þar er
sjálfsagt fólk sem gæti tekið að
sér skipulagningu og fundið
hvaða starfskraftar eru fyrir
hendi. Það er ekki vafi á þvi að
fólk getur verið hvort öðru til
stuðnings. Eitt er lika brýnt verk-
efni i þessu sambandi og það er að
eyða markvisst þessu nútímafyr-
irbæri sem kallað er kynslóða-
skipti. Reyndar sýnist mér svo nú
að jafnvel miðaldrakynslóðin sé
að glata tengslum sin á milli.
„Er hægt að fara nokkrum orð-
um um árangur í þessu starfi?
„Ég efast um að hægt sé bein-
línis aó mæla árangur á þessu
sviði. Eg hef þó fengið ákveðna
uppörfun þegar vel hefur tekizt.
Mörgum kemur þessi stuöningur
að greinilegu gagni, og fordómar
hverfa þegar fólk kynnist því í
hverju þessi þjónusta er fólgin.
Við höfum talað um þann hóp
nemanda i Reykjavik sem valda
áhyggjum — en hinn er miklu
stærri sem betur er settur á þessu
sviði. Mér finnst að leggja eigi
meiri áherzlu á að virkja þann
hóp til að hjálpa þeim sem eru
samferða en standa verr að vígi.
Kennurum hefur bara ekki verið
kennt að greina þarna á milli og
velja úr. Þarna tel ég skorta mikið
á menntun kennara. Hún er ekki
nóg á hagnýta sviðinu.
Undirstöðuþekking er fyrir
hendi, en ekki nægileg reynsla.
Hvernig á t.d. að vinna með 25
manna hóp? Hvernig er bezt að
skipta þeim niður? Hvernig er
unnt að nýta þá starfskrafta og
hæfileika, sem eru til staðar?
Hvaða ferli á sér stað innan hóps-
ins o.s.frv.
Það þarf að vinna með nemend-
um eins og við teljum, að bezt
verði unnið með nemendum i
grunnskólanum. 1 Kennarahá-
skólanum ættu þeir eðlilega að fá
góða fyrirmynd.
„Einstaka sinnum heyrum við
því fleygt, að fólk eigi erfitt með
að skilja sérfræðinga. Verðið þið
vör við þetta i ykkar starfi?“
Undirstaða þess, að góður ár-
angur náist, er gott samstarf. Og
gott getur samstarfið aldrei verið,
ef viðkomandi aðilar skilja ekki
hverjir aðra.
Ég tel sjálfur, að hér geti verið
mikil hætta á ferðum. Sérfræð-
ingar, sem hafa lengi numió
ákveðið fag, tamið sér ákveðin
fag-orð og hugsanagang, eiga
stundum erfitt með að setja sig
inn í hugmyndaheim almennings
eða byrjenda í háskóla t.d.
Ég held ennfremur, að tjá-
skipta- og samskiptavandamál al-
mennt séu ekki aðeins á þessi
sviði. Margir halda því fram, að
fólk eigi sifellt erfiðara með aö
komast í samband hvert viö ann-
að, fólk sé hætt aó ræða saman.
Timi skrifta er liðinn. Prestar
hafa of litinn tima til þess að
sinna sálusorgarastarfinu, þar
sem þeir þurfa að sinna svo
mörgu öðru. Hið mikilvæga, per-
sónulega samband kennarans við
nemandann minnkar í hlutfalii
við aukið námsefni og auknar
þekkingarkröfur til nemanda.
Stundum liggur við, aö líkja megi
sambandi sjúklings við heimilis-
lækni sinn, við samband frysti-
hússtarfsfólks og þorskinn á færi-
bandinu. Og svona mætti því mið-
ur lengi telja.
Mér finnst því mikil ástæða til
þess að leggja áherzlu á þennan
þátt að lokum, að við mættum i
rikara mæli á öllum sviðum taka
meira tillit til manneskjulegra
þátta i tilverunni, og reyndum að
skilja hvert annað.
ÞJOÐ-
MINJAR .
Handa-
verk
Húsafells-
manna
Eftir Þór Magnússon þjóðminjavörð
Það fer ekki mikið fyrir
steinsmiðum Islendinga frá
fyrri öldum. Þótt margir hafi
verið hagir þá eins og nú er
samt svo, að steinsmfðar hafa
menn ekki fengizt við f nein-
um verulegum mæli. Hið eina,
sem til er frá miðöidum eru
fábrotnar steinkolur og bolla-
steinar og fáeinir fegsteinar
frá sfðara hluta miðalda, þar á
meðal nokkrir rúnasteinar, og
er smfðin þó að kalla einvörð-
ungu bundin við letrið eitt.
Frá 17., 18. og 19. öld eru þó
til nokkrir legsteinar, sem
ótvfrætt eru gerðir hér á landi
og kalla má raunverulega
steinsmfð. Fæstir steinsmið-
anna eru þó þekktir með nafni
en greinilegt er, að fyrirmynd-
irnar eru oft sóttar til inn-
fluttra legsteina, sem nokkuð
er til af frá þeim tfmum.
1 allmörgum kirkjugörðum
á Vesturlandi eru legsteinar,
sem hafa á sér allsérstæðan
svip og vekja eftirtekt þeirra,
sem skoða. Þeir eru flestir úr
dökkrauðum leirsteini en sum-
ir úr gráum, holóttum steini,
hellusteinar, oftast um einn
metri á lengd og breiddin
50—60 sm, en geta þó verið
stærri. Steinarnir eru slétt-
skafnir ofan, stundum nokkuð
kúptir og brúnirnar vandlega
strikaðar og stundum eins kon-
ar tappar höggnir meðfram
brúnunum. Letrið er yfirleitt
latfnuletur en stundum skrif-
letur og f.vrir kentur, að báðar
leturgerðir eru á santa steinin-
um. Þeir liggja allir flatir á
leiðununt eins og venja var.
Það er greinilegt, að þessir
steinar eru allir af sama upp-
runa, þótt þeir séu ekki gerðir
af sama manni. Áletranir
sýna, að þeir eru gerðir á
lengri tfma en svo og þótt þeir
séu yfirleitt ekki meö höfund-
armarki er þó einn og einn
steinn merktur höfundi sfnum
og það nægir til að koma
manni á sporið. Þessir steinar
eru nefnilega allir gerðir af
sömu ættmönnum og efnið úr
sama stað, frá Húsafelli f
Hálsasveit í Borgarfirði.
Og það eru þeir Húsafells-
menn, sem gert hafa steinana,
afkomendur séra Snorra
Björnssonar, þess nafnkunna
þjóðsagnaklerks. Lfkur eru þó
til, að þar á Húsafelli hafi leg-
steinasmfð einnig verið stund-
uð eitthvað fyrir daga séra
Snorra, en langflestir stein-
arnir eru frá fyrra hluta 19.
aldar.
A Húsafelli sjálfu eru
nokkrir legsteinar af þessari
gerð, meðal annars yfir séra
Snorra sjálfan, en nokkrir
þeirra hafa nú verið settir inn
í kirkjuna þar. Legsteinninn
yfir sr. Hallgrfm Pétursson í
Saurbæ er einnig einn þessara
Húsafellssteina, settur á sfð-
ustu öld af Magnúsi Stephen-
sen konferensráði, svo sem
áletrunin ber með sér, en hvað
flestir eru þeir f kirkjugarðin-
um f Reykholti og þar má bezt
sjá, hve fjölbreytnin f gerð-
inni er mikil og steinarnir þar
eru mjög vandaðir. Til er
prentuð greinargerð um þá f
Arbók fornleifafélagsins 1963,
en ekki hefur útbreiðsla stein-
anna f öðrum kirkjugörðum
verið könnuð til neinnar hlítar
og væri þó full ástæða til, þar
sem hér er um að ræða svo
merkilega heimilisiðju, sem
lögð hefur verið mikil rækt við
og vfða hefur borizt um ná-
grannasveitir.
Einungis þrír steinar í Reyk-
holti eru með höfundarnafni,
tveir þeirra eru eftir Jakob
Snorrason á Húsafelli, son
séra Snorra, og einn er eftir
Gfsla son Jakobs. Vitað er
einnig, að Þorsteinn sonur
Jakobs var legsteinasmiður,
en ekki eru steinar merktir
honum f Reykholti en vera má,
að þá megi finna annars stað-
ar.
Kristleifur Þorsteinsson á
Stóra-Kroppi, sonarsonarsonur
séra Snorra, hefur minnzt á
þessa legsteinasmíð ættmenna
sinna f ritum sfnum. Hann seg-
ir að efnið sé fengið þar heima
á Húsafelli, dökkrauða grjótið
sé úr Bæjargili en gráa grjótið
úr Selgili, sem er sk-ammt fyr-
ir innan bæinn. Þeir Húsa-
fellsmenn fengust mikið við
hvers kyns smfðar og hand-
verk. „Hver búshlutur var
smíðaður heima og auk þess
mikið selt af smfðum, sent
Jakob kenndi Ifka sonum sfn-
um að leysa af hendi þegar
þeir höfðu aldur til. Guðmund-
ur smfðaði rokka, Björn smfð-
aði gull og siifur, Eirfkur
smíðaði drifna hellusöðla,
Snorri batt inn bækur og faðir
minn sem var yngstur allra
systkina sinna, var með föður
sfnum bæði við legsteinasmíði
og járnsmfðar. Við jarðabótum
og garðrækt var aftur á móti
ekki mikið hreyft.“ Þetta eru
orð Kristleifs. Þeir voru
greinilega meiri smiðir en bú-
skaparmenn afkomendur séra
Snorra í fyrstu ættliðina.
Legsteinninn, sem hér er
mynd af, er í Reykholti, yfir
Hannes Jónsson bónda á Stein
dórsstöðum og konu hans Ast-
rfði Steinsdóttur. Hann dó
1843 en hún 1835. Má af mynd-
inni sjá, hve haglega steinninn
er höggvinn og þá ekki sízt
letrið, sem er bæði latfnuletur
og skrifletur.
„Legsteinninn springur og
letur hans máist í vindum.
Svo er með þessa Húsafells-
steina. Steintegundin er mjúk
og veðrast tiltölulega ört
Þyrfti að koma þeim undir þak
ef þeir eiga ekki að eyðast með
öllu, en það er ekki auðgert
Ekki er rúm fyrir þá f kirkjun
um og ekki komast þeir á söfn
nema einn og einn sem sýnis
horn. Og séu þeir teknir af
leiðunum þarf að tnerkja þau
á annan hátt. En ekki niega
þeir allir glatast, þeir eru of
merkilegir og of listilega gerð-
ir til þess að svo megi fara.